اگر تصاویر مونا حیدری با اداره پست ارسال می‌شد، آنگاه اداره پست مقصر قتل بود؟

رویداد۲۴ شادی مکی: زهره الهیان نماینده مجلس در یک اظهار نظر عجیب دیگر مقصر قتل فجیع مونا حیدری را فضای مجازی اعلام کرد! مونا حیدری کودک‌همسر اهوازی بود که در سن ۱۷ سالگی و بعد از فرار از همسرش به کشور دیگر توسط خانواده به ایران بازگشت و چند روز بعد توسط شوهرش سر بریده شد و قاتل سر او را در خیابان چرخاند.

زهره الهیان در این اظهار نظر گفته است: «شاهد بودیم وزیر وقت ارتباطات (آذری جهرمی) هیچ اقدامی جهت سالم‌سازی فضای مجازی انجام ندادند. همین امر منجر به آسیب به امنیت، فرهنگ و اخلاق خانواده‌ها شد و برخی خانواده‌ها را در معرض از هم‌گسیختگی و فروپاشی قرارداد. داستان غم‌انگیز دختری که توسط همسر خود سر بریده شد نیز از همین دست است.»

جالب آنکه زهره الهیان درباره این فاجعه اجتماعی تنها به سطحی‌ترین لایه‌های موضوع یعنی فضای مجازی بسنده و اشاره می‌کند، اما درباره کودک‌همسری و ازدواج در سن پایین و تبعات آن سخنی به زبان نمی‌آورد. او همچنین درباره خلاء قوانین در حمایت از زنان سکوت می‌کند؛ خلایی که باعث می‌شود مردان همسرکش به راحتی دست به آلت قتاله برده و زنان خود را از بین ببرند، زیرا به خوبی آگاهند که با گذشت اولیای دم، مجازاتی در انتظارشان نخواهد بود. او به عنوان یک زن نماینده تا کنون درباره سرنوشت این پرونده صحبتی نکرده و اجازه داده است که این مساله در سکوت خبری مطلق پیگیری شود.

ماجرای کشته شدن رومینای ۱۳ ساله توسط پدر نیز در شرایطی رخ داد که قاتل می‌دانست مجازات شدیدی در انتظار او نخواهد بود. سایر زن‌کشی‌هایی که تا کنون در ایران صورت گرفته و قاتل یا قاتلان از مهلکه جا به در برده‌اند نیز دقیقا در خلاء قوانین رخ داده‌اند. ۲ سال پیش فاطمه بریهی توسط نامزدش سر بریده شد باز هم مساله بر سر ازدواج یک نوجوان با مردی بود که نمی‌خواست، دختر فرار کرد، خانواده پیدایش کردند، نامزد سرش را برید و درنهایت با گذشت اولیای دم آزاد شد.  ماجرای فاطمه هم بر سر خلاء قوانین بود و نه آسیب‌های فضای مجازی.

شاید بهتر باشد الهیان به جای تاختن به وزیر ارتباطات دوره قبل و زیرسوال بردن او به دلیل آنچه عدم پاک‌سازی فضای مجازی می‌خواند، نوک تیر انتقادات را به سمت خود و همکارانش نشانه برود که تا کنون برای تغییر و اصلاح قوانین حمایت کننده از زنان و مجازات مردان قاتل در پرونده‌هایی مانند قتل موناحیدری هیچ فعالیت و مطالبه‌گری نداشته‌اند.

قتل مونا حیدری در جهان منحصر به فرد بود

پونه پیلرام روانشناس و پژوهشگر حوزه زنان در اهواز درباره این اظهار نظر الهیان به رویداد۲۴ می‌گوید: اتفاقی مانند کشتن مونا حیدری از حالت قتل خارج شده و جنایت است؛ به این معنا که در فضایی بزرگ‌تر رخ داده و عده‌ای دیگر را نیز متاثر کرده است که اتفاقا قانون‌نویسان و قضات از این حالت به فسادفی‌الارض یاد می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: وقوع جنایت را نمی‌توان به صورت تک‌عاملی بررسی کرد و آنطور که خانم الهیان می‌گوید علت وقوع این جنایت را فضای مجازی دانست. حتی اگر ایشان می‌خواهند یک عامل را نیز در این حوزه بررسی کنند باید بگویند که فضای مجازی طی چه مدتی این تاثیر را داشته است و بازه زمانی را مشخص کند نه اینکه بگوید، چون دولت قبل فضای مجازی را پاک‌سازی نکرد چنین اتفاقی افتاده است.

پیلرام با طرح این سوال که «آیا به گمان خانم الهیان با کنترل فضای مجازی چنین قتل‌هایی کاهش می‌یابد؟» ادامه می‌دهد: آیا در جهان چنین نمونه‌ای داشته‌ایم که شوهری سر همسر خود را بریده و در خیابان بگرداند که بگوییم فضای مجازی کنترل شد و بعد از مثلا ۲ سال دیگر شاهد چنین قتلی نبودیم؟ براساس چه پیش‌نویس روانی و اجتماعی می‌گویند با کنترل فضای مجازی می‌توان جلوی چنین جنایاتی را گرفت؟

بیشتر بخوانید: افراطی‌گری، زمینه‌ساز زن‌کشی/ تبعات فشار بر مردان برای کنترل حجاب زنان در جامعه چیست؟

این پژوهشگر حوزه زنان می‌گوید: می‌توان گفت که فضای مجازی می‌تواند در وقوع چنین قتل‌هایی تاثیرگذار باشد. هیچکس منکر نیست که اگر کنترل خانوادگی و فرهنگی در حوزه فضای مجازی نباشد، ممکن است افراد درگیر معضلات فرهنگی و اجتماعی شوند، اما این جنایت یک پدیده بود و ما نمی‌توانیم بگوییم فردی با دیدن یک عکس به چنان حالتی از خشونت می‌رسد که می‌تواند سر فرد دیگری را ببرد.

به گفته پیلرام مجموعه‌ای از مفاهیم غلط فرهنگی علت این حادثه بوده است و در نهایت می‌توان برخی از آسیب‌های فضای مجازی را نیز به آن اضافه کرد. اما این جنایت پدیده‌ای بزرگ بود که قاتل بالاترین و بارزترین جنایت را در ملاءعام مرتکب شد. اینکه فردی را به عنوان تنبیه اجتماعی بکُشی بالاترین جنایت و اینکه سرش را در خیابان بگردانی و همه مشاهده کنند، بروز این پدیده بود.

علت قتل مونا ناشی از بی‌برنامگی قوانین برای عرف‌های غلط

به باور این فعال حوزه زنان دلیل این حادثه یک سری مسائل و عرف غلط اجتماعی بود که قانون هم برای این عرف برنامه‌ای ندارد، او دراینباره توضیح می‌دهد: وقتی می‌خواهیم قاتل را بررسی کنیم، می‌گوییم مجموعه‌ای از رفتار‌های و فرایند‌های ذهنی باعث شده که فرد دست به قتل بزند.

او توضیح می‌دهد: یکی از این فرایند‌های ذهنی می‌تواند دسترسی به منابع غلط تصویری و ذهنی باشد مانند فضای مجازی، اما درباره بررسی علل رفتاری موضوع فرق می‌کند، رفتار را قانون کنترل می‌کند و قانون اجازه داده که فرد همسرش را بکشد و بعد بگوید قتل ناموسی بوده یا زن مهدورالدم است و می‌توانم او را بکشم. این رفتار یعنی اینکه قانون نتوانسته است رفتار فرد را کنترل کند. ایرادی که در قتل مونا حیدری وجود دارد نیز مربوط به همین دو مساله است یعنی باید ابتدا فرآیند‌های ذهنی قاتل بررسی و ایرادات آن مشخص شود.

اگر تصاویر مونا حیدری با اداره پست ارسال می‌شد، آنگاه اداره پست مقصر قتل بود؟

پیلرام می‌گوید: طبق اعترافات قاتل، او یک سری از تصاویر مونا را در فضای مجازی مشاهده کرده است. حالا اگر فضای مجازی وجود نداشت، ممکن بود این تصاویر برای او پست شود آیا آن زمان می‌توانستیم بگوییم پست عامل ایجاد این مشکل است؟ بنابراین یک‌سری از فرآیند‌های ذهنی باعث قتل شده که یکی از آن‌ها مشاهده تصاویر مقتول توسط قاتل بوده است. اما رفتاری که بروز کرده یعنی قتل با یک ضمانتی انجام می‌شود یعنی فرد آگاه بوده که اگر قتلی انجام دهد مجازات کمی در انتظار اوست و می‌تواند از قصاص جان به در ببرد.

او تاکید می‌کند: وقتی می‌خواهیم درباره چنین موضوعی صحبت کنیم باید بررسی کنیم شیوه‌های جامعه‌پذیری قتل چگونه بوده است، جامعه و فرهنگ اجازه داده که این فرد مرتکب قتل شود کما اینکه در فیلم منتشر شده هم شاهد بودیم که قاتل را تشویق می‌کردند؛ بنابراین شیوه‌های جامعه‌پذیری را قانون باید کنترل کند در حالیکه وقتی این شیوه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم که قانون در این حوزه نقص دارد. من قانون‌گذار نیستم، اما می‌توانم شیوه‌های جامعه‌پذیری قتل را بررسی کرده و به این نظر برسم که قاتل از نظر رفتار کاملا به این نتیجه رسیده بود که بعد از قتل هیچ اتفاقی برای او نمی‌افتد.

جهاد تبیین برای مفهوم غیرت راه بیندازید

وی در پاسخ به این سوال که برخی افراد دارای قدرت سعی می‌کردند این قتل را با مسئله ناموس توجیه کنند، می‌گوید: به عنوان یک روانشناس معتقدم برای کاهش و رفع قتل ناموسی باید مبلغان دینی و کنشگرانی که این مسائل را تحلیل می‌کنند، در کنار دستگاه‌های مربوطه، در حوزه تبیین درست مفاهیم فعالیت کنند و جهاد تبیین در این حوزه راه‌اندازی کنند. مثلا کلمه «غیرت» را درست تبیین کنیم تا نه ضربه به اسلام بخورد و نه ضربه به جامعه وارد شود. بزرگ‌ترین جهاد تبیین آن است که مفهوم واژه‌هایی که به کانون خانواده و حیثیت اجتماع ضربه می‌زنند را به درستی تبیین کنند.

این پژوهشگر حوزه زنان می‌گوید: پشت واژه قتل غیرت قرار نمی‌گیرد بلکه جنایت، آدم‌کشی و قتل‌نفس قرار می‌گیرد، پشت کلمه غیرت از منظر روانشناسی و اسلامی حمایت است یعنی اینکه بتوانی فردی را حمایت کنی این واژه جنسیتی نیست یک مفهموم است که در برگیرنده اشیاء هم می‌شود ما می‌توانیم به وطنمان هم غیرت داشته باشیم این مفهوم ارتباطی به جنسیت خاص ندارد.

به گفته پیلرام سخنان الهیان پایه علمی ندارد، زیرا یکی از عوامل تاثیرگذار بر فرایند‌های ذهنی می‌تواند استفاده غلط از فضای مجازی باشد، اما نمی‌تواند عاملی برای قتل باشد. اگر بخشی از خلا‌های قانونی که نه تنها درحوزه مجازات که در حوزه فرهنگ عمومی وجود دارد مانند ناشناختگی واژه‌ها و برخورد با زن رفع شود بخشی از مشکلات حل می‌شود و تصویب لایحه تامین امنیت و کرامت زنان در این حوزه کمک کننده است. مثلا در یکی از بند‌های آن خون‌بس جرم تلقی شده و از اساس جلوی حرکت جامعه به سمت این سنت را می‌گیرد.

وی می‌گوید: آنچه در فرهنگ عمومی مربوط به زنان است در قتل‌های ناموسی تاثیر زیادی دارد لذا با رفع این خلا‌ءها می‌توانیم شاهد کاهش چشمگیر چنین جنایات در سال‌های آتی باشیم.

این فعال حوزه زنان درباره آخرین وضعیت پرونده مونا حیدری می‌گوید: بر اساس آخرین اطلاعی که دارم دادستان عنوان کرده که این پرونده شاکی خصوصی نداشته، اما مشخص شده که چه مجازاتی در انتظار قاتل است با این حال هنوز نحوه مجازات او اعلام عمومی نشده است.

نماینده مجلس نباید درباره مسائلی که مطلع نیست اظهار نظر کند

پیلرام می‌گوید: به عنوان یک شهروند زن به خانم الهیان توصیه می‌کنم که اجازه بدهد هر کسی کار خودش را بکند، چون نمایند مجلس هستند نیازی نیست درباره همه مسائل نظر بدهند. نباید مبانی را که در ذهن داشته حالا که به مجلس رفته است به همه مسائل تعمیم بدهند. توصیه من به خودم و همه آن است که بگذاریم هر کسی کار خود را انجام دهد.

وی اضافه می‌کند: برای کودکان موافق اینترنت ایمن هستم و باید زیرساخته آن مهیا شده و به صورت عادلانه وایمن در دست همه کودکان قرار بگیرد و اینگونه نباشد که درتهران زیرساخت‌ها مهیا شود و در خوزستان زیرساخت‌ها صفر باشد. اگر کاری را برای کودکان و نوجوانان انجام می‌دهند باید عادلانه و یکسان باشد، اما اینکه یک اتفاق را به فضایی تعمیم بدهند که بستر آن قابل بررسی نیست نه کار خانم الهیان است و نه حرف درستی است.

این فعال حوزه زنان می‌گوید: نمی‌توان با تعمیم یک مورد به یک فضای بزرگی دست‌اندازی کرد. اگر فضای مجازی باعث قتلی با چنین شدت و خشونتی بود امروز باید همه کشته شده باشیم. ۸۰ میلیون ایرانی در حال استفاده از اینترنت است به نظرم اگر می‌خواهند درباره موضوع صیانت از فضای مجازی مانور بدهند در حوزه قانون باید صحبت کنند و به مواردی که پژوهش‌ها و مبانی آن در اختیارش نیست و اطلاعاتی هم ندارد کاری نداشته باشد.