آیا شهید بهشتی با حجاب اجباری مخالف بود؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: بنر‌های شهرداری تهران هر چند وقت یک بار جنجال به پا می‌کند. این بار نوبت به شهید بهشتی رسیده است. شهرداری تهران همزمان با نزدیک شدن هفتم تیر و سالروز انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی، بنر‌هایی با موضوع حجاب به نقل از سید محمدحسین بهشتی منتشر کرده است. در این بنر در کنار عکس شهید بهشتی عبارت «حجاب مانع کار کردن زنان نیست»، نقش بسته است و به مخاطب اینگونه القا می‌کند که این جمله از قول بهشتی نقل شده است.

علیرضا بهشتی فرزند شهید بهشتی به این بلیبورد‌ها واکنش نشان داده و گفته «هیچ گونه ارجاعی برای اعتقاد شهید بهشتی به حجاب اجباری وجو د ندارد.» فرزند شهید بهشتی با بیان اینکه «گویی شهید بهشتی ابزاری است برای استفاده خودمان بدون توجه به منظومه فکری ایشان»، گفته «در خیابان‌ها این نوشته‌ها در بیلبورد‌ها با مضامین حجاب را دیده‌ام... هیچ گونه استدلالی برای حجاب اجباری در سخنان شهید بهشتی مشاهده نمی‌شود. بلکه اعمال آن به هیچ وجه با اندیشه‌های شهید بهشتی سازگار نیست و ما نصّ صریحی هم از ایشان در این مورد نداریم.»

بهشتی گفته «این که حجاب چه مزایایی برای یک زن دارد یک حرف است و مسأله اجبار مسأله دیگری است و به نظر می‌رسد حجاب اجباری همان مضارّی را دارد که اجبار بی‌حجابی داشت.» علیرضا بهشتی پیشتر هم از قول پدرش گفته بود او مخالف حجاب اجباری بوده است. بهشتی سال ۹۶ در گفت‌وگو با ایسنا گفته بود «تفکر شهید بهشتی قطعاً با حجاب اجباری سازگاری نداشت و در دوران مسئولیت در دادگستری نیز چنین کاری را نکرد. در دادگستری تا آخرین روز‌های حضور شهید بهشتی خانم‌هایی بودند که بدون حجاب با ایشان کار می‌کردند.» تفسیر فرزند شهید بهشتی از آرای پدرش، با واقعیت آن شخصیت هم خوانی ندارد هرچند ممکن است این تفسیر از نظر ایده، به شهید نزدیک‌تر باشد اما در عمل اتفاق دیگری رخ داده است.

بیشتر بخوانید: گروه‌های سیاسی ابتدای انقلاب چه موضعی نسبت به قانون حجاب اجباری داشتند؟

آغاز حجاب اجباری در ایران

حجاب در ایران از ۱۸ مرداد ۱۳۶۲، با تصویب قانون مجازات اسلامی برای عدم رعایت حجاب در معابر عمومی و تعیین مجازات عملی توسط مجلس شورای اسلامی، اجباری شد. در سال‌های نخست انقلاب بین رهبران انقلاب اسلامی بر سر اجباری یا اجباری نبودن حجاب درگیری وجود داشت. آیت‌الله خمینی رهبر فقید انقلاب اسلامی اسفند ماه ۱۳۵۷ یعنی یک ماه بعد از انقلاب در جمع طلاب قم سخنرانی کرده و گفته بود «زنان اسلامی باید با حجاب اسلامی بیرون بیایند. نه این‌که خودشان را بزک کنند. زن‌ها هنوز در ادارات با وضع پیشین کار می‌کنند. زن‌ها باید وضع خودشان را عوض کنند … به من گزارش داده‌اند که در وزارتخانه‌های ما زن‌ها لخت هستند و این خلاف شرع است. زن‌ها می‌توانند در کار‌های اجتماعی شرکت کنند، ولی با حجاب اسلامی.»

آیت الله طالقانی از جمله شخصیت‌های مهم انقلاب بود که با حجاب اجباری مخالفت کرد. او رسما در گفتگویی با روزنامه اطلاعات در تاریخ ۲۰ اسفند ۵۷ در توضیح بیانات امام درباره حجاب اجباری در ادارات، اعلام کرده بود «حجاب حکم ضروری دین است. منظور امام و علما این نیست که زن خانه‌نشین باشد. اجباری حتی برای زن‌های مسلمان هم نیست. چه اجباری؟ حتی برای زن‌های مسلمان هم در حجاب اجباری نیست چه برسد به اقلیت‌های مذهبی… ما نمی‌گوییم زن‌ها به ادارات نروند و هیچ‌کس هم نمی‌گوید… زنان عضو فعال اجتماع ما هستند… اسلام و قرآن و مراجع دین می‌خواهند شخصیت زن حفظ شود. هیچ اجباری هم در کار نیست... حضرت آیت‌الله خمینی نصیحتی کردند مانند پدری که به فرزندش نصیحت می‌کند، راهنمایی‌اش می‌کند که شما این‌جور باشید به این سبک باشید…»

بیشتر بخوانید: تظاهرات زنان ایرانی علیه حجاب اجباری

به گزارش رویداد۲۴ اولین تظاهرات علیه حجاب اجباری یک هفته بعد از سخنرانی امام اتفاق افتاد. ۱۷ اسفند ۱۳۵۷ مصادف به ۸ مارس و روز جهانی زن، زنان معترض به حجاب اجباری در دانشگاه تهران تجمع کردند.

تا سال ۱۳۶۲ قانونی در زمینه لزوم رعایت حجاب اسلامی وجود نداشت، اما تیرماه ۱۳۵۹ شورای انقلاب به ریاست ابوالحسن بنی‌صدر دستوری را به ادارات ابلاغ کرده بود که طی آن «خانم‌ها بدون پوشش اسلامی حق ورود به ادارات را نداشتند.» بنابراین با اینکه آیت‌الله بهشتی دو سال قبل از از تصویب قانون حجاب اجباری در حادثه بمبگذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی ترور شد اما حجاب اجباری از همان روز‌های نخست انقلاب که شهید بهشتی به عنوان دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نائب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی و همچنین اولین رئیس قوه قضاییه ایران مشغول به خدمت بود، اجرایی می‌شد و هرچند شهید بهشتی در زمان اعمال قانون حجاب اجباری در قید حیات نبوده، اما از آنجایی که در شکل گیری انقلاب و تدوین قانون اساسی نقش به‌سزایی داشته و در راس مهمترین حزب سیاسی بعد از انقلاب حضور داشته، ادعای فرزند شهید بهشتی درباره عدم وجود استدلال برای حجاب اجباری در سخنان شهید بهشتی باید مورد راستی آزمایی قرار بگیرد. این تصور که فردی با قدرت و نفوذ بهشتی با قانون نانوشته حجاب اجباری در زمان حیاتش مخالف بوده، اما قادر به تغییر آن نبوده، با تاریخ و صبغه این شخصیت سیاسی جور در نمی‌آید.

اولین اسناد رد این ادعا، ویدئو‌ها و متن سخنرانی‌هایی است که از شهید بهشتی درباره ضروری بودن رعایت حجاب در جامعه و الزام آن از سوی حکومت، بعد از انقلاب به جای مانده است. آیت‌الله بهشتی در مجلس یادبود شهدای هویزه در تاریخ ۲۳ بهمن سال ۵۹ درباره ضرورت حجاب جباری سخنرانی مهمی ایراد کرده است.

بیشتر بخوانید: آیت الله بهشتی کادرساز حزبی یا مربی حوزه‌ای؟

نظر شهید بهشتی درباره حجاب اجباری

بهشتی در این سخنرانی می‌گوید «اصولاً آن آزادگی که بصورت یک شعار اصلی در انقلاب اسلامی ما درآمد این آزادی بود، اگر زن و مرد ما فریاد برمیآورد که استقلال، آزادی، حکومت اسلامی منظورشان آن آزادی بی‌بندوبار گونه نبود، هیچ مرد مسلمان ومتعهد و هیچ زن مسلمان و متعهد خواستار آن نبود که زن و مرد در جامعه ما آزاد باشد، هیچ قید و بندی نداشته باشد هرگز نمیخواست محیط اجتماعی ما به هر زن و مردی آن آزادی را بدهد که هر طور دلش میخواهد لباس بپوشد.»

او خطاب به حاضران می‌پرسد «آیا شما آن‌روز که بانگ برمی‌آوردید آزادی منظور شما از آزادی این بود که در جامعه مرد و زن آزاد باشند؟ هر گناهی را می‌خواهند مرتکب بشوند؟ و هرکس خودش برپایه ایماش گناه نکرد خیلی خوب، اما اگر ایمانش و معرفتش آنقدر بالا نبود که او آزادانه گناه نکند و دنبال روی هوا‌ها و هوس‌هایش بود، او را آزاد بگذارند؟»

شهید آیت‌الله بهشتی سپس در پاسخ به این سوالات می‌گوید «برای اینکه بقیه انسان‌ها حاکم بر هوایشان بمانند، باید بکوشیم محیط هم طبیعی باشد که از در و دیوارش انگیزه فساد نبارد و به محض اینکه ما خواستیم محیط را از این آلودگی‌ها پاک کنیم خود به خود مقداری از آزادی‌ها گرفته می‌شود اگر به آن خانم گفتند خانم شما آزادی فریاد برای آزادی هم برآورید درست، اما خانم مسلمان در کوچه و خیابان که می‌آیی لباس و پوشش شما ساده باشد، اندام‌های بدن و موی سر شما پوشیده باشد، آنچه با پوشش ساده نه دل فریب و سخن گفتن و نحوه برخورد با این و آن و طرز راه رفتن همه آن‌ها هم با وقار و سنگین و متین باشد، در خور پاکدامنی بانوی والا قدر مسلمان پیوسته به خدا باشد، خوب در اینجا اگر این را به او گفتند و شنید بازهم آزادی او حفظ شده، چون خودش آزادانه شنیده، اما اگر نخواست آزادانه بشنود بگوید این چیز‌هایی که شما می‌گوئید خوب است ولی من دلم می‌خواهد نیمه برهنه از خانه بیرون بیایم، با آرایش تمام عیار در خیابان ظاهر شوم! در اینجا نظام اسلامی با او چه کند؟ آزادی او را حفظ و رعایت کند و به او بگوید آزادی خانم؟ ما حرف خودمان را به شما زده ایم، شما می‌خواهی گوش کن یا گوش نکن آزاد هستی؟ گوش کردی خوشا به سعادتت گوش نکردی عذابش دامن خودت را می‌گیرد؟»

شهید بهشتی در پاسخ به این سوال ادامه می‌دهد: «نخیر در آنجا ما نهی از منکر می‌کنیم در این صورت خود به خود مقداری از آزادی این خواهر‌ها را از دستش می‌گیریم، نه به خاطر اینکه دشمن آزادی او و آزادی بشریت باشیم، به خاطر اینکه دوست و خواستار آزادی او و آزادی بشریت هستیم.»

آیت الله بهشتی همچنین می‌گویند: «توای خانم! بنشین با خودت بیندیش در درونت چه انگیزه‌ای هست که تو را وا می‌دارد به جای پوشش با کرامتی که اسلام برای تو در نظر گرفته است می‌خواهی بدون این پوشش به خیابان‌ها و کوچه‌ها بیایی؟ آیا خودآگاه یا نا خودآگاه در اعماق روحت خودنمایی و میل به خود نمایی و نمایش دادن خویشتن در برابر دیدگان دیگران تو را به این گناه وا نمی‌دارد؟»

او سپس بر اجباری بودن رعایت حجاب در جامعه تاکید می‌کنید و خطاب به زنانی که چنین باوری ندارند می‌گوید «اگر تو نتوانستی این تمایل و یا جهل یا هر چیز را در خودت مهار کنی و دوباره خواستی این گونه بیرون بیایی باید به شما بگوئیم که جامعه ما چنین وضعی را در محیط اجتماعیش تحمل نمی‌کند.»

شهید بهشتی در ادامه تاکید می‌کند انسان دارای اختیار و آزادی است و کسی نمی‌تواند آن‌ها را مجبور کند که به گناه آلوده شوند یا نشوند، «اما وقتی در جامعه در مرآ و منظر دیگران وقتی که با هزاران نفر دیگر هستیم آنجا دیگر محیط اجتماعی است در آن محیط گستاخی من در گناه، آن نوجوان عزیز را بلغزاند و او را به گناه بکشاند من به او خیانت کرده‌ام و اسلام آزادی در خیانت را آزادی نمی‌داند، ضد آزادی می‌داند.»

او با تاکید بر اینکه «جامعه باید پالوده شود»، به انتقادی که همین امروز به مساله تجسس در زندگی خصوصی افراد به بهانه حجاب اجباری اعمال می‌شود هم پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «می‌گویند جامعه مسلمان‌ها جامعه فضول‌ها است، بله جامعه مسلمان‌ها جامعه فضول‌ها است، کار دارند ببینند من چکار می‌کنم اگر در خانه تک و تنها باشم نه آنجا تجسس نمی‌کنند «ولاتجسس». در آنجا نباید تجسس کرد در آنجا خودش هست و ایمانش که آن هم گناه است. اما اگر پای حراست از مسائل اجتماعی و کیان انقلاب اسلام در میان باشد، ما دشمنان انقلاب را در هر سوراخی باشند پیدا می‌کنیم و به کیفرشان می‌رسانیم.»

شهید بهشتی برای اینکه برای مخاطبش روشن شود که منظور او از لزوم «تجسس» در امور اجتماعی، مساله حجاب است می‌گوید: «طور از خطوط راهنمائی عبور می‌کنند و خلاف انجام می‌دهند اعتراض میخواهد، اما خط عفاف و پاکدامنی را شکستن اعتراض نمیخواهد؟ این جا جامعه اسلامی است همانطور که نظم عبور و مرور محترم است، عفت و پاکدامنی هزاربار از آن محترم‌تر است.»