نوروز در دوره رضا شاه
رویداد۲۴ هدی کاشانیان: ماه فروردین به فروهر‌ها یا فروشی‌ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می‌شود. فروهر یکی از نیرو‌های غیرمادی در وجود انسان است و در واقع نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می‌آید و بعد از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می‌گردد. تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز این روز در ایران و افغانستان نوید دهنده سال جدید است. نوروز در کشور‌هایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند. ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم. در این مطلب به بررسی چگونگی برگزار عید نوروز در دوره رضا شاه می‌پردازیم. البته باید خاطر نشان کرد که عید باستانی نوروز در دوران پهلوی از تب و تاب دوران قاجار خبری نبود. در دوران پهلوی سعی در مدرنیته بودن و غرب گرایی افزایش یافته بود و برخی از سنت‌ها همچون نوروز با تب و تابی کمتر از قبل برگزار می‌شد.
جشن نوروز در زمان رضاشاه
در این دوره برپایی جشن نوروز دست کم یک یا دو هفته ادامه داشت. ابوریحان بیرونی مدت برگزاری جشن نوروز را پس از جمشید یک ماه می‌نویسد: «چون جم درگذشت پادشاهان همه روز‌های این ماه را عید گرفتند. عید‌ها را شش بخش نمودند: ۵ روز نخست را به پادشاهان اختصاص دادند، ۵ روز دوم را به اشراف، ۵ روز سوم را به خادمان و کارکنان پادشاهی، ۵ روز چهارم را به ندیمان و درباریان، ۵ روز پنجم را به توده مردم و پنجه ششم را به برزگران. ولی برگزاری مراسم نوروزی امروز، دست کم از پنجه و «چهارشنبه آخر سال» آغاز می‌شود و در «سیزده بدر» پایان می‌پذیرد.»
پنجه (خمسه مسترقه)
بنابر سالنمای کهن ایران هر یک از ۱۲ ماه سال ۳۰ روز است و پنج روز باقیمانده سال را پنجه، پنجک، یا خمسه مسترقه، گویند. این پنج روز را خمسه مسترقه نامند از آن جهت که در هیچ یک از ماه‌ها حساب نمی‌شود. مراسم پنجه تا سال ۱۳۰۴، که تقویم رسمی شش ماه اول سال را سی و یک روز قرارداد، برگزار می‌شد.
مرگ سال قدیمی با شلیک توپ
بهترین توصیف درباره جشن نوروز مربوط‌به سفرنامه «کنتس مادفون روزن» است که در دوره پهلوی اول به رشته تحریر درآمده است. او زنی از اشراف‌زادگان سوئدی بوده که در همین روزگار پهلوی اول به ایران آمده است. کنتس مادفون روزن در سفرنامه خود، از توصیف مقدمات جشن نوروز شروع کرده و با دقت و ظرافت بسیار از ابعاد آن گفته که ماحصل آن چنین است: «در روز ۲۱ مارس، برابر با اول فروردین‌ماه، آغاز جشن‌های نوروزی، همه ایران خوشحال است و لبخند بر لبان همه ایرانیان نقش می‌بندد.
مردم ایران روز نو، نوروز سال ۱۳۱۳ خود را جشن می‌گرفتند. یکهزارو ۳۱۳ سال خورشیدی از هجرت حضرت محمد (ص)، پیامبر گرامی مسلمانان، از مکه به مدینه می‌گذشت. حتی فقیرترین مردم هم در بشقاب و پشت کوزه، گندم کاشته بودند تا خانه گلی آنها هم بوی بهار بدهد و خداوند بزرگ، سال پربار و پرمحصولی را به آنها ارزانی فرماید. با شلیک توپ، مرگ سال قدیمی و حلول سال جدید اعلام می‌شود. درحالی‌که همه در انتظار چنین لحظه‌ای ثانیه‌شماری می‌کنند، مرد‌ها در اتاق خود و زن‌ها در اندرون و یا در پستوها، جلوی آینه زانو می‌زنند و غرق در تفکر و دعا می‌شوند. درکنار آنها، شعله فروزان شمع، یک کتاب قرآن و یک سینی با هفت نوع مواد غذایی و میوه‌جات و سبزیجات که همه آنها با حرف «س» شروع می‌شوند، قرار دارد.
در یک سمت آینه و یک تنگ بلور با یک ماهی قرمز که نمایانگر دریا و برکت‌های آسمان است، کوزه سبزشده با گندم یا جو به علامت زندگی دوباره زمین، رودرروی آینه قرار گرفته است و سپس دیدوبازدید‌های سال نو شروع می‌شود. در نخستین روز سال نو، بزرگان و افراد مسن خانه می‌نشینند و فرزندان و دوستان و بستگان جوان‌تر به دیدن آنها می‌روند و سپس افراد مسن برای بازدید به منزل جوان‌تر‌ها می‌روند».
خوراکی‌های نوروزی در سلام نوروزی
خوراکی‌های نوروزی در این دوران و بخصوص مراسم سلام نوروز، از ویژه‌ترین و درجه یک‌ترین محصولات تهیه می‌شدند. انواع میوه‌های تازه پایه ثابت مراسمات شاه پهلوی بخصوص در عید نوروز بودند. خوب است بدانید سیب قرمزی که امروزه در برخی از سفره‌های ایرانیان و در بین هفت سین مشاهده می‌کنید، در دوران پهلوی و حتی قاجار نیز جزو خوراکی‌های نوروزی خاص بوده است. فلسفه سیب قرمز در سفره و در بین هفت سین سرخ رویی و سلامتی تن انسان است؛ که در سفره پهلوی از جمله خوراکی‌های خاص و شاه پسند به شمار می‌رفت. سمنو از جمله شیرینی‌های تاریخی در سفره هفت سین است؛ که در همه دوران‌ها مورد استقبال بوده و امروزه نیز برخی افراد پخت این شیرینی به عنوان خوراکی نوروزی علاقه‌مند هستند.
باستان گرایی در برگزاری مراسم نوروز توسط رضا شاه
یکی از سیاست‌های فرهنگی رضاشاه احیای فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام یا باستان‌گرایی بود. توجه به ایران قبل از اسلام برای رضاشاه و بسیاری از دولتمردانش بیش از آنکه از باب رویارویی و رقابت با اسلام است، برای فراهم آوردن یک‌جور ایدئولوژی ایران باستان برای سلطنت بود. قطعاً این سیاست در جهت رویارویی با اسلام نبود چراکه دست‌کم در آن مقطع اسلام هیچ خطر، تهدید و تعارضی با حاکمیت جدید نداشت. البته ممکن است در میان برخی از مسئولان و صاحب‌نظران دوره احیا یا توجه به ایران قبل از اسلام، یک رگه‌هایی از ضدیت با اسلام و اعراب بوده باشد. به‌هرحال آنچه مهم بود ابعاد عملی و اجرایی «باستان‌گرایی» بود. زدودن لغات عربی از فارسی و جایگزین کردن آنها با ترکیبات و الفاظ فارسی (کاری که امروزه فرهنگستان جمهوری اسلامی هم انجام می‌دهد)، توجه به مراسم، سنت‌ها، آداب‌ورسوم ایران قبل از اسلام، بزرگداشت شاهنامه و فردوسی، نوروز، آداب‌ورسوم جمشید و… رضاشاه و مردانش بیش از آنکه هدفشان در احیای گذشته رویارویی با اسلام باشد در حقیقت به دنبال ایجاد این فضا بودند که ایران درمانده، تحقیرشده و عقب‌مانده عصر قاجار به سر آمده و هوایی تازه و فرهنگی تازه و عصری نوین در ایران به وجود آمده است.
دکتر تقی ارانی و سایر روشنفکران و نخبگان سیاسی عصر رضاشاه که از نظر رژیم علی‌القاعده مشتریان بالقوه پارسی‌گرایی باید می‌شدند، بیش از آنکه مفتون اوستا، شیفته تخت جمشید و عید نوروز شوند دل درگرو عشق با کارل مارکس و اندیشه‌های فوئر باخ باختند؛ روال و روندی که بعد از سقوط رضاشاه در شهریور۱۳۲۰ و فروپاشی دیکتاتوری خفقان‌آور حاکم بر ایران و ظهور فضای باز سیاسی در کشور شتاب بیشتری به خود گرفت. اقبال پرشور و گسترده روشنفکران، دانشجویان، نویسندگان، نخبگان سیاسی، هنرمندان، فعالان سیاسی و آزادیخواهان به ادبیات چپ و مارکسیسم نه جایی برای فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام باقی گذاشت و نه پارسی‌گرایی و باستان‌گرایی سکه‌ای داشت؛ بنابراین نوروز همچنان همان نوروز بود، نه چیزی به آن افزوده شده بود و نه ارج‌وقرب آن کاهش یافته بود.
تبریک عید نوروز توسط هیتلر به رضا شاه
آدولف هیتلر، پیشوای آلمان در سال ۱۹۳۸ میلادی، عید نوروز را به رضا شاه در نامه‌ای، تبریک گفت. متن تبریک عید نوروز توسط آدولف هیتلر در زمان رضا شاه و سال ۱۹۳۸ میلادی بدین شرح است:
«از آن اعلیحضرت خواهشمندم، به مناسبت نوروز صمیمى‌ترین تبریکات و ادعیه ام را براى مزید ترقى و تعالى کشور ایران قبول فرمایند. آدولف هیتلر»
روحش شاد.