شکایت ایران در دادگاه لاهه؛ تلاش برای ایجاد فضای روانی یا راهکاری برای دریافت خسارت؟

رویداد۲۴ بالاخره ایران شکایت رسمی خود از آمریکا در مورد خروج این کشور از برجام را به دیوان دادگستری لاهه ارسال کرد و درخواست کرد این مسئله در این دیوان مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. دیوان دادگستری لاهه که صلاحیت رسیدگی به مسائل حقوقی میان دولت‌ها را بر عهده دارد، این‌‎بار به دومین شکایت ایران از آمریکا رسیدگی خواهد کرد. بار نخست دولت مصدق شکایت ایران را به دادگاه لاهه برد و مصدق پیروز خارج شد این بار اما کارشناسان اعتقاد دارند شکایت طرح شده بیشتر از آنکه جنبه مادی داشته باشد، جنبه معنوی دارد. با اینهمه واشنگتن روز گذشته به صورت رسمی اعلام کرد قاطعانه در دادگاه از منافع خود دفاع خواهد کرد.

داوود آقایی در این گفت‌وگو درباره شکایت ایران از آمریکا در دادگاه لاهه توضیح می‌دهد:

داوود آقایی استاد و کارشناس مسائل حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با رویداد۲۴ با اشاره به شکایت ایران از آمریکا در دادگاه لاهه گفت: دیوان بین‌المللی دادگستری صرفا صلاحیت رسیدگی به دعاوی حقوقی بین دولت‌ها را برعهده دارد و صرفا دعاوی و اختلافاتی که ماهیت حقوقی داشته باشد، از سوی دولت‌ها قابلیت ارجاع به دیوان است. اما در همین زمینه باید پیش‌شرط‌هایی رعایت شود و آن هم این است که در قبلا دولت‌ها صلاحیت اجباری دیوان را پذیرفته باشند و طی یک اعلامیه اعلام کنند که هر اختلاف میان دولت‌ها رخ داد، قابلیت ارجاع به دیوان است.  
 

آقایی ادامه داد: البته پیش از بروز دعوا، دولت‌ها به عضویت یک معاهده بین‌المللی درآمده باشند که در چارچوب آن معاهده یا پروتکل الحاقی،  متعهد شده باشند که هرگاه اختلافی بین‌شان بروز کرد، مرجع رسیدگی به آن اختلاف دیوان است، این پذیرفتن صلاحیت اجباری دیوان پیش از بروز دعوا و اختلاف است.  
 
این کارشناس مسائل حقوقی، با بیان اینکه زمانی که دعوا به دیوان ارجاع می‌شود در دو مرحله رسیدگی می‌شود، تصریح کرد: رسیدگی دیوان در مرحله اول صوری است و ابتدا بررسی می‌کند که موضوع در حوزه صلاحیت دیوان است یا نه؟ و به عبارتی دیگر بررسی می‌کند که آیا طرفین دعوا دو دولت هستند، آیا موضوع در حوزه صلاحیت دیوان است، آیا رضایت طرفین دعوا حاصل شده است یا نه، آیا موضوع حقوقی است یا خیر و ... در مرحله اول رسیدگی مورد بررسی دیوان قرار می‌گیرد. دیوان در این مرحله به جوانب رسیدگی می‌‌کند و اگر خود را برای بررسی این موضوع صالح دانست و این ایرادات در دعوای مورد نظر مطروحه نبود، دیوان وارد رسیدگی ماهوی یا قضایی می‌شود.  

داوود آقایی، در ادامه خاطرنشان کرد: در منشور سازمان بین‌الملل و طبق ماد 94 این منشور، پیش بینی شده است که هرگاه دولتی که حکم به نفع آن صادر شده، از سوی دولت محکوم‌علیه حکم اجرا نشد، می‌تواند برای اجرای حکم نزد شورای امنیت سازمان ملل شکایت کند و این شورای امنیت است که می‌تواند در این زمینه تصمیمات لازم را اتخاذ کند. 

آقایی با بیان اینکه اگر این حکم به شورای امنیت برود، آمریکا نمی‌تواند آن را وتو کند، تصریح کرد: وتو صرفا در مورد مسائل مهم صورت می‌گیرد. اساسا اگر بحث مهمی وجود داشته باشد و مشکل در تصمیم‌گیری باشد، یکسری استثناعات وجود دارد. اگر موضوع ذیل فصل 6 منشور که به روش‌های حل و فصل مسالمت آمیز اشاره دارد تعریف شود، «رسیدگی قضایی» در دستور کار قرار می‌گیرد و اگر یکی از طرفین دعوا یکی از اعضای دعوا عضو دائم یا غیردائم شورا باشد، نمی‌تواند در رای‌گیری شرکت داشته باشد و به همین خاطر حق وتو هم ندارد.
 

این کارشناس با اشاره به اینکه ایران می‌توانست از راه دیگری هم می‌توانست از آمریکا شکایت کند، گفت: از جمله مراجع قابل رسیدگی، دیوان دائمی داوری لاهه است که در آنجا نیاز به تشکیلات از پیش تعیین شده‌ای وجود ندارد. یک لیستی از 200 نفر از داوران بین‌المللی وجود دارد که طرفین دعوا با رضایت به آن لیست مراجعه می‌‌کنند و خودشان داورانی را انتخاب می‌کنند و این داوران زمانی که انتخاب شدند بر اساس قوانین بین‌الملل حکم صادر کنند. اما خب طبیعتا احکام دیوان بین‌المللی دادگستری، دارای ضمانت اجرایی قوی‌تری است.
 

آقایی با تاکید بر اینکه ما باید از 2 بعد به این مسئله نگاه کنیم، یادآور شد: یک بعد مادی این داستان است از جمله هزینه‌ها و محکومیت‌ها که اگر حکم به نفع ما صادر شود و جریمه‌هایی علیه آمریکا در نظر گرفته شود که طبیعتا برای ما خوب خواهد بود. اما بعد دیگر این موضوع، بعد معنوی این داستان است. خب یک کشور جهان سومی، پنجه در پنجه آمریکا انداخته است و اکنون برای دومین بار از آمریکا در دیوان لاهه شکایت کرده است. ابتدا بر سر موضوع سقوط هواپیمای ایرباس و اکنون هم بحث خروج آمریکا از برجام. معتقدم ما پیش از آنکه به دنبال بعد مادی این موضوع باشیم، باید بیشتر بر روی بعد معنوی این موضوع متمرکز باشیم زیرا این بعد برای ما اهمیت بسیار بیشتری را در پی دارد.  
 
داوود آقایی ادامه داد: شما می‌بینید که در سال 1986در پی شکایت نیکاراگوئه علیه آمریکا، این کشور از دیوان حکمی را علیه آمریکا دریافت کرد و این موضوع در تاریخ ثبت شده است و بسیاری از حقوق‌دانان به آن استناد می‌کنند و یک سند معتبر بین‌المللی است که نشان می‌دهد آمریکا دست به مداخله و تجاوز به یک کشور ضعیف زده است. لذا اگر حکمی در خصوص پرداخت غرامت برای ما صادر نشد، بعد روانی این موضوع می‌تواند حائز اهمیت باشد.