وقتی فرم از محتوا پیشی می‌گیرد
مراسم افتتاح نمایشگاه و رونمایی از ۱۱۰ اثر خوشنویسی دوره قاجار برای اولین بار در ایران برگزار شد.
رویداد۲۴ نمایشگاه و رونمایی از آثار خوشنویسان دوره قاجار از مجموعه خصوصی نگارخانه دال، شنبه (۱۲ آبان ماه) در سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.
دکتر سید عبدالمجید شریف‌زاده (رییس پژوهشکده هنرهای سنتی)، علیرضا کیاکاظمی (مدیر گالری دال) و محمدرضا عموزاده از سخنرانان این مراسم بودند.
شریف‌زاده، با بیان اینکه همنشینی اثر هنری خوشنویسی با آیات الهی فضای متفاوتی را در هنر سنتی ایران به وجود آورد، گفت: آثار خوشنویسی متعددی از هنرمندان متفاوت طی دوره‌های گوناگون در این نمایشگاه انباشته‌شده که همه آنها ارزشمند و بی‌نظیر هستند.
او اضافه کرد که خوشنویسی همیشه به عنوان یک متن غیرقابل خواندن دیده می‌شود.
وی در همین راستا ادامه داد: از ابتدا که خوشنویسی در هنر اسلامی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد، شرایط برای هنرمندان ایجاد شد که از خوشنویسی به عنوان یک ابزار برای هنرآفرینی استفاده کنند. ما شاهد هستیم اوج خوشنویسی در سیاه مشق نویسی اتفاق افتاده است.
خوشنویسی علاوه بر بیان مطلب، ویژگی‌ها و خصوصیاتی در خود داشته، و نمونه‌های بسیاری را اندک اندک پیدا می‌کند که جنبه خواندن متن و کتیبه از آن حذف می‌شود و به سمتی می‌رود که به یک اثر هنری تبدیل می‌شود. همچنین جنبه نوشتاری و خواندن در بعضی از آثار کمرنگ‌تر می‌شود.
او بیان کرد که در برخی از آثار خوشنویسی بر روی سفال از قرن پنجم تا ششم که با استفاده از خط کوفی خلق شده‌اند، فرهنگ و تفکر اسلامی آن دوره نشان داده می شود.
این پژوهشگر درباره توانایی خواندن متن‌های خوشنویسی قبل از دوره قاجار، گفت: هر کسی نمی‌تواند متن‌های خوشنویسی خط کوفی را به دلیل دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فرد، بخواند؛ البته به دلیل تقدسی که این آثار با آمیخته شدنشان با مذهب پیدا کرده‌اند، لزومی ندارد که حتما خوانده شوند.
او افزود: خواندن این آثار حتی برای افرادی که با خط کوفی آشنا هستند نیز نیازمند تخصص است. برخی از این آثار تنها خط نیستند و جنبه تزئینی دارند و درواقع به نقش و تصویرگری تبدیل شده اند. همچنین فرم خوانشی آنها به ندرت کمرنگ می‌شود و هنر بصری‌شان مورد توجه قرار می‌گیرد.
شریف‌زاده ادامه داد: این ویژگی‌های خوشنویسی تا دوره قاجار ادامه پیدا می‌کند و در این دوره به اوج می‌رسد و دچار تحول عظیم و جدیدی می‌شود. بسیاری از هنرمندان برجسته خوشنویسی در دوره قاجار ظهور پیدا می‌کنند و سبک‌ها و شیوه‌های جدید خوشنویسی توسط این استادان برجسته به وجود می‌آید.
عموزاده، در مورد ارزش های بصری سیاه مشق قاجار، گفت: سیاه مشق در دوره قاجار هدفمند است و معنا در پس خط پنهان به گونه‌ای است که نمی توان ادبیات را تشخیص داد.
او افزود: در این مرحله از خوشنویسی فرم اهمیت بیشتری نسبت به متن پیدا می‌کند و ارزش فرم خوشنویسی به مثابه فرم تکامل یافته نوشتاری و ترکیب بندی به جایی می رسد که امروزه قابل بررسی است.
عموزاده اضافه کرد که در دوره قاجار استادان نوظهور خوشنویسی ارزش بصری این هنر را با رقیق کردن مرکب، استفاده از کاغذ مناسب و تنظیم سرعت دست در رانش قلم تحت الشعاع قرار دادند.
او تصریح کرد: در تعریف هنر تجسمی درباره خوشنویسی بیان شده که خط در دست هنرمند می‌تواند بسیار مستحکم، قدرتمند و یا لرزان و مردد باشد.
وی ادامه داد: به نظر من فرم خطاطی در زمان قاجار تغییر کرده و هندسه خط نستعلیق فدای فرم شده. زمانی که سیاه مشق شکل گرفت، ریتم به صورت گسترده در خوشنویسی ما وارد شد.
عموزاده در پایان سخنان خود گفت: هنرمندان خوشنویس قاجار قدم های بزرگی برای تکامل خوشنویسی ما برداشتند.
کیاکاظمی با اظهار اینکه خوشنویسان در زمان قاجار فضای ساختارشکننده‌ای را در این هنر به وجود آوردند و نگاه متفاونی به خوشنویسی داشتند، گفت: درواقع خوشنویسان آن دوره تفکر و سبکی را که پیش از آن نبوده وارد می‌کنند. حتی دیده شده که اثر را با استفاده از نقش حیوانات و نباتات تزئین کرده‌اند.
او با بیان اینکه هنرمندان خوشنویس دوره قاجار خط را به عنوان یک ابزار تصویرپردازی دیده و استفاده کرده‌اند، افزود: در واقع خوشنویسان آن دوره علاوه بر کار خوشنویسی به تصویرپردازی و نقاشی هم پرداخته‌اند. حتی هنرمندان با استفاده از خط کوفی که خیلی کم استفاده می شده و با استفاده از تصویرپردازی با یک دید تزیینی کار کرده اند.
به گزارش ایسنا، علاقه‌مندان می توانند برای بازدید از نمایشگاه از تاریخ ۱۲ تا ۲۲ آبان ماه هر روز از ساعت ۸ تا ۱۶ به موزه کتاب و میراث مستند، مراجعه کنند.
منبع: ایسنا
خبر های مرتبط
