«ماه عسل» تعطیل شد؛ «بغض و اشک» تکثیر!/ تکرار غیرخلاقانه یک ایده
رویداد۲۴ به نظر می‌رسد یکی از رازهای موفقیت برنامه رمضانی «ماه عسل» در یک دهه گذشته این بود که مردم هر شب رمضان پای این برنامه می‌نشستند تا ببینند احسان علیخانی هر بار میزبان چه کسی خواهد بود و چه قصه غیرمنتظره‌ای را برای مخاطبانش تعریف خواهد کرد. برجسته کردن مردمان عادی، چهره کردن و قهرمان‌سازی از میان آنان و حتی پررنگ کردن دغدغه‌هایشان شاید مهمترین ویژگی برنامه «ماه عسل» بود که علیخانی توانسته بود طی یک دهه با سناریوهایی که در ذهن داشت تا حدودی به آن دست پیدا کند.
علیخانی و تیم همراهش یک اتفاق و سوژه را در چنین قالبی می‌پرداختند و شاید در مواردی نقدی هم که به این برنامه وارد می‌شد این بود که چرا این سوژه‌ها با ساختاری بیش‌ازاندازه قصه‌گونه و با افزودن التهاب و تلخی و غم و اندوه اضافه، تحویل مخاطب می‌شد. حتی بسیاری از شوخی‌هایی که در این چند سال با این برنامه می‌شد و کنایه‌هایی که به بغض و اشکی که حین تماشا نصیب مخاطبان می‌کرد نیز نشان می‌داد منتقدان و مخالفان این برنامه باز هم نمی‌توانند از دیدن آن چشم‌پوشی کنند.
حالا و در رمضان سال ۹۸، «ماه عسل» بعد از ۱۱ سال تعطیل شده و دیگر روی آنتن نیست، اما انگار روح «ماه عسل» به برنامه‌های دیگر رسوخ کرده و این برنامه در چندین و چند قالب مشابه دیگر تکثیر شده است.
نکته اینجاست که با همه نقدهایی که بسیاری به «ماه عسل» وارد می‌دانستند، نکاتی مانند پرداخت بیش از حد به حوادث غم‌انگیز در لحظه افطار، تخریب مهمان و تحقیر او با اعتراف به بدبختی‌ها و یا کندوکاو در حسرت‌ها و کمبودها و سختی‌های افراد به جای خوبی‌ها و موفقیت‌ها، که به‌عنوان نقاط ضعف این برنامه فهرست می‌شد، حالا به‌عنوان نقطه قوت در دستورکار برنامه‌سازان رمضان ۹۸ قرار گرفته و همه تلاش کرده‌اند بخشی یا همه این ویژگی‌های را ذیل نامی تازه بازتولید کنند.
برنامه‌های مناسبتی رمضان که بیشترین شاخص، معیار و استاندارد را باید در تولید و برنامه‌سازی رعایت کنند انگار حتی از تعریف حداقلی برای اینکه چه هدف و رویکردی دارند بی‌بهره‌اند. امسال این برنامه‌ها انگار در نبود «ماه عسل» هر یک دوست دارند «ماه عسل» تازه‌ای باشند تا مخاطبان برنامه‌ای را که پرونده‌اش دیگر بسته شده را به سمت خود جذب کنند. این میان البته برخی از این برنامه‌ها جذاب‌تر و برخی کسل‌کننده‌تر، برخی خلاق‌تر و برخی بدون هیچ الگو و اتفاق جدیدی این رویه را پیش گرفته‌اند اما همه در یک ویژگی مشترک‌اند و آن «اصیل نبودن» است.
شبکه یک؛ دعوتی برای خوب بودن
یک روحانی که نقش مجری برنامه را برعهده دارد از مهمانان خود می‌پرسد کی و کجا عروسی کرده‌اند، عروس و داماد پاسخ می‌دهند که یک ماه پیش روی سیلاب؛ این ابتدای گفتگوی برنامه «دعوت» است که حجت‌الاسلام محمد برمایی با صمیمیت و مهربانی و گرمی آن را اجرا می‌کند و البته بعد از شنیدن پاسخ به دوربین نگاه می‌کند و لبخند می‌زند و می‌گوید «روی سیلاب».
برنامه «دعوت» به تهیه‌کنندگی مجتبی کشاورز چندین سال است که در ماه رمضان از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود. این برنامه با اجرای نیما کرمی روی آنتن می‌رفت که در فصل‌های جدید همسرش هم به وی اضافه شده بود. «دعوت» در فصل‌های پیش چهره‌ها و هنرمندان را دعوت می‌کرد و آیتمی برای اجرای موسیقی داشت و برنامه هم در فضایی اجرا می‌شد که تعداد زیادی از مردم در آن حضور داشتند اما امسال این برنامه با یک تغییر رویکرد ۱۸۰ درجه‌ای روی آنتن رفته است و به جای مجریان قبلی، حجت‌الاسلام محمد برمایی مسئولیت اجرا را بر عهده گرفته که در مقابل مهمانان دعوت شده برنامه می‌نشیند و با آنها به گفتگو می‌پردازد.
جنس این گفتگوها اما با هر سال متفاوت شده است؛ برنامه مهمانانی را دعوت می‌کند تا ساعتی قبل از افطار درباره چگونگی زندگی و تجربیات شخصی‌شان گفتگو کنند و از ازدواج و نحوه آشنایی و قصه‌هایی که در طول ازدواج با آن روبرو شده‌اند بگویند. مثلاً در یکی از شب‌ها زوجی دعوت می‌شوند که در شرایط سخت سیل و زلزله و اسکان در کانکس با هم آشنا شده‌اند یا در شبی دیگر زوجی از خوزستان دعوت می‌شوند که وقتی روحانی از آنها می‌پرسد کی و کجا عروسی کرده‌اند، عروس و داماد پاسخ می‌دهند که یک ماه پیش روی سیلاب.
این گفتگوها به نحوی پیش می‌رود که روحانی همان ابتدا از مهمانان خود می‌خواهد قصه خود را بگویند مهمانانی هم که حالا انگار بعد از دیدن چهره‌شده‌های «ماه عسل» دیگر از خود گفتن و روایت تلخی‌های زندگی، سختی‌ای برایشان ندارد سفره دلشان را باز می‌کنند.
برمایی از آنجا که کارشناس دینی است و احتمالاً وجه مذهبی بودن بر او غالب است، سعی می‌کند گاهی در گفتگوها وارد مسایل مذهبی و نتیجه‌گیری هایی برای یک سبک زندگی اسلامی و دینی هم بشود و البته از آنجایی که بدون خط کشی‌ها و اتوکشی‌های غالب گفتگوهای روحانیون وارد این گپ می‌شود مخاطب بهتر می‌تواند پذیرای او شود. با این حال تم اصلی این گفتگو همان ورود به قصه پردازی‌هایی است که البته کمتر به تلخی و غم نزدیک می‌شود.
شبکه دو؛ متن «هزار راه نرفته» زیر سایه حاشیه
«هزار راه نرفته» از جمله ویژه‌برنامه‌های افطار رمضان امسال است که بیشتر رویکردی اجتماعی و آسیب شناسانه به مقوله ازدواج دارد. این برنامه بعد از حدود ۱۰ سال دوباره به آنتن بازگشته است و به بررسی مسایل زوج‌ها می‌پردازد. در این چند روز نیز زوج‌های مختلفی سوژه برنامه بودند که با مشکلات و معضلات اجتماعی مواجه بودند. بخشی از برنامه به گفتگو با این زوج‌ها و بخشی نیز به گفتگوی مشاوران اختصاص داشت.
انتخاب این برنامه برای باکس پیش از افطار شبکه دو از همان ابتدا تکلیف مخاطب را با آنچه قرار است با آن مواجه شود روشن کرده است چه اینکه اینجا هم قرار است تجربه‌های شخصی مهمانانی گمنام مرور شود و این همان فرمول آشنای «ماه عسل» است.
«هزار راه نرفته» که به صورت تولیدی روی آنتن می‌رود در همین ابتدای پخش با یک حاشیه رو به رو شد که سر و صدای زیادی در شبکه‌های اجتماعی به پا کرد. در یکی از قسمت‌های برنامه که روزهای گذشته روی آنتن رفت زوجی دعوت شدند که پیش از این در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام فعالیت زیادی داشتند و همین باعث شده بود که زندگی آنها با اختلال رو به رو شود. این زوج در برنامه ادعا می‌کنند با کنار گذاشتن فضای مجازی و انتخاب حجاب توانسته‌اند زندگی بهتری کنار هم داشته باشند. اما درست بعد از برنامه در حالی که دسترسی به صفحه مجازی این زوج در اینستاگرام برای همه امکانپذیر بود تصاویر و فیلم‌هایی از یک مهمانی مختلط پخش شد و همه چیز زیر سایه این حاشیه قرار گرفت. حاشیه‌ای که تذکر مدیر شبکه به عوامل برنامه را نیز به همراه داشت.
نکته مهم درباره این حاشیه این بود که فراتر از متن برنامه توانست توجه مخاطبان سیما را به خود جلب کند و این احتمالاً می‌تواند شاخص مناسبی برای قضاوت درباره توفیق این برنامه در جذب مخاطبان رمضانی سیما باشد.
شبکه چهار؛ راهی به سوی «معنای زندگی»
در میان برنامه‌های افطاری ماه رمضان تلویزیون شاید از معدود برنامه‌هایی که در خلوت به کار خود مشغول است و توجهی به جریان غالب برنامه‌سازان برای دیده شدن به‌واسطه بهره‌گیری از فرمول موفقیت «ماه عسل» ندارد برنامه «معنای زندگی» در شبکه چهار سیماست.
برنامه‌ای کوتاه که در هر قسمت مجری میزبان یکی از اهل فرهنگ و دانش می‌شود و درباره «معنای زندگی» که به فلسفه و عرفان و مذهب می‌زند گفتگو می‌کنند. گفتگوهایی که مضمون معرفتی آنها پررنگ است و هر مخاطبی با هر ایده و عقیده‌ای می‌تواند در ماه مبارک رمضان با آنها همراه شود.
مباحث معرفت شناسی و خودشناسی اگرچه ممکن است مخاطب عام نداشته باشد اما مخاطب این مباحث را جذب خود می‌کند و در ساختار شبکه چهار که بیشتر روی فرهیختگی تمرکز دارد در تناسب است.
محسن کرمی تهیه‌کننده این برنامه است و گفتگوها توسط دکتر محمدتقی ابطحی به عنوان مجری برنامه صورت می‌گیرد که خودش استاد دانشگاه است و در حوزه فلسفه علم تحصیلات دارد و هر بار با یکی از محققان، پژوهشگران و استادان دانشگاه با رویکردی علمی به گفتگو می‌پردازد.
شبکه پنج؛ «ماه عسل» ترین برنامه رمضان ۹۸!
در فهرست برنامه‌های رمضان ۹۸ تلویزیون اما می‌توان صفت «ماه عسلی ترین برنامه» را به «اختیاریه» داد؛ برنامه‌ای که احتمالاً امید می‌رفته بیشتر مخاطبان برنامه احسان علیخانی با این نگاه جذب آن شوند.
«اختیاریه» با اجرای سیدمرتضی فاطمی پیش از ماه رمضان تنها یک برنامه چالشی در تلویزیون بود که هر بار یکی از چهره‌های هنری، سیاسی، اجتماعی و… به استودیو دعوت می‌کرد و مجری برنامه با این دیالوگ که «صریح‌تر صحبت کنیم» مهمان را به صحبت‌هایی غیر محافظه‌کارانه فرامی‌خواند.
«اختیاریه» اما با شروع ماه رمضان تغییراتی در رویکرد، ساختار و حتی دکور خود داشت. دکور این برنامه گویی از استودیو به یک کارگاه رفته است و مجری و مهمانان دور میز کوچکی می‌نشینند که بیشتر از خود میز بک گراند این دکور و ابزارآلات پشت آن برای مخاطب خودنمایی می‌کند. صحنه شلوغی که بیشتر یک کارگاه نجاری یا انباری را تداعی می‌کند و می‌توانست برای دکور یک برنامه علمی مناسب باشد تا برنامه‌ای مناسبتی در ساعت منتهی به افطار!
رویکرد برنامه نیز با ماه رمضان تغییر کرد. فاطمی در هر قسمت به جای یک چهره شناخته‌شده میزبان چند مهمان می‌شود و یک هنرمند هم به عنوان شاهد ماجرا در برنامه حضور پیدا می‌کند که در پایان برنامه نیز مامور می‌شود تا ناظر رسیدن کمک‌های برنامه که با حمایت هلال احمر جمع‌آوری شده به مردم سیل زده در استان‌های مختلف کشور باشد.
می‌توان گفت در چند شب گذشته از ماه رمضان سوژه‌ها و مهمانان این برنامه بیشتر از شبکه‌های دیگر در فضای مجازی و رسانه‌ها دیده شدند و بیشتر مورد توجه مخاطبان هم قرار گرفته است. این برنامه در اولین قسمت سراغ چند خانم واسطه‌گر در امر ازدواج رفت و از همان شب اول سوژه شبکه‌های اجتماعی شد.
انتخاب سوژه‌های جذاب، وجه تمایز «اختیاریه» در قیاس با برنامه‌های دیگر رمضان امسال است اما روایت داستانی این سوژه‌ها که مثل باقی برنامه‌ها فضای احساسی بر آن غالب می‌شود تبدیل به پاشنه آشیل آن شده است. فضایی که در مواردی حتی خود مجری هم به آن اشاره مستقیم می‌کند تا شاید مخاطبش را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد.
فاطمی پیش از این در شبکه افق برنامه «۱۸۰ درجه» را داشته است که گفتگوهایی جدی و چالشی را رقم زد و حتی چهره‌هایی را به تلویزیون آورد که شاید ورودشان خط قرمز بود اما آنها را در مسیر تخصصی خود وارد بحث کرد و حتی به چالش کشید. او در «اختیاریه» باز هم گفتگوهای جدیدی را با چهره‌ها رقم زد اما در تجربه رمضانی این برنامه هنوز نتوانسته‌است از زیر سایه برنامه احسان علیخانی خود را برهاند.
شبکه نسیم؛ هزار داستانی که یکی شده‌اند!
از زمانی که مریم نوابی‌نژاد سوژه‌یاب برنامه «ماه عسل» از این برنامه جدا شد «هزار داستان» در شبکه نسیم متولد شد که البته با تفاوت‌هایی سعی در ایجاد حال خوب برپایه همان جنس سوژه‌های خاص را داشت. فصل‌های اول این مجموعه با کارگردانی فواد صفاریان‌پور پیش رفت و حالا دو سال است که خود مریم نوابی‌نژاد کارگردانی برنامه را هم بر عهده گرفته است. این فصل از «هزار داستان» به‌عنوان ویژه‌برنامه رمضانی شبکه نسیم تا به اینجا به گفتگو با افرادی پرداخته است که توانستند از پس یک بیماری یا اتفاق تلخ بربیایند.
مثلاً جوانی که دچار اختلال طیفی اوتیسم شده بود اما توانسته بود بر آن غلبه کند و حتی به تدریس زبان می‌پرداخت و یا دختر و پسری که درگیر سرطان شده بودند و با آن مبارزه کرده بودند به این برنامه آمدند و تجربیات خود را با مخاطبان به اشتراک گذاشتند.
مبارزه با سختی‌ها و بیماری‌ها به طور ذاتی برای مخاطب جذاب است اما شاید دعوت از چنین افرادی و تعریف کردن ساده و سطحی اینکه چه پروسه‌ای طی شده تا فرد بر بیماری و سختی‌های زندگی خود فائق آمده است برای یک گفتگوی معمولی در یک برنامه زنده هم امکانپذیر باشد. ماهیت برنامه‌هایی چون «هزار داستان» بیشتر می‌تواند به سناریوپردازی و آب و تاب دادن به قصه بپردازد و اگرچه که هر بار یک هنرمند یا چهره هنری میزبان این برنامه است اما نقش نویسنده و کارگردانی که بتواند به این روایت‌ها آب و تاب و جذابیت بیشتری ببخشد خالی است.
