مانور روحانی در نیویورک؛ پشت پرده چه خبر است؟
رویداد۲۴ روز سه‌شنبه به وقت نیویورک، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، روز پرکاری داشت. در این روز، او دیدار‌های فشرده‌ای با مقامات خارجی انجام داد که شاید مهمترین آنها، دیدار همزمان با ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، و بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، بود. پیش از آن، روحانی با آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، هم دیدار داشت.
اروپایی‌ها، خصوصا ماکرون، به سختی تلاش کردند که روحانی و همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ، را به انجام دیداری رو در رو متقاعد کنند. اما به دلایل مختلف، نتوانستند چنین دیداری را ترتیب دهند. رئیس‌جمهور فرانسه، صبح دوشنبه با ترامپ دیدار کرد و عصر همان روز با روحانی دیدار کرد. سپس روز سه شنبه بار دیگر با ترامپ دیدار کرد. در این گفتگوها، ماکرون تلاش کرد روسای جمهور ایران و آمریکا را به انجام یک دیدار تاریخی مجاب کند. وی به خبرنگاران گفت: «من معتقدم شرایط برای بازگشت سریع به مذاکرات ایجاد شده است. علاقه مشترکی برای پیشرفت و ایجاد شرایط کاهش تنش و همچنین تحقق یک توافق بلندمدت وجود دارد. اما این به اراده دو طرف بستگی دارد.»
ماکرون دیدار می‌خواست اما
اما برخلاف خوشبینی ماکرون، دیداری میان روحانی و ترامپ صورت نگرفت. ماکرون گفته است اگر روحانی و ترامپ دیدار نکنند، نشست فعلی مجمع عمومی یک «فرصت از دست رفته» خواهد بود. در دیدار سه جانبه روحانی، جانسون و ماکرون، رئیس جمهور فرانسه با رویی خندان تصریح کرد که اگر «روحانی کشور (آمریکا) را بدون دیدار با پرزیدنت ترامپ ترک کند، این یک فرصت از دست رفته خواهد بود. چون او، در چند ماه باز نخواهد گشت و ترامپ هم به تهران نخواهد رفت؛ بنابراین آنها باید همین الان دیدار کنند.» جانسون نیز بر همین مسئله تاکید کرد.
فرانسه، در چند ماه اخیر، تلاش‌های زیادی برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا انجام داد، اما تا به حال به هیچ موفقیتی نرسیده است. ماکرون طرحی به ایران و آمریکا پیشنهاد کرد که بر اساس آن، تهران در ازای دریافت معافیت‌های فروش نفت و راه اندازی خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری، از سه گام کاهش تعهدات هسته‌ای خود عقب‌نشینی می‌کند و در مرحله بعدی، درباره مسائل هسته‌ای و غیرهسته‌ای با واشنگتن گفتگو‌هایی انجام می‌دهد. آمریکا نیز، برای تامین اعتبارات خط اعتباری یادشده، برای ایران معافیت‌های فروش نفت صادر می‌کند. موفقیت این طرح، به چراغ سبز آمریکا نیاز دارد. به همین دلیل، اروپایی‌ها امیدوارند که از طریق دیدار روحانی و ترامپ، کاخ سفید اندکی انعطاف نشان دهد و راه را برای مذاکرات گسترده‌تر هموار کند.
به رغم تاکید ترامپ بر امکان حصول صلح با ایران، دولت او هیچ گامی برای کمک به تلاش‌های اروپایی برنداشت. ترامپ در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل، با ادبیاتی تند از ایران انتقاد کرد و از کشور‌های جهان درخواست کرد که با «عطش ایران به خون» مقابله کنند. وی تصریح کرد: «همه ملت‌ها وظیفه دارند که (علیه ایران) اقدام کنند. هیچ حکومت مسئولی نباید عطش ایران به خون را تامین مالی کند. تا وقتی که رفتار تهدیدآمیز ایران ادامه داشته باشد، تحریم‌ها رفع نخواهد شد بلکه تشدید خواهند شد.»
جمله آخری ترامپ کافی بود تا تمام تلاش‌های اروپا را برباد دهد. چرا که موفقیت تکاپوی اروپایی‌ها به صدور معافیت فروش نفت برای ایران یا کاهش تحریم‌های آمریکا، بستگی داشت. وقتی ماکرون از روحانی خواست با ترامپ دیدار کند، طرف ایرانی اصرار کرد که آمریکا به رفع تحریم‌ها تعهد کند. امری که آمریکایی‌ها با آن مخالفت کردند و در نتیجه، تلاش‌های ماکرون برای ترتیب دیداری میان روحانی و ترامپ نیز به جایی نرسید. ماکرون بسیار مایل بود که روحانی و ترامپ دیدار کنند. اما حاضر نبود کوچکترین هزینه‌ای در این راه پرداخت کند. او می‌خواست آمریکا و ایران هزینه آغاز مذاکرات را بپردازند.
در یکی از دیدار‌های نیویورک، روحانی به ماکرون گفت: «شما خوب داشتید پیش می‌رفتید، (اما) یک دفعه متوقف شدید.» ماکرون بر شانه روحانی زد و چیزی نگفت.
معجزه‌ای در کار نیست
مقامات ایران به کرات گفته‌اند اگر آمریکا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازگردد و تحریم‌ها را رفع کند، در آن حالت ممکن است ایران گفتگو‌های جدیدی با آمریکا در قالب گروه ۵+۱ انجام دهد. ولی ظاهرا نه آمریکا و نه حتی اروپا، چنین سناریویی را محتمل نمی‌دانند. موضع آمریکا واضح است. کاخ سفید از ایران می‌خواهد که حداقل در سه مسئله- برنامه موشکی و هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای ایران- مذاکراتی با آمریکا انجام دهد. در این میان، مواضع اروپا چندان واضح نیست. آنها بر ادامه برجام تاکید می‌کنند، ولی در عین حال، بدون اینکه منافع اقتصادی ایران از این توافق را تامین کنند، از این کشور می‌خواهند که مذکرات جدیدی با آمریکا درباره مسائل یادشده انجام دهد.
از سوی دیگر، ایران مذاکرات موشکی را رد کرده، ولی ظاهرا درباره مسائل هسته‌ای مایل است انعطاف نشان دهد. در پی انتشار خبری در خبرگزاری رویترز مبنی بر موافقت روحانی انجام تغییرات کوچک در برجام، پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات دفتر رئیس‌جمهور ایران، این خبر را تکذیب کرد، ولی در عین حال، در توئیتی آمادگی ایران برای «کوتاه کردن زمان اجرای برجام» را اعلام کرد. وی در توضیح این اقدام، نوشت: «همان تعهد ۲۰۲۳ که (محمدجواد) ظریف گفت: تصویب همزمان پروتکل الحاقی در مجلس ایران و لغو تحریم‌ها در مجلس آمریکا و امکان مذاکره در چارچوب ۵+۱.»
پیش از این وزیر امور خارجه ایران پیشنهاد داده بود که در ازای رفع تحریم‌های آمریکا، ایران حاضر برخی تعهدات زمان مند، مانند تصویب پروتکل الحاقی در مجلس شورای اسلامی ایران، را زودتر از موعد مقرر در برجام انجام دهد. ولی این پیشنهاد نیز مانند پیشنهاد تبادل زندانیان، با واکنش سرد کاخ سفید مواجه شد.
در سایه تحریم‌ها و اصرار آمریکا بر ادامه آنها تا زمان حصول توافق جامع با ایران، بعید است که تلاش‌های اروپا برای تنش زدایی میان تهران و واشنگتن به نتیجه برسد. خصوصا که ترامپ مکررا تاکید کرده است که در مسئله ایران، نیازی به وساطت اروپا، خصوصا وساطت ماکرون، ندارد. اروپا در یک سال گذشته، نتوانست جلوی خسارت‌های تحریم‌های آمریکا را بگیرد و هم اکنون تلاش می‌کند بدون اینکه متحمل هزینه‌ای شود، از طریق آغاز مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا، مشکلات دو طرف را حل کند. چنین رویکردی، احتمالا مستلزم وقوع معجزه است.
تنش‌ها میان ایران و آمریکا به مرحله حساسی رسیده است. از یک طرف ایران تاکید می‌کند که آمریکا اول تحریم‌ها را بردارد تا با آن مذاکره کند، ولی از طرف دیگر، آمریکا نیز اصرار می‌کند که ایران وارد مذاکرات شود و سپس بعد از حصول توافق جامع، تحریم‌ها رفع خواهند شد. در این میان، واضح است که تلاش اروپا در تغییر این وضعیت به نتیجه ملموسی نرسیده است. ماکرون می‌گوید او «ساده لوح» نیست و به معجزه هم ایمان ندارد، اما باید دید که او چگونه می‌خواهد این بن بست را بدون معجزه حل کند.
