اثرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی

رویداد۲۴ اصغر مبارکی، کارشناس محیط زیست و معاون علمی کنوانسیون سایتیس گفت: در دو هفته اخیر فعالیت‌های زیادی در سطح جهان برای موضوع طرح اقلیم مطرح شده و در نشست اخیر سازمان ملل هم، قبل از نشست مجمع عمومی، سازمان نشستی در مورد طرح اقلیم داشت و سازمان ملل بیانیه‌ای به صورت گزارش ارائه داد و رسانه‌ها منتشر کردند.

مبارکی یادآور شد: تا جایی که من خبر دارم در کشور ما در این مورد صحبت و اطلاع رسانی نشد در حالی که این موضوعی است که روز به روز بیشتر گریبان ما را خواهد گرفت.

وی توضیح داد: ما از جنبه‌های مختلف به طبیعت نگاه می‌کنیم. از یکی از این دیدگاه‌ها، تأثیرات تغییر اقلیم به شدت می‌تواند وضعیت حفاظتی بسیاری از گونه‌ها و زیستگاه‌های ما را تشدید کند. متأسفانه این موضوع خیلی مورد توجه قرار نگرفته و به تأثیری که تغییر اقلیم بر روی وضعیت حفاظتی محیط زیست ما دارد توجه نمی‌شود.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: در بحث استفاده و حفاظت از منابع آبی، مسائل مربوط به کشاورزی و استفاده از آب و مدیریت آب را مطرح می‌کنیم هر چند که کسی اهمیت به آن نمی‌دهد. اگر قرار بود اتفاقی بیفتد در سیستان و بلوچستان کسی جالیز و هندوانه نمی‌کاشت و این به معنای آن است که دغدغه‌های مطرح شده تأثیر چندانی ندارد و ممکن است بعضی جا‌ها مثلاً تأثیر در کنترل چاه‌ها داشته باشد، ولی در بیشتر جا‌ها تأثیر چندانی نمی‌بینیم.

مبارکی تأکید کرد: آنچه در حوزه محیط زیست و مسائل آبی مطرح می‌شود محدود به گلایه گذاری و هشدار‌هایی است در سطح گفتار و تریبونی. عملاً ممکن است بر فرض مثال بگوییم تعدادی چاه در حوزه دریاچه ارومیه بسته شده، اما در مقابل در جایی مثل سیستان و بلوچستان هندوانه می‌کاریم. این استفاده در همچنین جایی با چنین وضعیت آبی که دارد یک برنامه کلان و کلی می‌خواهد.

وی هشدار داد: وضعیت تغییر اقلیم به شکلی است که ممکن است ما در آینده داشته‌های آبی و منابع آبی را دیگر نداشته باشیم و صحبت از این است که ما در آینده با کمبود‌های بارش بیشتری مواجه شویم که در حقیقت این را باید هم‌اکنون چاره سازی کنیم و چاره سازی به این مفهوم است که در اغلب موارد همه معترضند که چرا محیط زیست کاری نکرد در حالی که ما که نمی‌توانیم آب را خلق کنیم و باید به فکر یک تغییر الگو، رفتار و تغییر رویه باشیم.

باید برنامه کلانی به صورت برنامه‌های سازگاری و تاب آوری چه در عرصه کشاورزی، محیط زیست و صنعت و اتفاقاتی که مرتبط با حفاظت از عرضه‌های منابع طبیعی است، تهیه شوداین کارشناس محیط زیست تصریح کرد: در بحث سازگاری و برنامه ریزی و تاب آوری هیچ برنامه ریزی نداریم. در موضوع تغییر اقلیم بحث تاب‌آوری و سازگاری مطرح است، ولی هیچ برنامه‌ای برای این دو نداریم. پارسال باران آمد و ممکن است سه چهار سال دیگر نیاید، ولی و ما باید ذهنیت‌ها را آماده کنیم که احتمال اینکه در آینده دچار کمبود بارش شویم وجود دارد؛ بنابراین باید برنامه کلانی به صورت برنامه‌های سازگاری و تاب آوری چه در عرصه کشاورزی، محیط زیست و صنعت و اتفاقاتی که مرتبط با حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی است، تهیه شود.

وی ادامه داد: یکی از مواردی که برای سازگاری و تغییر اقلیم مطرح می‌شود بحث حفاظت از منابع طبیعی، زیستگاه‌ها و محیط زیست است. تفاهم نامه پاریس که در سال ۲۰۱۶ به امضای ۱۹۷ کشور رسید و این کشور‌ها عضو کنوانسیون مقابله با تغییر اقلیم سازمان ملل متحد بودند، در اصل می‌خواست تلنگر و ابزاری باشد و تلاش کند کشور‌ها به صورت بین المللی همکاری کنند برای اینکه با تغییر اقلیم مقابله شود. چرا که کنوانسیون از قبل بود و بسیاری از کشور‌ها عضو بودند، ولی اتفاق خاصی نمی‌افتاد بنابراین گفتند ابزاری باشد تا جامعه جهانی را تحریک کند برای همکاری بیشتر برای مقابله با تأثیرات تغییر اقلیم.

 

 

این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: کنوانسیون تغییر اقلیم در سال ۱۹۹۲ سازمان ملل مصوب شده و از آن تاریخ تا الان حدود ۵ گزارش ارزیابی توسط هیئت بین الدولی تغییر اقلیم ارائه شده است. در هر ۵ گزارش و گزارش اخیر که در ۲۰۱۹ بوده، تمامی این گزارش‌ها به این ختم شده که تأثیرات تغییر اقلیم رو به افزایش است و ما این تأثیرات را که شامل انواع طوفان‌ها با درجه شدت بیشتر و نابودی زیست بوم هاست می‌بینیم و در حال اتفاق افتادن است.

مبارکی توضیح داد: عامل تغییر اقلیم در حقیقت گاز‌های گلخانه‌ای است و در سال ۲۰۱۶ گزارش جدید اعلام کرد که بیش از ۵۰ میلیارد تن، گاز‌های گلخانه‌ای در جو انباشته شده است و منشأ این‌ها چند عامل مهم یعنی سوخت‌های فسیلی، پالایشگاه ها، مراکز و پروژه‌هایی که سوخت زغال سنگ دارند و فعالیت‌های صنعتی و حمل و نقل است. مشخص است که مشارکت و سهم ما از تولید گاز‌های گلخانه‌ای در کلانشهری مثل تهران یا هر کلانشهر دیگری با این حجم ترافیک و ماشین به چه شکل است.

وی افزود: پیش بینی می‌شود که در فاصله سالی ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰، ۱.۵ درجه افزایش دما خواهیم داشت، هرچند ممکن است به دو درجه هم برسد، ولی در حال حاضر تلاش جهانی بر این است که سقف افزایش دما را تا ۱.۵ درجه نگه دارد و تمام برنامه‌هایی که سازمان ملل در تغییر اقلیم گذاشته است بر روی ۱.۵ مانور می‌دهد و می‌گوید ما نمی‌توانیم آن را متوقف کنیم و باید تلاش کنیم این افزایش درجه گرمایش را تا ۱.۵ درجه نگه داریم به این علت که تأثیرات ۱.۵ درجه به مراتب نسبت به دو درجه قابل تحمل‌تر خواهد بود و تأثیرات دو درجه اینقدر زیاد خواهد بود که نتوانیم از پس آن بر بیاییم.

این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: تا سال ۲۰۱۷ ما یک درجه افزایش ثبت شده را قطعا داریم و این یک درجه افزایش تا سال ۲۰۱۷ در گزارشی که منتشر شد آمده که در موضوعات تنوع زیستی و مسائل زیست محیطی چه تاثیراتی دارد مثل بحث افزایش خشکی در منطقه مدیترانه، افزایش آتش سوزی‌های طبیعی و همه این‌ها تأثیر بر زندگی مردم و زیستگاه‌ها دارد و از تأثیرات افزایش یک درجه‌ای است.

مبارکی ادامه داد: ذوب شدن و تکه تکه شدن یخچال‌ها موضوع دیگری است که پتانسیل از بین رفتن آن‌ها را افزایش می‌دهد. بحث بالا آمدن سطح اقیانوس‌ها و خطر آبگرفتگی را در کشور‌هایی که در مناطق کم ارتفاع هستند مثل مالدیو را داریم یا هر جایی که مثل مالدیو شرایط آن را دارد، یعنی ارتفاع از سطح اقیانوس‌ها کم است و خطر از بین رفتن این زیستگاه‌ها هرچند کوچک هستند، اما از نظر تنوع زیستی مهم هستند. بحث تغییر زمان در تولید مثل بسیاری از گونه‌های مهم حشرات و پرندگان هم مطرح است و ما عوارضش را که به صورت خاص در یک منطقه یا در برخی مناطق به صورت بین المللی ثبت شده در سطح جهانی می‌بینیم.

وی تأکید کرد: در نهایت چیزی که از منظر طبیعی برای ما مهم است بحث تخریب محیط زیست و یا هر گونه فعالیتی که منجر به تخریب محیط زیست شود و یا زیستگاه‌های ما را بخواهد تخریب کند، یا به بیان کلان‌تر زمین ما را دچار تغییر کند، به تبع منجر به تشدید تأثیرات تغییر اقلیم خواهد شد و وقتی می‌گوییم زمین، منظور زیستگاه‌های خشکی، اقیانوسی و دریایی ما است و زمین به معنای اعم آن است.

 

 

 

این کارشناس محیط زیست هشدار داد: به هر حال در آینده تغییر اقلیم به عنوان یک تهدید بزرگی برای ما در سال‌های آتی مطرح است. این نیاز را داریم که مفهوم اجتماعی و طبیعی آن را به شکل درست به اشتراک بگذاریم و آگاهی بدهیم که چه اتفاقی می‌افتد. فعالیت‌های کشاورزی خود سهم قابل توجهی در تولید گاز‌های گلخانه‌ای دارد. چیزی که ما نمی‌توانیم آن را انکار کنیم و متأسفانه نگاه درست به این قضیه نداریم این است که به ما از لحاظ معیشتی چه از نظر تنوع زیستی و چه از نظر خدمات زیست محیطی و تنوع زیستی و همه آن‌ها وابسته به زمین هستیم، به معنای عام کلمه سرزمین یا زمین، و متأسفانه فعالیت‌های انسانی در این مدت بیش از ۷۰ درصد سطح زمین را تحت تأثیر قرار داده است.

مبارکی افزود: ما باید در حقیقت متوجه باشیم که این تغییر و تبدیل روی زمین و به طور کلی تخریب ما چه به صورت جنگل زدایی و چه به صورت دستکاری به اشکال مختلف مثلا معدن کاوی و از بین بردن پوشش گیاهی و هر تخریبی که صورت می‌گیرد کمکی به تشدید تأثیرات تغییر اقلیم خواهیم کرد. ممکن است در یک محل یا منطقه این تأثیر زیادی نداشته باشد، ولی وقتی این تأثیرات کوچک را روی هم و در سطح جهانی و کشوری جمع می‌کنیم می‌تواند تأثیر خیلی بزرگی باشد.

وی یادآور شد: واقعیت این است که در بعضی جا‌ها می‌بینیم افزایش موج‌های گرمایی و یا دامنه‌های سیستم‌های گرمایی چه تأثیراتی روی زیرساخت‌های ما دارد و طوفان‌های گرد و غبار چه تأثیراتی در زیرساخت‌های ما دارد و ما چه هزینه‌هایی باید برای این پرداخت کنیم. منظورم این نیست که این گرد و غبار الزاما ناشی از تغییر اقلیم است، ولی بی تأثیر هم نیست و از بین رفتن زیرساخت‌ها بر اثر تأثیرات تغییر اقلیم چیزی است که ما خیلی به آن دقت نمی‌کنیم و هزینه‌ای که به این دلیل ایجاد می‌شود را لحاظ نمی‌کنیم.

به این علت که زیستگاه‌ها از بین می‌رود، هرچه تغییر زیستگاه‌ها بیشتر باشد تأثیرات تغییر اقلیم شدیدتر می‌شوداین کارشناس محیط زیست گفت: در نهایت سرعت از بین رفتن گونه‌های ما به شدت تشدید می‌شود به این علت که زیستگاه‌ها از بین می‌رود، هرچه تغییر زیستگاه‌ها بیشتر باشد تأثیرات تغییر اقلیم شدیدتر می‌شود و تأثیراتی که گونه‌های مختلف از این تغییر اقلیم به اشکال مختلف می‌گیرند شدیدتر می‌شود.

مبارکی در پایان گفت: وضعیت فهرست سرخ IUCN بیانگر وضعیت موجود است که در آن گونه‌های در معرض تهدید زیاد می‌شود. در آمار کلی که فهرست سرخ IUCN داده ۴۰ درصد دوزیستان، ۲۵ درصد پستانداران، نزدیک ۱۴ درصد پرندگان و ۳۰ درصد کوسه‌ها در معرض تهدید انقراض هستند و این آمار بالایی است. از دست دادن یک گونه با توجه به ابزار‌های علمی و دانشی که داریم برای ما فاجعه است و علیرغم تمام این ابزار‌ها و دانشی که داریم در صورت بروز یک فرآیند انقراض، احتمال برگشت گونه و ترمیم جمعیت بسیار بسیار سخت و هزینه بر است. مثال موردی یوزپلنگ یا هر گونه‌ای مثلاً درنای سیبری را در نظر بگیریم. این‌ها تأثیراتی انسانی است که امکان برگرداندن این گونه‌ها به جمعیت قبلی عملاً غیر ممکن و هزینه بر است.