سفر پوتین به سوریه در بحبوحه تنش‌ها در خاورمیانه چه معنایی دارد؟

رویداد۲۴ روز سه شنبه، در حالی که اکثر کشور‌های جهان بر تنش‌های میان ایران و آمریکا متمرکز بودند، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در سفری اعلام نشده به دمشق رفت و در خیابان‌های دمشق قدم زد. امری که به اعتماد برخی ناظران، از استحکام نفوذ روسیه در خاورمیانه خبر می‌دهد.

تابستان ۲۰۱۵ بود. حداقل چهار سال از شروع جنگ داخلی سوریه گذشته بود. وضعیت میدانی چندان مطلوب نبود. آمریکا و برخی کشور‌های عربی، حمایت از گروه‌های معارض مسلح سوری را تشدید کرده بودند. بیم این می‌رفت که گروه‌های مزبور پیشروی‌های میدانی خطرناکی بدست آورند. در همین زمان، سردار قاسم سلیمانی، سفری محرمانه به مسکو داشت که سرنوشت جنگ داخلی سوریه را تغییر داد. وی در اقدامی بسیار نادر، به مدت دو ساعت و ۲۰ دقیقه با ولادیمیر پوتین، دیدار کرد تا او را به مداخله نظامی در سوریه متقاعد کرد.

سردار محمدجواد اسدی، فرمانده سابق مستشاران ایرانی در سوریه، درباره این دیدار غیرمعمولی گفته بود: «سردار سلیمانی به پوتین تفهیم کرد که سوریه آخرین سنگر جبهه شرق است و اگر این را از دست بدهید، غربی‌ها ارزشی برای شما قائل نیستند.»

سرانجام روس‌ها متقاعد شدند و با تمام امکانات نظامی خود وارد سوریه شدند. امری که در کنار حمایت ایران، جنگ داخلی سوریه را به شکل قاطعی به نفع دولت بشار اسد تمام کرد.

حالا سردار سلیمانی به تازگی در یک حمله پهپادی آمریکا در بغداد ترور شده و درست در شرایطی که تنش‌ها میان ایران و آمریکا بر سر این ترور به شدت بالا گرفته است، پوتین با آرامش خاطر به سوریه سفر کرد و به گشت و گذار در خیابان‌های آرام دمشق پرداخت.

این سفر در شرایطی انجام شد که جنگ سوریه تقریبا به پایان رسیده و دولت بشار اسد به سمت بازپس گیری کل خاک سوریه گام برمی‌دارد. مهمترین و آخرین پایگاه مخالفان دولت اسد، استان ادلب است که پس از کاهش حمایت ترکیه از آن، دیر یا زود به حاکمیت سوریه بازخواهد گشت. پوتین و اسد در دمشق، درباره بازگرداندن ادلب به حاکمیت سوریه گفتگو کردند.

اما به اعتقاد برخی ناظران، سفر پوتین به دمشق اهدافی بسیار فراتر از برنامه‌ریزی برای بازپس گیری ادلب دارد. برخلاف سفر قبلی پوتین به سوریه، این بار ناظران به پیام‌های سیاسی این سفر توجه کردند. گفتنی است که پوتین در دسامبر ۲۰۱۷ به سوریه سفر کرد، ولی به دمشق نرفت. بلکه فقط از پایگاه نظامی روسیه در حمیمیم واقع در سواحل غرب سوریه بازدید کرد.

اما این بار، سفر پوتین، فقط به اماکن شدیدا حفاظت شده سوریه محدود نشد. وی ابتدا در یک مقر نظامی روسی در دمشق با اسد دیدار کرد و سپس از برخی اماکن تاریخی دمشق، مانند جامع اموی دمشق و کلیسای مریمی، بازدید کرد.

از همین رو، محافل نزدیک به دولت سوریه می‌گویند سفر پوتین اهمیت زیادی دارد. بثینه شعبان، مشاور سیاسی و رسانه‌ای رئیس جمهور سوریه، در گفتگو با شبکه خبری المیادین گفت: «سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، به سوریه اهمیت زیادی دارد. این سفر در راستای جشن گرفتن پیروزی و بازگشت امنیت به دمشق است.»

چند گمانه درباره سفر پوتین به دمشق

در خصوص اینکه سفر پوتین به سوریه از چه جهتی اهمیت دارد، گمانه‌های متعددی مطرح شده است. برخی ناظران بر این باور هستند که سفر پوتین به سوریه در بحبوحه تنش‌ها در خاورمیانه، نشان داد که نفوذ روسیه در خاورمیانه محکم شده است. در همین رابطه، آندرئی کورتونف، رئیس شورای امور بین الملل روسیه، به خبرگزاری بلومبرگ گفت: «این (سفر) سیگنال واضحی به متحدان و مخالفان است مبنی بر اینکه وقتی که ثبات کمتر می‌شود و ریسک‌ها بالا می‌روند، وقتی که ابهام مطرح می‌شود، روسیه تاکید می‌کند که برخلاف آمریکا، حضورش در خاورمیانه تغییر نمی‌کند. برخلاف پیش‌بینی‌ناپذیری ترامپ، پایداری روسیه، به مزیت تبدیل شده است.».

اما برخی دیگر این گمانه را مطرح می‌کنند که سفر پوتین به سوریه ممکن است با تضعیف نفوذ ایران در آن کشور مرتبط باشد. روزنامه العرب، چاپ لندن، به نقل از محافل دیپلماتیک مدعی شد که یکی از اهداف سفر پوتین به دمشق، بی‌طرف نگه داشتن سوریه در تقابل احتمالی میان ایران و آمریکاست. بر اساس این ادعا، پوتین دنبال جلوگیری از حملات انتقام جویانه شبه نظامیان نزدیک به ایران علیه اسرائیل است. افزون بر این، منابع العرب مدعی شدند پوتین در سفر به دمشق این پیام را به ایران ارسال کرد که مسائل نظامی و سیاسی سوریه، طبق خواست جامعه جهانی، در اختیار مسکو است.

برخی تحلیلگران غربی نیز دیدگاه مشابهی را مطرح می‌کنند. از دیدگاه این تحلیلگران، تشدید تنش‌ها میان ایران و آمریکا ممکن است توازن استراتژیکی که روسیه برای حفظ آن در سوریه مداخله کرد را به هم بزند. از همین رو، پوتین می‌خواهد به کمک سران اروپایی از این سناریو جلوگیری کند. لیونید برشیدسکی، تحلیلگر بلومبرگ، با اشاره به این دیدگاه، گفتگوی پوتین با رئیس جمهور فرانسه و دعوت صدر اعظم آلمان به مسکو را در همین راستا ارزیابی کرد.

---

در پی ترور سردار سلیمانی، وزارت دفاع روسیه او را یک فرد نظامی توانمند توصیف کرد که در سرتاسر خاورمیانه نفوذ چشمگیری دارد. برخی محافل رسانه‌ای ادعا می‌کنند که با ترور سردار سلیمانی این نفوذ ممکن است تضعیف شود. چرا که گفته برخی کارشناسان، سلیمانی، تجسم ایران در سوریه بود. در همین رابطه، دیوید لیچ، کارشناس مسائل سوریه، به خبرگزاری رویترز گفت: «فکر می‌کنم پوتین به آنجا (سوریه) رفت تا موقعیت روسیه در سوریه را نزد شخص بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، تقویت کند. خصوصا که همزمان، موقعیت ایران به شکل قابل توجهی تضعیف شده است. چون سلیمانی، اساسا (تجسم حضور) ایران در سوریه بود.»