صنم وکیل استاد اندیشکده چتم هاوس در گفت‌وگو با رویداد ۲۴؛
بحران میانجیگری در منطقه/ آیا به پادشاه جدید عمان امیدی هست؟
سلطان قابوس که برای ۵۰ سال بر مصدر قدرت در عمان بود اوایل هفته‌ای که گذشت در سن ۷۹ سالگی درگذشت. درگذشت پادشاهی که طولانی‌ترین مدت پادشاهی را در جهان عرب به خود اختصاص داده بود معضلات جدیدی را پیش روی عمان قرار داده چرا که این کشور نقش استراتژیکی در سراسر منطقه از ایران تا تنگه هرمز بازی میکند.
رویداد۲۴ اگرچه قابوس فرزندی نداشته و هرگز به طور علنی درباره جانشین خود تعیین تکلیف نکرده بود، اما هیثم بین طارق وزیر فرهنگ دوران سلطان قابوس و پسر عموی او، به سرعت و بدون هیچ چالشی به عنوان جانشین سلطان قابوس انتخاب شد.
در سال ۱۹۷۰ او با کمک بریتانیا علیه پدرش کودتا کرد و به قدرت رسید. او خود را به عنوان سمبل عصر جدید برای کشوری با ۷۵۰ هزار نفر جمعیت معرفی کرد.
سلطان قابوس در یکی از مصاحبه هایش در سالهای اولیه گفته بود: برخلاف داشتن ذخایر انرژی بی شمار، پدرم کشور را در فقر نگه داشته بود.
سلطان قابوس کشوری را به جای گذاشت که دگرگونی‌های خیره کننده در سراسر کشور‌های منطقه به وجود آورده بود.
واشنگتن در گزارشی قابوس را با سایر سران کشور‌های خلیج فارس مقایسه کرده و گفته: او از ساختن آسمان خراش‌ها و سایت‌های غواصی اطراف دبی و ابوظبی اجتناب کرد و در عوض تاکید داشت که مسقط و دیگر شهر‌ها باید شکل سنتی خود را حفظ کنند و معماری سنتی باید در هتل‌های پنج ستاره نیز رعایت شود.
در حالی که دیگر کشور‌های منطقه در ساخت مراکز تجاری بزرگ و پارک‌های تفریحی با هم رقابت می‌کردند، مسقط بر اولویت‌های فرهنگی منطقه تاکید داشت. یکی از نمونه‌های این توجه ساخت خانه اپرا در کلاس جهانی بود.
در حالی که دیگر کشور‌های منطقه در ساخت مراکز تجاری بزرگ و پارک‌های تفریحی با هم رقابت می‌کردند، مسقط بر اولویت‌های فرهنگی منطقه تاکید داشت. یکی از نمونه‌های این توجه ساخت خانه اپرا در کلاس جهانی بود.
اهمیت سلطان قابوس و حلقه کوچک اطراف او برای واشنگتن به عنوان یک میانجی با ایران بسیار قابل توجه بود.
عمان برای آزادی سه زندانی آمریکایی در ایران در سال ۲۰۰۹ وارد مذاکره شد. این سه آمریکایی در ایران به جرم جاسوسی بازداشت شده بودند. عمان نقش مهمی در میانجی گری میان ایران و آمریکا در مذاکرات هسته‌ای نیز بازی کرد و به آزاد شدن ۱۵ ملوان بریتانیایی بازداشت شده در آب‌های ایران در سال ۲۰۰۷ کمک کرد.
همزمان سلطان قابوس روابط نزدیکش با ایران را به طور علنی و از طریق کانال‌های غیر رسمی تقویت کرد.
در نزدیکی تنگه هرمز، نیرو‌های امنیتی سلطان چشمشان را در برابر قاچاق کالا‌هایی نظیر تلویزیون و گاز با لنج‌های پر سرعت در خلیج فارس توسط قاچاقچیان ایرانی بستند. در ماه مارس ۲۰۱۴ عمان توافق نامه ۲۵ سالهای با ایران برای صادرات گاز طبیعی ایرانی به امضا رساند.
در نزدیکی تنگه هرمز، نیرو‌های امنیتی سلطان چشمشان را در برابر قاچاق کالا‌هایی نظیر تلویزیون و گاز با لنج‌های پر سرعت در خلیج فارس توسط قاچاقچیان ایرانی بستند. در ماه مارس ۲۰۱۴ عمان توافق نامه ۲۵ سالهای با ایران برای صادرات گاز طبیعی ایرانی به امضا رساند.
سلطان هیثم مواضع سلطان قابوس را ادامه می‌دهد
صنم وکیل معاون بخش خاورمیانه اندیشکده چتم هاوس درباره استمرار سیاست بی طرفی و میانجی گری در دوران سلطان هیثم بعد از مرگ سلطان قابوس به رویداد۲۴ گفت: من معتقدم سلطان هیثم همه تلاشش را برای حفظ موضع بی طرفی عمان خواهد کرد. این ویژگی نه تنها یک شاخصه اصلی سیاست خارجی عمان در چند دهه گذشته بوده بلکه منافع ملی عمان نیز لزوم موازنه روابط با بازیگران منطقه از ایران گرفته تا عربستان سعودی، اسرائیل، آمریکا، چین و بریتانیا را تشدید میکند.
به گفته وکیل، این استراتژی اهمیت عمان به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای و یک تسهیل گر را تقویت کرده و میتواند به متنوع سازی منابع درآمدی عمان که یکی از برنامه‌های بسیار حیاتی عمان در سالهای پیش روست کمک کند.
صنم وکیل گفت: از طرفی همان طور که هیثم در اولین سخنرانی خود اعلام کرد، او قصد دارد میراث سلطان قابوس را ادامه دهد. به طور تاریخی عمان نقش مهمی در ایجاد کانال‌های پشت پرده داشته است. من فکر نمیکنم عمان بتواند در این زمان بین آمریکا و ایران مانند زمان اوباما میانجی گری کند.
او تاکید کرد: سلطان جدید باید ابتدا درون عمان بر روی ایجاد مشروعیت تمرکز کند و بیش از همه بر روی اقتصاد متمرکز شود.
دیپلماسی قابل توجه سلطان قابوس در جهان باعث شده بود توجه‌ها از زندگی خصوصی سلطان پرت شود. او شاید عجیب‌ترین چهره در میان سران کشور‌های عربی بود. سطان قابوس به عبا‌های سنتی علاقه داشت و بعد از ازدواج کوتاهش با دختر عمومی خود نووال در دهه ۱۹۷۰ دیگر علاقه‌ای به ازدواج مجدد نداشت.
دیپلماسی قابل توجه سلطان قابوس در جهان باعث شده بود توجه‌ها از زندگی خصوصی سلطان پرت شود. او شاید عجیب‌ترین چهره در میان سران کشور‌های عربی بود. سطان قابوس به عبا‌های سنتی علاقه داشت و بعد از ازدواج کوتاهش با دختر عمومی خود نووال در دهه ۱۹۷۰ دیگر علاقه‌ای به ازدواج مجدد نداشت.
زندگی خصوصی و سیاسی سلطان قابوس کمتر جنبه علنی پیدا می‌کرد، اما برخی منابع دیپلماتیک آمریکایی اولویت‌های او را برشمرده‌اند. آن‌ها نیاز به تحصیلات و مشارکت بیشتر زنان در جامعه و تنوع بخشی به درآمد‌های کشور را از جمله اولویت‌های قابوس عنوان کرده‌اند؛ او رویکرد‌های واقع گرایانه‌ای در قبال ایران داشت.
ویکی لیکس در استنادی که در سال ۲۰۰۸ منتشر کرده از قول سلطان قابوس در مکالمه‌ای با وزارت خارجه آمریکا نوشته: ایران کشوری بزرگ با بازوانی قدرتمند در منطقه است که باید با او ارتباط برقرار کرد. سلطان قابوس یک آنگلوفیل بود و گشودگی خاصی نسبت به واشنگتن داشت.
در سال ۱۹۷۹ قابوس به نیرو‌های آمریکایی اجازه داد از پایگاه هوایی شان در عمان برای نجات گروگان‌های آمریکایی در سفارت آمریکا در تهران استفاده کنند، عملیاتی که با شکست مواجه شد.
بعد از ۱۱ سپتامبر نیز عمان به پایگاهی برای امریکا جهت مبارزه با تروریست‌ها در افغانستان تبدیل شد. سلطان قابوس در مصاحبه‌ای نادر با روزنامه السیاسه کویت در سال ۲۰۰۸، دوران پادشاهی خود را رنسانس عمان نامیده بود.
او گفته بود: خورشید در کشور ما طلوع میکند و ما شهرت و قدرت قبلی خود را باز می‌یابیم و به کشوری مورد احترام و ستایش تبدیل می‌شویم.
درباره هیثم بن طارق چه می‌دانید؟
این رهبر جدید سمت‌های مختلفی در سه دهه گذشته از جمله وزارت فرهنگ و میراث، وزارت خارجه و ریاست جامعه آنگلو-عمانی را برعهده داشته و رییس کمیته چشم انداز ۲۰۴۰ عمان نیز بوده است.
هیثم برخلاف سلفش، پیشینه نظامی ندارد. گفته می‌شود او با متحدان سنتی عمان یعنی بریتانیا و کشور‌های عربی منطقه رابطه خوبی دارد.
در سال ۲۰۰۹ یکی از اسناد سفارت آمریکا در مسقط توسط ویکی لیکس منتشر شد. در این سند گفته شده هیثم پول هایش را در رسانه ها، بخش توریسم، مخابرات و خدمات انرژی و ساخت و ساز سرمایه گذاری کرده است. اما شهرت او برای دارایی‌ها و املاک و مستغلاتش است.
چالش‌های پیش روی هیثم چیست؟
نشریه آمریکایی بلومبرگ در گزارشی به این سوال پاسخ داده است. این رسانه معتقد است خروج عمان از رکود اقتصادی یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی سلطان جدید عمان است.
منابع مالی بزرگترین تولید کننده نفت خام خارج از اوپک با افت قیمت نفت روبه روست. عمان قرار است ۲ میلیون ریال معادل ۵.۳ میلیارد دلار برای رفع کسری بودجه خود در سال ۲۰۲۰ استقراض کند.
طبق نظر سنجی‌های اقتصاد دان‌های بلومبرگ، تولید ناخالص داخلی عمان در سال ۲۰۱۹، ۱.۵ درصد و در سال ۲۰۲۰، ۲.۸ درصد افزایش خواهد داشت.
وضعیت اقتصادی در سال ۲۰۱۱ ریشه اعتراضات مردمی بود. به گفته افتصاد دان‌ها روند متنوع سازی درآمد‌های کشور بسیار کند پیش می‌رود.
این وضعیت میتواند تعیین کننده رابطه هیثم با کشور‌های منطقه باشد.
آیا سیاست خارجی عمان تغییر میکند؟
با توجه به اینکه هیثم از حواریون قابوس بوده به نظر می‌رسد راه سلطان قابوس در سیاست خارجی قرار است ادامه داشته باشد. اما نیاز‌های عمان ممکن است ائتلاف‌های قدیمی را تغییر دهد.
این شیخ نشین به طور تاریخی روابط خوبی با بریتانیا داشته، اما نیاز‌های اقتصادی انگلیس ناشی از برگزیت میتواند این کشور را به اولویت‌های بعدی انگلیس بعد از همسایگان ثروتمندش تبدیل کند.
سیاست خارجی غیر معمول و بی طرف قابوس این کشور را از افتادن در دامان همسایگانش حفظ کرده و حتی می‌توان گفت روابط عمان با شیخ نشین‌های منطقه کمی تا قسمتی در تنش است.
اما اگر هیثم بخواهد جهش ویژه‌ای در اقتصاد کشور ایجادکند شاید تقویت این روابط را در اولویت هایش قرار دهد.
کشور‌های مرفه‌تر حوزه خلیج فارس در گذشته سعی کردند از این کشور عربی حمایت‌های اقتصادی داشته باشند، اما عمان حاضر نبوده با این کار استقلالش را به خطر بیاندازد و هزینه سیاسی آن را پرداخت کند.
برای حفظ این استقلال، عمان باید بالانسی در روابطش با عربستان و امارات ایجادکند.
این کشور باید ضمن بهره مندی از کمک‌های اقتصادی این کشورها، مانع از تجاوز ان‌ها به حاکمیت سرزمینی عمان شود. هیثم بن طارق کار سختی در پیش دارد.
خبر های مرتبط
