دیدار محمدرضا شاه پهلوی و کارتر یکسال قبل از انقلاب ایران
رویداد۲۴ تصویر ثبت شده در دهم دی ماه سال ۱۳۵۶ که دیدار محمدرضاشاه پهلوی با جیمی کارتر قدرتمندترین سیاستمدار جهان در آن دوره را نشان میدهد. جیمی کارتر در سفری ۱۷ ساعته به همراه ۴۰۰ نفر از همراهانش به کاخ نیاوران آمده بود تا شب سال نو را در کشور وفادار منطقه بگذراند و به آجان خود در منطقه دلداری بدهد. این نخستین بار در تاریخ آمریکا بود که رییس جمهور آن کشور شب سال نو را بیرون از آمریکا و کاخ سفید سپری میکرد.
کارتر پیش از حضورش در ایران منتقد سرسخت سیاستهای حقوق بشری محمدرضا شاه پهلوی بود اما پس از سفر به ایران ماجرا تغییر کرد. مسعود بهنود در کتاب از سید ضیا تا بختیار اینگونه روایت میکند که شاه در جریان این سفر به کارتر فهماند که زندانیان سیاسی ایران در راستای سیاستهای آمریکاست زیرا آنها عمدتا عضو گروههای چریکی چپگرا و کمونیست هستند که وجودشان برای آمریکا خطرناک است.
کارتر در کاخ نیاوران سخنرانی مشهوری کرد که به سخنرانی جریزه ثبات مشهور است و در آن ایران را نقطه امن خاورمیانه دانست: «دوستی نزدیک برای دو ملت ما بسیار پرمعناست. این بسیار نیکوست که در شروع سال جدید، ما وقت خود را با کسانی میگذرانیم که نسبت به آنها اطمینان داریم و مسئولیت مشترکی را نسبت به حال و آینده احساس میکنیم. ایران به سبب رهبری داهیانۀ شاهنشاه یک جزیرۀ ثبات در یکی از آشوبزدهترین مناطق جهان است و این واقعیت مدیون شما اعلاحضرت و در نتیجۀ رهبری شماست و همچنین مدیون احترام و ستایش و مهری است که ملتتان نسبت به شما ابراز میدارد. ما در گیتی سرزمین دیگری را نمیشناسیم که اینچنین به ما نزدیک باشد و با آن برای امنیت متقابل نظامیمان برنامهریزی کنیم. ما هیچ کشور دیگری را نمیشناسیم که با آن چنین مشاورۀ نزدیک دربارۀ مسائل منطقهای داشته باشیم که مورد علاقۀ دو کشور ما باشد و هیچ رهبر دیگری نیست که من نسبت به او این چنین احساس عمیق سپاسگزاری و دوستی شخصی داشته باشم.»
پس از پایان سفر کارتر به ایران، نگاه او به شاه و سیاستهایش تغییر کرد و کاملا همدلانه پیش رفت تا آنجا که پس از آن سفر، کارتر انتقادهایی از از تساهل شاه با معترضان هم کرد؛ یعنی سیاستهای اعمال شده را کافی نمیدانست.
بر اساس اسناد پروژه عقاب که عبارت بود از فشار بانک چیس منهتن برای حمایت کارتر از شاه بخاطر ثروت کلانش در این بانک، کارتر به شاه توصیه کرده بود اجازه شلیک به سر و سینه معترضان را بدهد. ظاهرا این درخواست با مخالفت شاه روبرو شد.
کارتر هیچ فکرش را نمیکرد که اعتراضات بالا بگیرد و رژیم شاه در خطر سقوط باشد. اما بالاگرفتن اعتراضات در نتیجه «رهبری داهیانه»، کارتر را ترساند و گزارش سالیوان سفیر واشینگتن در ایران، مبنی بر بیماری درمانناپذیر شاه، او را مصمم کرد که دست از حمایت وی بردارد.
یک ماه پیش از پیروزی انقلاب، کنفرانسی به میزبانی فرانسه در گوادلوپ برگزار شد و میزبان و حاضرین در کمال تعجب پشت کردن کارتر به پادشاه ایران را که کمتر از ده ماه پیش به صورت غلوآمیزی تعریف و تمجیدش کرده بود، را دیدند.
ژیسکاردستن رئیس جمهور وقت فرانسه ماجرا را چنین شرح میدهد: «پرزیدنت جیمی کارتر در کمال غافلگیری ما اعلام کرد ایالات متحد تصمیم گرفته دیگر از رژیم شاه حمایت نکند. بدون پشتیبانی ایالات متحد، این رژیم ازدسترفته است. من گزارش میشل پونیاتوفسکی را در یادداشتم که به اطلاعم رسانده بود، شاه کاملاً توانایی عمل دارد، البته لبریز از اندوه، خسته است. شاه مبنا را بر این نهاده بود که ایالات متحد همچنان از او حمایت خواهد کرد. اما در عرض یک هفته جهت باد تغییر کرده بود. جیمی کارتر ادامۀ روند آتی ایران را برای ما توضیح داد و گفت ارتش قدرت را به دست خواهد گرفت و نظم را دوباره در کشور برقرار خواهد کرد. او میگفت رهبران ارتش همگی طرفدار غربند، بیشتر آنها در آمریکا آموزش دیدهاند.»
بیشتر بخوانید: آخرین سفر مقام خارجی به ایران در حکومت پهلوی
به گزارش رویداد۲۴ گزارشهایی که به کارتر داده بودند همگی سویههای خاصی داشت. سالیوان به وی گفته بود روحانیون و ارتش دو نیروی ضد شوروی هستند و خطر کمونیسم را از ایران دور میکنند. کارتر تا جایی پیش رفت که پس از انقلاب هم به مدت ده ماه اجازه ورود «رهبر داهی» را به آمریکا نداد و نهایتا با اکراه پذیرفت که تنها برای درمان به آمریکا بیاید.
اشتباه کارتر به ضررش تمام شد و بحران گروگان گیری هم به پای وی نوشته شد. کارتر به گزارشهای سالیوان و پیغامی که از ایران دریافت کرده بود، دلخوش بود. اما بحران گروگانگیری تمام معاولات کارتر را برهم زد و او را تحت فشاری بیسابقه برد. مجموعه این عوامل باعث شد وی از رونالد ریگان در انتخابات ریاست جمهوری شکست بخورد. ریگانِ جنگطلب تساهلی با مساله گروگانگیری نداشت و تنها چند دقیقه پس از مراسم تحلیف ریگان گروگانهای آمریکایی آزاد شدند.