بایدن در بازگشت به برجام وقت تلف کند ایران مشتاق تر می‌شود؟

رویداد۲۴ جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب، به صراحت گفته که روش مطلوب او در مقابله با ایران، یافتن راهی برای بازگشت به توافق هسته ای امضا شده توسط دولت باراک اوباما در سال 2015 و چانه زنی بر سر تمدید برخی از مفاد اصلی آن است. بایدن در ماه سپتامبر در مطلبی برای «سی.ان.ان» نوشت «اگر ایران به تعهداتش بازگردد» آمریکا نیز به عنوان نقطه شروع مذاکرات بعدی دوباره به توافق خواهد پیوست.

در همین حال، ایران در واکنش به ترور دکتر فخری زاده، از تصمیم به افزایش سطح تولید اورانیوم غنی شده خبر داد و به اخراج بازرسان بین المللی تا اوایل فوریه در صورت خودداری آمریکا از تسهیل فوری تحریم ها خبر داد. ایران همچنین هرگونه تمدید مفاد توافق هسته ای را رد کرده و اعلام کرده مذاکرات مجددی بر سر توافق وجود نخواهد داشت.

در چنین شرایطی شاید تنها یک راه برای دولت جدید بایدن در خروج از این بن بست وجود داشته باشد: رئیس جمهوری منتخب می تواند در بازگشت به توافق تعلل و از اهرم زمان در برابر ایران استفاده کند.

تهران نومیدانه خواستار لغو تحریم هاست. پس از اجرایی شدن توافق هسته ای در سال 2016 ایران تقریبا 2.1 میلیون بشکه نفت خام در روز صادر می کرد. در سال 2020 پس از تحریم های دولت ترامپ صادرات نفتی ایران به کمتر از یک چهارم آن رسیده است. نرخ تورم هم حدود 42 تا 99 درصد است. سال گذشته مردم در اعتراض به افزایش قیمت سوخت تظاهرات گسترده خیابانی برگزار کردند.

بیشتر بخوانید: تداوم فشار حداکثری با لحنی متفاوت/ بایدن راه ترامپ را در قبال ایران دنبال می‌کند؟

واکنش جمهوری اسلامی به بحران های اقتصادی و سیاسی تلاشی برای بالا بردن مخاطرات رویکرد ایالات متحده بوده است. ایران روی موفقیت ایجاد یک بحران هسته ای و سپس ترغیب دولت جدید در ایالات متحده به متوقف کردن تحریم ها شرط بسته و انتظار دارد رئیس جمهوری منتخب پیش از آغاز مذاکرات معنادار از اهرم قابل توجه اقتصادی خود دست بکشد.

ایران در مقابل لغو تحریم ها، مانع از دسترسی بازرسان سازمان ملل به تاسیسات هسته ای خود نخواهد شد. به نوعی، می توان گفت ایران مواردی را برای چانه زنی مطرح می کند که پیشتر در عضویت در پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای و برجام به آنها متعهد شده است. واقعیت این است که تهدید ایران به تشدید تنش ها در نتیجه ایجاد یک بحران هسته ای با ایالات متحده یک بلوف است چون خطر رویارویی نظامی با دشمنی که بسیار به ایران نزدیک است، گزینه های این کشور را محدود کرده.

در شش ماه گذشته چندین انفجار در ایران به بخش های از تاسیسات هسته ای در نطنز، تاسیسات نظامی در پارچین، نیروگاهی در اصفهان، تاسیسات موشکی در خجیر و تاسیسات نظامی زیرزمینی در تهران و سایر مکان ها آسیب رساند. دکتر محسن فخری زاده، اولین دانشمند هسته ای ایران نبود که با حمله ای خشونت آمیز مواجه شد و احتمالا آخرین نفر نیز نخواهد بود. اگرچه تا کنون هیچ گروه یا سازمانی مسئولیت این حملات را بر عهده نگرفته است، اما درباره منبع و عامل آنها چندان شک و تردید وجود ندارد. همه این موارد از شکاف حیرت انگیزی امنیتی در ایران حکایت داشتند.

ایران به خوبی می داند که اگر با سرعت به سمت شکست هسته ای حرکت کند، با یک چالش موثر مواجه خواهد شد. در رابطه با اینکه ایران تا چه اندازه اقدامات تحریک آمیز انجام دهد بدون اینکه این تحریک ها به تشدید تنش بیانجامد، محدودیتی وجود دارد. به طور خلاصه، موضع مذاکراتی ایران چندان قدرتمند نیست و گزینه های زیادی هم برای تشدید تنش ندارد. 

در مقابل، دولت جدید بایدن با در دست داشتن چهار کارت قدرتمند کار خود را در کاخ سفید آغاز می کند؛ البته به این شرط که بخواهد از این کارت ها بازی کند. اول، واگذار کردن توانایی بازدارندگی موثر به اسرائیل بدون مواجهه با مخاطره مواجهه نظامی است. دوم، امکان استفاده از منابع نظامی، اقتصادی، اطلاعاتی و دیپلماتیک یک جبهه عرب و اسرائیل به عنوان یک اهرم فشار در برابر ایران است.

سوم، نبود لزوم اعمال تحریم های جدیددر جهت فلج کردن اقتصاد ایران است و بایدن می تواند تنها به اجرای موارد موجود ادامه دهد. چهارم، بایدن می تواند از شواهد درباره احتمال فعالیت های پنهانی ایران در رابطه با تجهیزات و مواد هسته ای که به معنای نقض تعهدات پیشین است، استفاده کند و از ایران بخواهد که گزارش دقیقی از مواد و تجهیزات موجود هسته ای را در مذاکرات جدید ارائه دهد.

شاید مسیر دستیابی به یک توافق معتبر و با دوام با ایران برای دولت بایدن از طریق جلب حمایت منطقه ای و ایجاد حمایت دو حزبی از توافق در ایالات متحده باشد. توافق می تواند ایران را به انتخاب بین یک برنامه هسته ای یا یک اقتصاد کارامد، وادار کند. دولت بایدن اگر صبر و تحمل داشته باشد، ممکن است با یک دستاورد دیپلماتیک پایدار، پاداش بگیرد؛ دستاورد دیپلماتیکی که بر خلاف گذشته، به سادگی توسط دولت بعدی نابود نشود.