آیا رئیسی توافق احیای برجام را به سرانجام می‌رساند؟

رویداد۲۴ حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در حالی که کمتر از سه هفته دیگر بر مسند قدرت خواهد بود، دیپلماسی توافق هسته ای ایران را به جانشین خودش یعنی ابراهیم رئیسی، رئیس سابق قوه قضائیه که از اوت آغاز به کار می کند، می سپرد.

در ادامه این مطلب آمده است: این چیزی بود که روحانی و جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا قطعاً خواستار جلوگیری از آن بودند. امید این بود که قبل از روی کار آمدن رئیسی در سوم اوت، تکلیف توافق مشخص و پرونده اش بسته شود. در این صورت، رئیسی و مردم ایران می توانستند سود اقتصادی ناشی از توافق هسته ای را به دست آورند و اعتبار آشکار زیادی به روحانی و امضا کنندگان برجام می رسید.

حالا عدم عدم اطمینان بیشتری نسبت به توافق وجود دارد، زیرا رئیسی یک کابینه و یک تیم مذاکره کننده جدید تشکیل می دهد و آن را راهی دور هفتم مذاکرات هسته ای در وین که احتمالاً در اواسط ماه اوت برگزار می شود، می کند.

نظر ما این است که توافق هسته ای، به رغم شرایط چالش برانگیز و نامشخص تر، به چهار دلیل هنوز یک گزینه ی محتمل روی میز خواهد بود.

اول، احتمالاً بازده اقتصادی توافق هسته ای بیش از چیزی است که رئیسی بتواند از آن بگذرد. اقتصاد ایران از رشد 4/13 درصدی تولید ناخالص داخلی در سال 2017 به دو سال انقباض اقتصادی مستقیم رسید. به طوری که در سال 2018، رشد 6/6 و در سال 2019 رشد 6 درصدی را تجربه کرد. به گفته ی صندوق بین المللی پول این نتایج پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از برجام در ماه مه 2018 و اعمال مجدد تحریم های قدیمی علیه ایران و همچنین تحریم های جدید اضافه شده بروز کرد. اقتصاد کشور پس از آن توانست رشد 1.5 درصدی را در سال 2020 به دست آورد. گفتنی است، ایران یکی از معدود کشورهایی است که طی همه گیری جهانی رشد اقتصادی داشت. انتظار می رود امسال نیز اندکی سریعتر و با رشد 2.5 درصد به پیش برود. مطمئناً، هرگونه رشد در این شرایط گواهی بر مقاومت ایرانیان علی رغم تحریم ها، کووید-19 و تا همین اواخر قیمت های پایین نفت به عنوان کالای اصلی صادراتی ایران است. خروج از تحریم ها موجب تقویت قدرت اقتصاد ایران می شود و راه را برای ادغام مجدد ایران در بازارهای بین المللی نفت و سیستم های بانکی باز می کند. همچنین می تواند شرایط را برای سرمایه گذاری بین المللی در بخش فرسوده انرژی و زیرساخت های ایران مهیا کند.

دوم، واقعیت این است که در حال حاضر توافق هسته ای ایران همچنان مورد توجه مردم است و رئیسی هم در شرایطی دفتر کار رئیس جمهور را تحویل می گیرد که از حمایت بینابینی مردمی برخوردار است. انتخابات ریاست جمهوری با بی تفاوتی رای دهندگان همراه بود. به طوری که فقط 48.8٪ از مردم ایران در انتخابات شرکت کردند. از بین رأی دهندگان، 62٪ به رئیسی رأی دادند. شاید به عنوان نوعی رأی اعتراضی، آرای نامعتبر یا سفید با 13 درصد در رده دوم قرار گرفت، در حالیکه در انتخابات قبلی این آرا فقط 2.2٪ بود.

سوم، رئیسی مراقب بود که هرگز در جریان مبارزات ریاست جمهوری با برجام مخالفت نکند. به عنوان مثال، در مبارزات انتخاباتی رئیسی گفت: ما قطعاً از برجام در قالبی که با 9 بند مورد نظر رهبری تصویب شده بود، پیروی خواهیم کرد. زیرا این یک قرارداد و تعهدی است که دولت ها باید به آن عمل کنند.

چهارم، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در گزارش نهایی خود در مورد مذاکرات برجام نوشت که وی وزارت خارجه را درحالی ترک می کند که چارچوبی برای یک توافق احتمالی شکل گرفته است. ظریف تصریح کرد که این چارچوب شامل تعهد واشنگتن برای برداشتن بیشتر تحریم های ایالات متحده است. ایران، به نوبه خود، موافقت كرده است كه داوطلبانه پروتكل الحاقی و سایر سازوكارهای نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی را امضا كند و اقدامات دیگری را برای بازگرداندن تهران به برجام انجام دهد. بنابراین، در حالی که از نظر ظریف مذاکرات بسیار پیش رفته است، رئیسی هنوز می تواند می تواند تأثیر خود را بر مذاکرات بگذارد.

روحانی: برجام موفقیت بی سابقه ای برای ایران بود

همانطور که ماه گذشته نوشتیم، برجام که در سال 2015 امضا شد، فقط موفقیت روحانی و ظریف نبود که به عنوان یک میراث از آنها بر جای بماند بلکه این یک موفقیت دیپلماتیک ایران از زمان انقلاب بود.

روحانی در آخرین روزهای حضور خود به عنوان رئیس جمهور، دفاع جانانه ای از برجام ارائه داده است. در 14 ژوئیه او گفت که لغو تحریم ها در تاریخ سازمان ملل بی نظیر و نادر بود. او در ادامه پیشرفت اقتصادی طی سال های 2016 و 2017 را که در تاریخ کشور بی سابقه بود، ستود. روحانی ترامپ را که با عنوان " دیوانه ی سیاسی" از او یاد کرد، مسئول تحریم ها و عقب ماندگی های ایران از سال 2018 دانست.

ظریف در گزارش خود ابراز تاسف کرد که درگیری های سیاسی داخلی بر سر برجام در زمان اجرای آن فرصت های سرمایه گذاری جهانی و تجاری را کاهش داد. از نظر وی، اگر ایران کارهای بیشتری انجام می داد، ممکن بود سرمایه داران جهان به ایران اجازه دهند تا با کمپین فشار حداکثری ترامپ مقابله کند.

نتیجه برای روحانی و ظریف تلخ و شیرین است، خصوصاً اگر رئیسی توافق احیای برجام را به سرانجام نرساند. گفتنی است، برجام کاتالیزوری برای واکنش منفی محافظه کارانه در ایران شد.

رئیسی انتظاراتش را در رویکرد خود به غرب مجدداً تنظیم می کند

رفتار اصولگرایانه رئیسی را نمی توان نادیده گرفت. او روحانی نیست، برجام میراث او به شمار نمی رود و تأثیر خود را بر آن خواهد گذاشت. در همین ارتباط باید توجه داشت که رئیسی احتمال دیدار با بایدن را رد کرده است و پیش بینی نمی شود که ملاقاتی صورت بگیرد.

بیشتر بخوانید: تعیین تکلیف ذوالنوری برای رئیسی/ مدل وین برای مذاکرات ادامه نخواهد یافت

اگرچه تصمیم برای تعامل با غرب با روی کار آمدن رئیسی تغییر نخواهد کرد اما در لحن و انتظارات ایران شاهد یک تغییر آشکار خواهیم بود. گفتنی است، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در 14 ژوئیه گفت که ایالات متحده آماده است تا مذاکرات غیرمستقیم با ایران را از سر بگیرد، وقتی که ایرانی ها نیز برای این کار اعلام آمادگی کنند.

علی ربیعی سخنگوی دولت ایران نیز در تاریخ 13 ژوئیه به خبرنگاران گفت: ایران آماده است تا در ازای آزادی همه زندانیان ایرانی که به دستور آمریکا در سراسر جهان بازداشت شده اند، همه زندانیان سیاسی آمریکایی را آزاد کند.