تیرباران منوچهر آزمون با حکم صادق خلخالی

رویداد۲۴ علیرضا نجفی:  تصویر ثبت شده در ۲۰ فروردین ماه ۱۳۵۸ که دکتر منوچهر آزمون در پزشکی قانونی را نشان می‌دهد. آزمون در این تاریخ به حکم صادق خلخالی و به اتهام سانسور اخبار و حیف و میل اموال عمومی تیرباران شد.

منوچهر آزمون در سال ۱۳۰۹ در تهران متولد شد. او نوه دختری شیخ فضل‌الله نوری و خواهرزاده آقا شیخ بهاءالدین نوری بود. از این جهت او با نورالدین کیانوری دبیرکل حزب توده ایران خویشاوند نزدیک بود زیرا کیانوری هم از نوه شیخ فضل‌الله نوری بود.

پدر آزمون ابوالقاسم نام داشت و انباردار وزارت دارایی بود. او تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در تهران به پایان رساند. در ۱۳۳۰ خورشیدی در زمان صدارت دکتر محمد مصدق برای ادامه تحصیل به آلمان غربی رفت و با استفاده از ارز دولتی در دانشگاه توبین گن و کُلن، اقتصاد و علوم سیاسی خواند.

تحصیلات منوچهر آزمون

پس از چندی ارز دولتی وی قطع شد و ناچار برای ادامه تحصیل در مسابقه استفاده از بورس تحصیلی آلمان شرقی شرکت کرد و پذیرفته شد. در ۱۳۳۳ به لایپزیک رفت و در رشته اقتصاد سیاسی تحصیل کرد و در ۱۳۳۷ درجه دکتری گرفت. هم‌چنین دوره تخصصی در علوم سیاسی را نیز به پایان رساند. پس از پایان تحصیلات در آلمان شرقی، به «توبینگن» بازگشت و مدت یک سال به تحقیق در فلسفه مارکسیسم ـ لنینیسم و اصول اقتصاد سوسیالیستی مشغول شد و سپس دوره‌های آموزشی اطلاعات و مطبوعات را در مونیخ گذراند.

گرایش سیاسی منوچهر آزمون

سخنان بسیاری درباره گرایش آزمون به مارکسیسم و حزب توده وجود دارد. بنابر آنچه نورالدین کیانوری نوشته است، وی ابتدا در آلمان شرقی به حزب توده پیوست و سپس حزب متوجه شد که آزمون مامور اطلاعاتی آلمان غربی است و او را اخراج کرد. اما بر اساس اسناد ساواک، او ابتدا واقعا به کمونیسم باور داشته و بعد‌ها تغییر عقیده داده است و به شعبه ساواک در آلمان غربی پیوسته و با نام مستعار «خوش‌نقش» به فعالت پرداخته است.

آزمون در دوم آذر ماه سال ۱۳۳۶ توبه‌نامه‌ای خطاب به محمد‌رضاشاه پهلوی نوشت و در آن از گرایش‌های پیشین خود اظهار پشیمانی کرد و با این جملات نامه‌اش را به پایان رساند: «استدعا می‌کنم بذل توجه کرده و اجازه فرمایید تا تحت توجهات شما گام بردارم. چاکر و جان‌نثار، منوچهر آزمون»

آزمون با حقوق خوبی که از ساواک می‌گرفت زندگی مجللی برای خود رقم زد و با زنی آلمانی به نام کارین ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر به نام «کرنلیا» است. اما این ازدواج در سال ۱۳۳۹ به متارکه انجامید و آزمون در سال ۱۳۴۰ به ایران بازگشت و در در اداره کل هفتم ساواک (بررسی اطلاعات خارجی) منصوب شد.

وی در این دوران بیشتر به نوشتن تحلیل در زمینه سیاست خارجی می‌پرداخت و از همان سال‌های بازگشت به ایران، به حزب نوین ایران نزدیک شد که چهره‌های شاخصی چون حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا در آن فعال بودند.

بیشتر بخوانید: فرخ رو پارسا ؛ اولین وزیر زن در تاریخ ایران که اعدام شد

مناصب منوچهر آزمون

به گزارش رویداد۲۴ مدت فعالیت آزمون در اداره هفتم حدودشش سال بود و پس از آن در سال ۱۳۴۶ معاون سیاسی رادیو تلویزیون شد. زمانی که هویدا در سال ۱۳۴۳ به نخست وزیری رسید، آزمون روابط خود را با نخست وزیر بیشتر کرد و مسئول تبلیغات حزب ایران نوین شد.

آزمون به واسطه نزدیکی حزبی به نخست وزیر، موفق شد مدیریت خبرگزاری پارس را به دست بیاورد و پس از آن پست و مقام‌هایی چون معاون فنی وزارت اطلاعات و جهانگردی، معاونت امور اجتماعی وزارت کشور، معاونت نخست‌وزیری و سرپرست سازمان اوقاف را تجربه کرد.

آزمون در کنار این پست‌ها موفق شد به مجلس شورای ملی نیز راه پیدا کند و در سال ۱۳۵۵ در کابینه امیرعباس هویدا به سمت وزیر کار و امور اجتماعی معرفی شد. بیش از یکسال از وزارت وی نگذشته بود که دولت هویدا سقوط کرد و در سال ۱۳۵۶ جمشید آموزگار به نخست‌وزیری رسید و آزمون در این کابینه به سمت استاندار فارس منصوب شد.

عطاءالله مهاجرانی در کتاب «نقد تحریف مدرن» خاطره‌ای از دوران استانداری آزمون تعریف می‌کند که جالب توجه است. بنابر ادعای مهاجرانی، «زمانی که آیت الله خلخالی در استان فارس دوره تبعید خود را طی می‌کرد، عده‌ای از انقلابیون از جمله خود مهاجرانی به دیدار وی رفته‌اند و خلخالی از آن‌ها پرسیده که اکنون استاندار فارس چه کسی است و با پاسخ مهاجرانی برای اولین بار نام آزمون را شنیده است.» مهاجرانی می‌گوید «آیت الله در آن لحظه به آن‌ها گفته که بالاخره روزی آزمون را اعدام می‌کند» و پس از انقلاب که آزمون به جوخه اعدام سپرده شد، ادعای چند سال قبل خود را به مهاجرانی یاد آوری کرده است.

آزمون در تمام مدتی که کار‌های اجرایی را بر عهده داشت، مقالاتی نیز در رسانه‌ها می‌نوشت و همچنین چند کتابچه با نام‌های «دنیای کمونیسم»، «جزوه‌های درسی اصول احزاب» و «تاریخچه احزاب ایران» تهیه و تکثیر کرد. از میان نوشته‌های او تنها یک کتاب به نام «نوشته‌های دیروز» به چاپ رسید که مجموعه مقالاتی است دربارة اصول انقلاب شاه و ملت و هم چنین مسائل مربوط به اقتصاد و سیاست روز جهان.

آزمون در دولت شریف امامی نیز به فعالیت پرداخت و معاون نخست وزیر شد، اما زمانی که سقوط دولت شریف امامی قطعی به نظر می‌رسید از سمت خود استعفا کرد و حزب جدیدی به نام اتحاد خلق ایران تشکیل داد.

وی آرزو‌های بلندپروازانه‌ای داشت و بنا داشت با حزب جدید خود به مراتب بالاتر سیاسی برسد و مانند دولتمردی مستقل، با مخالفان حکومت سازش کند. می‌توان ادعا کرد که وی در سال‌های پایانی حکومت و متاثر از فضای انقلابی تغییر کرده بود. این را می‌توان از نوشته‌های وی نیز تشخیص داد.

زمانی که محمدرضاشاه کشور را تک‌حزبی کرد، آزمون از نویسندگان اساسنامه حزب رستاخیز بود و این امر از عبارات شبه‌کمونیستی اساسنامه حزب مانند «دیالکتیک انقلاب شاه و ملت» آشکار است. اما در دو سال پایانی حکومت پهلوی نوشته‌های وی آشکارا سمت و سوی دیگری پیدا کردند.

دادگاه و صدور حکم اعدام منوچهر آزمون

آزمون در واپسین سمت دولتی خود، سانسور رسانه‌ها را لغو کرد و برای فعالیت سیاسی مستقل، از کار دولتی استعفا کرد اما هنوز چند روز از تاسیس حزب وی نگذشته بود که دولت ارتشبد غلامرضا ازهاری روی کار آمد و حکومت پهلوی برای نشان دادن تغییرات سیاسی منوچهر آزمون را به همراه کسانی چون هویدا و داریوش همایون بازداشت کرد.

حدود سه ماه پس از بازداشت حکومت پهلوی سقوط کرد و آزمون نیز مانند هویدا موقعیت بدی داشت و از زندان شاه به دست انقلابیون افتاد. آزمون چند ماه پس از انقلاب توسط آیت‌الله خلخالی به اعدام محکوم شد و حکم اعدام وی در فروردین ماه سال ۱۳۵۸ اجرا شد. در متن کیفرخواست دادستان انقلاب وی به فساد فی الارض، حیف و میل عواید اوقاف و اموال وقفی، فعالیت در سانسور اخبار متهم شده بود.

دادگاه منوچهر آزمون