آیا جو بایدن حاضر است در حمایت از معترضان ایرانی، قید برجام را بزند؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: اعتراضات در ایران، جو بایدن را به ویژه در مورد سرنوشت توافق هسته‌ای با ایران در وضعیت سختی قرار داده است. با شدت گرفتن اعتراضات مردم در ایران، جو بایدن با درخواست فزاینده از سوی فعالان سیاسی ایران برای حمایت آشکار از سیاست تغییر رژیم ایران مواجه است. به گفته شش مقام آمریکایی، بایدن و دولتش حاضر نیستند تا این حد پیش بروند. در عوض، دولت بایدن در حال ترسیم یک رویکرد میانه است؛ رویکردی که از معترضان ایرانی حمایت می‌کند و همزمان در حال کاهش و اعمال تحریم‌هاست، اما از یک کمپین فشار همه‌جانبه برای منزوی کردن دولت ایران یا کنار گذاشتن مذاکرات هسته‌ای با ایران اجتناب می‌کند.

استراتژی کلی آمریکا احتمالاً بسیاری از فعالان ایرانی را ناامید خواهد کرد. این سیاست می‌تواند برنامه‌های بعدی ایالات متحده در خاورمیانه را هم تحت‌الشعاع قرار دهد، به‌ویژه اگر جمهوری اسلامی بتواند رد نهایت اعتراضات را پایان ددهد و از سوی دیگر به دنبال توسعه برنامه هسته‌ای باشد. با این حال یک مقام وزارت خارجه می‌گوید دولت بایدن در این رویکرد انسجام نظر دارد.

مقامات آمریکایی گفته‌اند که باید همه فاکتور‌ها را اعم از مطالبات حقوق بشری معترضان ایران، تا ترجیح ایالات متحده برای استفاده از دیپلماسی برای جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای را در نظر بگیرند.

تصمیم ایران برای فروش پهپاد و سایر تسلیحات به روسیه در اوکراین هم وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. مایکل سینگ یکی از مقامات سابق شورای امنیت ملی در زمان جورج دبلیو بوش رئیس جمهور اسبق آمریکا می‌گوید: «این یک معضل غامض است؛ اینکه آمریکا چگونه می‌تواند رویکرد‌های کوتاه‌مدت امنیت ملی خود، مانند ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، را با هدف بلندمدتش یعنی ترغیب ایران به تغییرات سیاسی مثبت در ایران تطبیق دهد؟» اما به گفته مقامات آمریکایی، واقعیت این است که دولت بایدن ابزار‌های نسبتاً محدودی برای کمک به تظاهرکنندگان ایرانی دارد.

به گزارش رویداد۲۴ یکی از مقامات آمریکایی در مورد جنبش اعتراضی ایران گفته همه فکر می‌کنند که ما قدرت جادویی داریم. ایرانیان سرشناس داخل و خارج از کشور اغلب از طریق شبکه‌های اجتماعی با معترضان اعلام همبستگی کرده‌اند و در حالی که بسیاری خواستار اتخاذ موضعی سخت‌تر از جانب آمریکا شده‌اند، اغلب بر سر اینکه چنین موضع‌گیری چه تصویری خواهد داشت، اختلاف‌نظر دارند.

دولت بایدن می‌گوید حمایت از تغییر رژیم بیش از حد شدید است. مقامات ایالات متحده حتی دوست ندارند در مورد چنین سیاستی صحبت کنند، هرچند که ظاهرا می‌گویند که دوست دارند سقوط رژیم ایران را ببینند. یکی از مقامات آمریکایی گفته این مسئله «به ما بستگی ندارد این به مردم ایران بستگی دارد.»

برخی از مقامات آمریکایی خاطرنشان کردند که حتی دونالد ترامپ که از توافق هسته‌ای خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران اتخاذ کرد، هم رسما خواستار تغییر رژیم ایران نشد. اگرچه دولت ترامپ ۱۲ خواسته را از ایران مطرح کرد که با باور تحلیلگران این خواسته‌ها عملاً به منزله حمایت از تغییر رژیم بود، اما آن دولت هم با دقت اعلام می‌کرد که به دنبال «تغییر رفتار» ایران است.

بعد از مشاهده تبعات مرگبار حمله ایالات متحده به عراق، اصطلاح «تغییر رژیم» در واشنگتن یک اصطلاح «سمی» است؛ بنابراین برخی مخالفان جمهوری اسلامی از بایدن می‌خواهند رویکردی مشابه آنچه رونالد ریگان با اتحاد جماهیر شوروی داشت در پیش بگیرد؛ تضعیف رژیم به شیوه‌هایی که ضعف‌های داخلی آن را آشکار و تشدید می‌کند. اما برخی دیگر انتظار کمپین بین‌المللی مشابهی نظیر پایان دادن به آپارتاید در آفریقای جنوبی را دارند.

مارک دوبوویتز مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، گفته که این می‌تواند شامل همه چیز باشد، از نام بردن علنی بیشتر تعداد قربانیان گرفته تا یافتن راه‌هایی برای حمایت از جنبش‌های کارگری در ایران. دوبوویتز گفته «ما می‌توانیم از قابلیت‌های سایبری خود استفاده کنیم.»

بایدن و دستیاران ارشد او به سرعت در حمایت از معترضان ایرانی سخنرانی کردند. رئیس جمهور در سخنرانی سالانه خود در مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر گفت: «ما در کنار شهروندان و زنان شجاع ایران هستیم.»

یکی از دلایل اصلی واکنش سریع مقامات ایالات متحده این بود که می‌خواستند از رویکردی که باراک اوباما رئیس جمهور پیشین آمریکا در سال ۲۰۰۹ در پیش گرفته بود، اجتناب کنند. بسیاری از فعالان ایرانی، اوباما را متهم کردند که برای حمایت علنی از معترضان دست‌دست کرد.

برخی مقامات آمریکایی گفته‌اند همه هر روز از خود می‌پرسند، «آیا چیزی هست که ما از دست داده باشیم؟ آیا کار دیگری وجود دارد که باید انجام دهیم؟» این مقام وزارت خارجه گفته «در هر جلسه‌ای که داریم، در مورد آنچه که واقعاً قادر به انجام آن هستیم صحبت می‌کنیم.» با این حال، دولت تمایلی به گوش دادن به خواسته‌های برخی از فعالان ایرانی مبنی بر دور شدن از هدف دیرینه خود برای احیای توافق هسته‌ای ایران ندارد.

بعد از اعمال فشار فعالان سیاسی ایرانی، مقامات آمریکایی تاکید کرده‌اند که مذاکرات احیای برجام قبل از اعتراضات متوقف شده بوده و دولت بایدن هیچ پیامی برای از سرگیری مذاکرات به ایران ارسال نکرده و به این ترتیب ادعا‌های برخی مقامات ایرانی را رد کردند.

سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا گفته «تنها پیام ما به ایران این خواهد بود: از کشتن مردم خود دست بردارید و از ارسال سلاح به روسیه برای کشتن اوکراینی‌ها خودداری کنید.» با این حال، دولت بایدن برای همیشه مذاکره برای جلوگیری از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه و جهان را متوقف نکرده است.

«ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هفته گذشته گفته «رئیس‌جمهور متعهد شده ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نخواهد کرد. ما همچنان بر این باوریم که دیپلماسی مؤثرترین و پایدارترین وسیله‌ای است که از طریق آن می‌توان این تعهد را برای همیشه و و با قابلیت راستی‌آزمایی تحقق بخشید.»

برخی از فعالان سیاسی ایرانی معتقدند پشت پرده این سیاست، «راب مالی» نماینده ویژه بایدن در امور ایران است و باید او را برکنار کرد. مالی هفته گذشته به دلیل توییتی که در آن گفته بود معترضان ایران از دولتشان می‌خواهند که به کرامت و حقوق بشر آن‌ها احترام بگذارد، مورد انتقاد قرار گرفت. یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا احتمال برکناری مالی را رد کرده و گفته «راب یک کارمند دولتی فوق العاده است.»

موضوعی که بر پیچیدگی تصمیم دولت بایدن می‌افزاید، این است که مخالفان رژیم ایران، به ویژه فعالان خارج از کشور، اتحاد ندارند. به عنوان مثال، برخی می‌گویند اعمال تحریم‌ها علیه ایران ایده بدی است، زیرا چنین اقدامات اقتصادی اغلب به مردم عادی ایران آسیب می‌زند. برخی دیگر می‌گویند تحریم‌ها بهترین و واقع‌بینانه‌ترین راه برای تضعیف نظام است.

سوال کلیدی این است که اعتراضات در ایران قرار است چقدر طول بکشد و تا کجا رشد پیدا کند؟ واکنش رژیم ایران در صورتی که احساس کند اوضاع از کنترل خارج شده چه خواهد بود؟ برخی از مقامات آمریکایی معتقدند جنبش‌های انقلابی، از جمله جنبشی که بیش از ۴۰ سال پیش جمهوری اسلامی را روی کار آورد، گاهی اوقات چندین ماه یا حتی سال‌ها طول می‌کشد. یک سؤال مهم دیگر برای آمریکا این است که «چه چیزی قرار است جایگزین رژیم کنونی در ایران شود؟» در این مرحله، این موضوعی است که مقامات آمریکایی حتی نمی‌خواهند در مورد آن فرضیه‌بافی کنند.