نشریه «دیپلمات»: چرخش چین از ایران به سمت بن سلمان

رویداد۲۴  Jesse Marks پژوهشگر روابط چین - اعراب در نشریه «دیپلمات» نوشت: هفته گذشته، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین برای یک سفر تاریخی چند روزه به عربستان سعودی رفت تا در سه رویداد مهم منطقه‌ای شرکت کند: اجلاس سران عربستان و چین، نشست شورای همکاری خلیج فارس (GCC) و چین و نشست سران چین و اعراب. شی و سلمان پادشاه عربستان سعودی در جریان این سفر از دوران جدیدی در روابط دوجانبه چین و عربستان استقبال کردند.

در ادامه این مطلب آمده است: اهمیت سفر شی از آن جهت است که سیگنال‌های قدرتمندی مبنی بر ورود روابط چین و عربستان سعودی به دوره جدیدی از «توسعه سریع» ارسال کرد. این موضوع برای دیگر شریک چین در خلیج فارس یعنی ایران، می‌تواند به معنای زیانی مشخص برای تهران در رقابت طولانی مدتش با عربستان باشد.

روابط چین با عربستان سعودی و ایران پیچیده است. رهبری چین برای حفظ بی طرفی خود و حفاظت از منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود باید روابط خود را با هر دو به دقت مدیریت کند. هر چند سال یکبار، پکن دست به یک مانور دیپلماتیک در خلیج فارس می‌زند و این گمانه زنی را از سوی ناظران برمی انگیزد که چین در مناقشه ایران و عربستان، یک طرف را بر طرف دیگر ترجیح می‌دهد.

اگرچه چین روابط نزدیکی با هر دو کشور دارد، اما عربستان سعودی به عنوان یکی از شرکای استراتژیک پیشرو پکن در منطقه در سال‌های اخیر ظاهر شده است. سفر ماه دسامبر شی از ریاض بار دیگر این گمانه زنی را ایجاد کرد که اقدامات پکن می‌تواند تعادل دیپلماتیک دقیقی را که مقامات چین در قبال دو طرف بوجود آورده اند، از بین ببرد.

پکن به شدت تلاش داشته که از رقابت در خلیج فارس دور بماند. با این حال، چالش این است که هر گونه مزیتی که برای یک طرف فراهم شود – به عنوان مثال، شایعه خرید ۴ میلیارد دلاری عربستان سعودی از تجهیزات دفاعی چینی – می‌تواند توسط طرف دیگر به عنوان یک زیان و شکست تلقی شود. چین برای اجتناب از تلقی امتیاز دادن به تهران یا ریاض، فعالانه سیاست برابری را در تعاملات دیپلماتیک و همکاری نظامی خود دنبال کرده است.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۶، شی توافق‌نامه‌های مشارکت استراتژیک جامع با عربستان سعودی و ایران را در عرض چند هفته به امضا رساند. در هر دو سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹، پکن برای جلوگیری از انتقال پیام نادرست، رزمایش‌های نظامی جداگانه‌ای با ایران و عربستان سعودی به فاصله چند هفته برگزار کرد؛ و همزمان با پایان سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی در ۱۰ دسامبر، سفیر چین در تهران اعلام کرد هو چونهوا معاون نخست وزیر چین در ۱۲ دسامبر به تهران سفر خواهد کرد.

بیشتربخوانید: تهران متحدان کمی دارد / پکن از روابط خود با اعراب نسبت به ایران بیشتر سود می‌برد

علیرغم حساسیت و مراقبت پکن، هم ایران و هم عربستان سعودی نسبت به روابط چین با طرف مقابل ابراز ناخرسندی کرده اند. پس از سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی، معاون وزیر امور خارجه ایران در امور آسیا و اقیانوسیه، سفیر چین در ایران را در اقدامی اعتراضی و نادر در ۱۲ دسامبر احضار کرد. تهران می‌خواست نارضایتی خود را نسبت به بیانیه مشترک پکن با کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس و حمایت پکن از موضع شورا در مورد جزایر سه گانه ابراز کند.

بیانیه مشترک چین و شورای همکاری خلیج فارس همچنین بر اهمیت موضوع هسته‌ای ایران تاکید کرد و ایران را با «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای» و «حمایت از سازمان‌های تروریستی» مرتبط کرد.

در همین حال، در سال ۲۰۲۱، مقامات سعودی نسبت به توافق ۲۵ ساله چین با تهران ابراز نگرانی کردند. این مشارکت بلندپروازانه باعث نگرانی در عربستان سعودی شد و مقامات سعودی را بر آن داشت که تلاش کنند پکن را از روابط قوی‌تر با ایران منصرف کنند.

اقدام متعادل پکن، اگرچه عالی نیست، اما از طریق روابط اقتصادی قوی با هر دو کشور و اعتماد دوجانبه که در دهه گذشته بین چین و هر دو کشور ایجاد شده، تقویت شده است. این اعتماد کلیدی بوده است که به پکن اجازه می‌دهد تا از نارسایی‌های گاه به گاه دیپلماتیک عبور کند و وقتی تهران یا ریاض شکایتی را مطرح می‌کنند، مسیر درست را اصلاح کند.

سوالی که اینجا مطرح است، این است که آیا اقدامات چین در این ماه، یک چرخش موقت از ایران به سمت عربستان سعودی است یا یک وضعیت جدید به نفع سعودی‌ها. احتمال اولی بیشتر از دومی است.

عربستان سعودی و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس ممکن است یک اولویت ژئوپلیتیکی کوتاه مدت برای مقامات چینی باشد که به دلیل مزایای در دسترس روابط عمیق با عربستان سعودی و چالش‌های داخلی ایران است. چین به طور فزاینده‌ای سرمایه گذاری‌های قابل پیش بینی، با ثبات و با بازده بالا را ترجیح می‌دهد. روابط اقتصادی، سرمایه گذاری و انرژی پکن با ریاض در دو سال گذشته دستاورد‌های قابل توجهی با ریسک محدود داشته است.

این در حالی است که ایران در کوتاه مدت چنین سودی را برای سرمایه گذاران چینی به همراه نداشته است. کسب‌وکار‌های چینی در ایران همچنان درگیر نگرانی‌هایی درباره خطر هدف گرفته شدن توسط تحریم‌های آمریکا هستند. در همین حال، عدم پیشرفت در مذاکرات بر سر احیای برجام، هرگونه منافع توافق ۴۰۰ میلیارد دلاری پکن با تهران را به تاخیر انداخته است. برای چین، شراکت با ایران، بازی انتظار استراتژیک است که نیازمند توجه دیپلماتیک گسترده در درازمدت است.

گام‌های بعدی پکن پس از سفر شی احتمالاً با هدف اطمینان دادن به ایران از بی‌طرفی چین و نشان دادن تساوی در روابط خواهد بود. این استراتژی از یک الگوی آشنا پیروی خواهد کرد. نخست، چین یک مقام ارشد را به تهران اعزام خواهد کرد تا بی طرفی خود را در رقابت ایران و عربستان سعودی تقویت کند و بر سیاست دیرینه چین در عدم مداخله تاکید کند. سپس، پکن دیپلماسی دقیقی را برای برقراری ارتباط با هر دو کشور برای جلوگیری از تشدید تنش بیشتر با ایران و در عین حال اجتناب از تصور عقب‌نشینی از شورای همکاری خلیج فارس انجام خواهد داد.

لازم به ذکر است که مخالفت اخیر ایران با بیانیه مشترک چین با شورای همکاری خلیج فارس احتمالاً مستلزم تماس سطح بالاتر از سوی چین، شاید حتی تماس رئیس دولت باشد.

چین به تعمیق روابط با تهران و ریاض ادامه خواهد داد و در عین حال در رقابت طولانی مدت ایران و عربستان سعودی خارج از رقابت باقی خواهد ماند. با این حال، تعاملات اقتصادی فزاینده آن با عربستان سعودی، شورای همکاری خلیج فارس و جهان عرب گسترده تر، ایران را تحت فشار قرار می‌دهد. از دیدگاه تهران، تقویت روابط چین و عربستان سعودی مزیت مهمی را برای عربستان سعودی فراهم می‌کند. اگر چین تعادل دیپلماتیک خود را برقرار نکند، این پتانسیل وجود دارد که این موضوعات بر منافع پکن در خلیج فارس تأثیر بگذارد.