درمان پرخاشگری در کودکان

رویداد۲۴ مریم آیتی: پرخاشگری کودکان، یک اختلال رفتاری و نمود بیرونی احساس عصبانیت و خشم است که اگر در کودکان نمایان شود، ذهن هر پدر و مادری را به خود درگیر و آنان را دچار نگرانی و حتی استرس می‌کند.

دیدن فرزندتان که مثل یک آتش‌فشان فعال، آماده ریختن مواد مذاب پرخاشگری بر سر اطرافیان است، فرایندی آزاردهنده و سخت به نظر می‌آید. گاهی حتی تماشای این رفتار‌ها، شما را تحریک می‌کند تا عکس‌العمل خشنی برای متوقف کردن کودک‌تان بروز دهید.

اختلال پرخاشگری در کودکان و نشانه‌ها

*عصبانیت شدید و تکرار شونده

*نداشتن تمرکز

*واکنش‌های سریع

*دعوا‌های فیزیکی با کودکان دیگر

*عملکرد ضعیف در مدرسه

*سرپیچی از قوانین

*قبول نکردن مسئولیت رفتار خود و مقصر دانستن دیگران

نقش عوامل پیش از تولد در پرخاشگری کودک

مطالعات حکایت از این دارد که در دوران جنینی رفتار‌هایی از قبیل سیگار کشیدن یا مصرف الکل توسط مادر، منجر به بروز رفتار‌های خشونت‌آمیز و تغییرات شدید خلق و خو در دوران کودکی خواهد شد. این مشکلات به دلیل تاثیرات تنباکو و الکل بر روی مغز جنین در دوران شکل‌گیری آن اتفاق می‌افتد. همچنین رفتار خشونت‌آمیز با زن باردار بر مسیر‌های عصبی انتقال پیام در مغز او تاثیرگذار بوده و ریسک تغییرات منفی بر مغز در حال رشد جنین را افزایش می‌دهد. این تغییرات در نهایت منجر به مشکلات خلق‌ و‌ خو در کودک شده و باعث می‌شود، کودک خشونتی بیش از حد معمول از خود بروز دهد. 

رابطه پرخاشگری و سن و سال

رفتار‌های پرخاشگرانه معمولاً از اوایل زندگی آغاز می‌شود. پژوهشگران با مطالعه رفتار کودکان پرخاشگر دریافتند که ۵۵ درصد پسران و ۴۱ درصد دختران از دو سالگی رفتار‌های پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهند. همچنین ۲۵ درصد پسران و ۳۴ درصد دختران دیگر نیز تا پنج سالگی رفتار‌های پرخاشگرانه از خود نشان داده‌اند.

بیشتر بخوانید: چرا بی­‌دلیل عصبانی می­‌شویم؟ چطور آن را کنترل کنیم؟

با رفتن کودکان به کودکستان، پرخاشگری جزئی مثل هل دادن و زدنِ دیگران در بسیاری از آن‌ها کاهش می‌یابد و با ورود به مدرسه این کاهش ادامه می‌یابد. در اوایل نوجوانی افزایش آشکاری در میزان پرخاشگری دیده می‌شود که در ۱۸ سالگی به اوج خود می‌رسد و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. با این حال شکل‌های جدی و خشن پرخاشگری در پسران بین ۱۶ تا ۱۸ سالگی و در دختران بین ۱۳ تا ۱۵ سالگی به اوج خود می‌رسد.

علت پرخاشگری کودکان

عوامل ژنتیکی

در سال‌های اخیر بر تاثیر عوامل ژنتیکی در پرخاشگری تاکید شده است. پژوهش‌های تخصصی اغلب نشان می‌دهند که بیشتر کودکان پرخاشگر، والدین پرخاشگر دارند. 

الگو‌های خانوادگی ناسالم و مشکلات خانوادگی

اغلب اوقات عدم‌نظارت، واکنش شدید به رفتار کودک و تنش‌های خانوادگی به مشکلات رفتاری جدی در کودک منجر می‌شوند. این بچه‌ها دچار کمبود عزت نفس هستند و به همین دلیل سرخوردگی خود را به شکل بی‌ادبی نسبت به سایرین نشان می‌دهند. 

به گزارش رویداد۲۴ یادگیری، اولین و البته مهم‌ترین دلیل پرخاشگری در کودکان است. کودکانی که الگو‌های رفتاری پرخاشگرانه داشته‌اند، مانند الگو‌های خود رفتار می‌کنند. اگر به عنوان پدر یا مادر خُلق و خویی عصبانی و پرخاشگر داریم، فرزندانمان نیز پرخاشگر خواهند شد چرا که کودکان با والدین خود همانند سازی می‌کنند و این همانندسازی کاملاً ناخودآگاه صورت می‌گیرد. یادمان باشد که حتماً لازم نیست با خودِ کودک پرخاشگری کرده باشیم؛ همین که او شاهد پرخاش پدر و مادر با یکدیگر یا دیگران باشد، این رفتار را فرا می‌گیرد.

برخی از عوامل خانوادگی که به شدت در ایجاد پرخاشگری در کودکان موثرند عبارتند از: 

سطح تنش‌های خانوادگی، مشکلات جدی میان والدین، افسردگی و تأثیرگذاری مثبت یا منفی خانواده، خطا‌های والدین، از جمله تنبیه شدید، عدم‌هماهنگی بین پدر و مادر، عدم قدردانی و تحسین کودک، کودک‌آزاری و...

کودکان اغلب در پاسخ به دعواهای خانوادگی، اعم از نزاع والدین، خواهر و برادرانی که آن‌ها را اذیت می‌کنند، نقل مکان کردن به یک محیط جدید، بیماری جدی در خانواده یا از دست دادن شغل نان آور خانواده، به صورت پرخاشگرانه عمل می‌کنند. کودکی که در خانواده شاهد جر و بحث، دعوا، خشونت فیزیکی و کلامی والدین خود است، به این نوع رفتار عادت کرده و آن‌ها را الگوی خود قرار می‌دهد.

والدینی که درگیر مصرف مواد مخدر و اعتیاد هستند، عملاً به کودک خود بی‌توجهی می‌کنند، او را نادیده می‌گیرند و به جای همدلی، الگویی از پرخاشگری را در اختیار او می‌گذارند. 

خصوصیات فردی

بخش بزرگی از پرخاشگری کودک به تجربیات عاطفی او باز می‌گردد. احتمال وجود مواردی، چون فقدان حس دلسوزی، مهارت‌های ارتباطی ضعیف، متوسط IQ‌ی پایین، یا خلق و خوی دشوار، در کودکانی که دچار مشکلات رفتاری می‌شوند بیشتر است.

کودکانی که به مشکلات پزشکی مانند اختلال سلوک دچار هستند باید به سرعت تحت درمان قرار بگیرند، چون این نوع مشکلات ممکن است به خشونت با انسان‌ها یا حیوانات منجر شوند.

تماشای بیش از حد تلویزیون

رسانه‌ها در شکل‌گیری رفتار‌های اجتماعی کودکان نقش پررنگ و به سزایی دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان معتاد به تماشای تلویزیون روابط خوبی با پدر و مادر خود ندارند و الگو‌های غذایی ناسالم دارند. برنامه‌هایی مانند کارتن‌ها و مسابقات فوتبال پرخاشگری را در کودکان تشدید می‌کنند. بچه‌ها معمولا از مشاهدات‌شان تقلید می‌کنند. مثلا، با دیدن تصویر افرادی که مشت و لگد می‌زنند تمایل پیدا می‌کنند که در زندگی واقعی این کار‌ها را انجام بدهند.

پژوهش‌ها همچنین حکایت از این دارد که یکی از دلایل تأثیر منفی تلویزیون آن است که کودکان از این وسیله به عنوان ابزاری برای حل و فصل تعارضات استفاده می‌کنند.

دیدن فیلم‌های خشن تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای 

اکثر کارشناسان و صاحب‌نظران امر معتقدند که دیدن تصاویر خشونت‌آمیز از تلویزیون و بازی‌ای رایانه‌ای می‌تواند باعث پرخاشگری در کودکان شود. پزشکان توصیه می‌کنند که بر چیز‌هایی که فرزندتان مشاهده می‌کنند، به ویژه اگر او مستعد رفتار‌های پرخاشگرانه باشد، نظارت داشته باشید.

عوامل محیطی

احتمال بروز رفتار‌های پرخاشگرانه در کودکانی که در محله‌های ناامن زندگی می‌کنند، مثل محلاتی که افراد معتاد یا بزه‌کار و خلافکار در آن زیاد هستند، بیشتر است. 

دیدن خشونت در دنیای واقعی، به خصوص اگر منجر به مرگ شود یا شخص موردعلاقه کودک را درگیر کند، ممکن است زخمی عمیق بر روان کودک به جا بگذارد. این زخم به شکل درگیری ذهنی، ناکامی، عصبانیت کودک و رفتار خشن خود را نشان می‌دهد. بچه‌هایی که به مدارسی با شرایط ناامن می‌روند یا دوستانی دارند که با آن‌ها پرخاشگرانه برخورد می‌کنند این رفتار را به عنوان یک رفتار معمولی یاد گرفته و استفاده می‌کنند. فقر، محرومیت و تک‌والد بودن هم می‌تواند باعث واکنش‌های شدید کودک نسبت به دیگران بشود.

ناکامی

ناکامی از دیگر عواملی است که به پرخاشگری منجر می‌شود. زمانی که کودک به هدف خود نرسد و ناکام شود، یکی از رفتار‌هایی که از او سر می‌زند پرخاشگری است و اگر با پرخاشگری به خواسته‌ی خود دست یابد این رفتار پرخاشگرانه در او تثبیت می‌شود.

اضطراب‌

کودکان مضطرب کودکان آرامی نیستند. آن‌ها پرخاشگری می‌کنند و البته بلافاصله پشیمان می‌شوند و احتمالاً از والدین خود عذرخواهی می‌کنند.

افسردگی‌

همراه بودن پرخاشگری و کج‌خلقی در کودکان با علامت‌های دیگری، چون شب ادراری، دوری گزیدن، گریه‌های بی دلیل و افت تحصیلی در مدرسه می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی باشد. در این صورت لازم است شرایط زندگی کودک توسط یک متخصص بررسی شود.

عوارض مصرف دارو

مصرف برخی از دارو‌ها دارای عوارض جانبی از جمله کج‌خلقی و پرخاشگری است که البته با قطع مصرف (تحت نظر پزشک) خاتمه می‌یابد.

مشکلات در مدرسه‌

کودکان گاهی در مدرسه قربانی پرخاش‌جویی سایر دانش‌آموزان یا معلمان هستند و این باعث می‌شود که خود آن‌ها نیز پرخاشجو شوند. کودکان در سنین مدرسه گاهی رفتار پرخاشگرانه‌ای دارند، زیرا نمی‌توانند احساسات خودرا تنظیم کنند. کودکی که توانایی زبانی در گفتن این جمله را ندارد: «من واقعاً عصبانی هستم» ممکن است با لگد زدن به والدین خشم خود را نشان دهد.

عوارض پرخاشگری در کودکان

مهمترین عواملی که به پرخاشجویی در مدرسه می‌انجامد عبارت است از:

*مورد تمسخر قرار گرفتن از سوی همکلاسی‌ها یا معلمان

*کتک خوردن از دانش آموزان سال‌های بالاتر

*فرار کردن از مشاجرات با توسل به گریه کردن

*خجالتی بودن و سکوت مکرر در کلاس

*افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن از محیط مدرسه

اختلالات در فراگیری

حدود یک چهارم خلافکاران تهاجمی نوجوان دارای یک اختلال یادگیری خاص مانند دیسلکسیا هستند. (این مورد در حالت عکس صادق نیست: اکثر مبتلا به دیسلکسیا پرخاشگر نیستند). اگر فرزند شما مشکلی داشته باشد که خواندن، نوشتن یا درک زبان گفتاری را برای او دشوار می‌کند، ممکن است سرخوردگی خود را به صورت فیزیکی با پرخاشگری بروز دهد.

مشکلات عصبی 

برخی مواقع، آسیب یا عدم‌تعادل شیمیایی در مغز منجر به رفتار پرخاشگرانه می‌شود. اگر نگران این موضوع هستید، با پزشک فرزند خود مشورت کنید و صحبت با یک متخصص را در نظر بگیرید.

بیماری‌های روان‌شناختی

اختلالات روانی یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در کودکان است. طبیعتاً این عوامل خارج از کنترل والدین و خود کودک هستند. 

• اختلالات روان‌پریشی: کودکانی که دچار روان‌پریشی و علائم مربوط به آن هستند، ممکن است بر اثر تجربه‌های حسی غیر واقعی خود (توهم)، رفتار‌های پرخاشگرانه بروز دهند. برای مثال کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی معمولا واکنش‌های این چنینی دارند.

• اختلالات خلق و خو: عصبی بودن و واکنش‌های سریع و بی‌فکر در کودکانی با اختلال خلق و خو اتفاق می‌افتد. برای مثال در اختلال دوقطبی، هنگامی که کودک در فاز افسردگی است بی‌حس و حال و گوشه‌گیر به نظر می‌رسد، اما وقتی در فاز مانیا است، خشن و عصبی رفتار می‌کند.

• اختلالات رفتاری: اختلالات رفتاری مختلفی می‌تواند منجر به رفتار پرخاشگرانه شود که شایع‌ترین آن اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) است.

• اوتیسم: کودکان مبتلا به اوتیسم در ارتباط گرفتن و تعامل با دیگران برای برآورده کردن نیاز‌های خود مشکلات جدی دارند. از این رو در برخی مواقع ممکن است به رفتار‌های پرخاشگرانه نسبت به خود یا دیگران روی آورند.

ترومای عاطفی (خشونت خانگی و سوءاستفاده جنسی)

خشونت خانگی یا سوءاستفاده جنسی می‌تواند منجر به اضطراب، ترس، عصبانیت و افسردگی شدید شود. کودکی که هیچ راه دیگری برای ابراز این احساسات خود ندارد، ممکن است این احساسات را با مشت خود ابراز کند. علاوه بر این، کودکانی که در خانه یا محله‌هایشان در معرض خشونت یا سوءاستفاده قرار می‌گیرند، نسبت به سایر کودکان رفتار تهاجمی خواهند داشت.

خستگی و گرسنگی

تحقیقات نشان داده‌اند بین گرسنگی و خستگی و بروز خشونت و پرخاشگری رابطه مستقیم وجود دارد به‌طوریکه با افزایش خستگی و گرسنگی، پرخاشگری نیز بالا می‌رود.

حسادت و تولد فرزند جدید

حسادت یکی از موادی است که خشونت را تقویت می‌کند. معمولا در خانواده‌ها با ورود فرزند جدید به خانواده، کودک قبلی وقتی می‌بیند برای محبت والدین خود شریک پیدا کرده است احساس ناراحتی و لجبازی می‌کند و پرخاشگری در رفتارهایش مشاهده می‌شود. این فرزندان بسیار زودرنج شده و هر پاسخی را در مغایرت با خواسته‌ی خود ببینند با پرخاشگری پاسخ می‌دهند.

معلولیت جسمی

کمبود‌ها و ضعف‌هایی که بعضی کودکان دارند مانند معلولیت جسمی، این احساس را در کودک ایجاد می‌کند که او نمی‌تواند اهدافش را آن‌طور که باید دنبال نماید لذا رفتار‌هایی همراه پرخاشگری از خود بروز می‌دهند.

خواسته‌ها و امیال کودک

زمانی که کودکی با پدر و مادر خود بیرون می‌رود و خرید اجناسی را از والدین طلب می‌کنند که والدین به آن بی اعتنایی می‌کنند و یا مناسب خرید نمی‌دانند، کودک دچار پرخاشگری و بهانه جویی می‌شود؛ و به‌طور کلی بعضی اوقات کودکان نوپا پرخاشگر هستند، زیرا مهارت‌های کلامی برای تأمین نیازهایشان را ندارند. کودکی که نمی‌تواند بگوید: “این کار را نکن” وقتی خواهر و برادرشان یک اسباب بازی را از دست آن‌ها خارج می‌کنند ممکن است ضربه بزند یا گاز بگیرد تا نارضایتی خود را بیان کند.

گاهی مواقع، بچه‌ها پرخاشگر هستند، زیرا متوجه می‌شوند که ضربه زدن یا گاز گرفتن خروجی دارد. در حقیقت کودکان به والدین خود ضربه می‌زنند تا راهی برای تلاش برای رسیدن به راه خود باشد. اگر موثر باشد، رفتار پرخاشگرانه بدتر می‌شود. 

به عنوان مثال: اگر کودکی بخاطر اینکه والدینش برایش اسباب بازی نخرید، ضربه بزند و والدین سرانجام تسلیم شوند و اسباب بازی را بخرند، کودک خواهد فهمید که ضربه زدن روش خوبی برای رسیدن به خواسته‌های خود است. از این‌رو، در برابر خواسته‌ای که با پرخاشگری ابراز می‌شود، مقاومت کنید تا کودک دریابد که نمی‌تواند با پرخاشگری به خواسته اش برسد. شاید در اوایل برای والدین سخت باشد که در برابر خواسته کودک شان بایستند، ولی بعد از مدتی خود کودک رفتارش را اصلاح خواهد کرد.

درمان پرخاشگری در کودکان

سبک تربیتی

سبک تربیتی نقش مهمی در آموزش در زمان پرخاشگری ایفا می‌کند. از پرخاشگری‌های تصادفی کودکتان به عنوان لحظات آموزشی استفاده کنید. مثلاً اگر فرزند شما به دوست‌اش آسیب رساند، به جای آنکه همانجا سرش فریاد بکشید از این واقعه استفاده کنید تا به فرزندتان نشان بدهید چطور رفتار‌های پرخاشگرانه می‌تواند به دیگران آسیب بزند. سپس کودک‌تان را وادار کنید از صمیم قلب از دوست‌اش عذرخواهی کند.

همچنین، می‌توانید به فرزندتان آموزش بدهید که چطور با عواطف منفی مانند خشم و سرخوردگی به شکلی مؤثر برخورد کند. از کودک خود بخواهید که ارتباط کلامی برقرار کند و مشکل‌اش را با صدای بلند توضیح بدهد.

گفت‌وگوی مناسب و منطقی

موقع برخورد با فرزندتان باید آرام باشید. حتی اگر روز سختی داشته‌اید یا به هردلیلی ناراحت یا عصبانی هستید سعی کنید موقع حرف زدن با فرزندتان درباره کاری که کرده است آرامش خود را حفظ کنید. با او درباره‌ی نتیجه رفتارش صحبت کنید. مثلاً اینکه اگر به این روش ادامه دهد بچه‌های دیگر ممکن است دیگر تمایلی به بازی کردن با او نداشته باشند. 

نظارت بر تاثیر دوستان

دوستان نقش بسیار مهمی در زندگی فرزند شما دارند و بر رفتار او به شدت اثرگذار هستند. اگر فرزند شما شاهد این باشد که دوست‌اش جواب پدر و مادرش را می‌دهد یا با خواهر و برادرهایش رفتار پرخاشگرانه دارد، مطمئنا به این رفتار به عنوان رفتاری قابل قبول فکر خواهد کرد. در چنین مواردی باید درباره‌ی اشتباه بودن رفتار دوست‌اش با او صحبت کنید.

الگوسازی

همیشه به یاد داشته باشید که بچه‌ها از رفتار پدر و مادرشان الگوبرداری می‌کنند. اگر شما به عنوان پدر یا مادر رفتاری پرخاشگرانه داشته باشید، احتمالاً فرزندتان هم از رفتار شما تقلید خواهد کرد؛ بنابراین سعی کنید در حضور فرزندتان نسبت به شرایط ناخوشایند رفتار پرخاشگرانه نداشته باشید. در برابر کودک‌تان آرام و صبور باشید و سرمشق خوبی برایش ایجاد کنید.

قدردانی

استفاده از راهکار‌های تأدیبی مثبت -مانند استفاده از سیستم انگیزش و پاداش- به کاهش پرخاشگری کودک کمک می‌کند. اگر کودک‌تان را با خود جایی بردید و او رفتار خوبی داشت بارانی از تحسین برسرش بریزید و به او نشان بدهید چقدر با رفتارش شما را خوشحال کرده است. این باعث می‌شود فرزندتان احساس خوبی پیدا کند و بیشتر این رفتار را تکرار کند.

سریع پاسخ دهید 

اجازه دهید کودک شما فوراً بداند که رفتار او غیرقابل انتظار بوده و تکرار آن رفتار قابل قبول نخواهد بود. اگر فرزند شما به کودک دیگری ضربه وارد کرد، او را برای مدتی از آن محیط خارج کنید تا خشم او فروکش کند. با او بنشینید یا او را در مکانی امن بگذارید تا آرام شود. مدت ممکن است فقط چند دقیقه طول بکشد.

دور کردن فرزندتان از موقعیت و مکانی که در آن رفتار پرخاشگرانه انجام داده، کمک می‌کند تا بداند که رفتار او عواقبی را در پی دارد؛ و این کار به او نشان می‌دهد که اگر او به دوستانش ضربه بزند، لگد بزند یا گاز بگیرد، دیگر نمی‌تواند با دوستان بازی کند.

هرگز خسته نشوید و عقب نشینی نکنید

امکان دارد وقتی فرزندتان با خشونت با شما رفتار می‌کند، وسوسه شوید که مقابله به مثل کنید و شما هم با خشونت به او پاسخی را بدهید. یا زمانی که او سر شما فریاد می‌کشد، شما نیز صدای خود را بلند کنید. اما این کار به او یاد نمی‌دهد که آرام باشد. در عوض، این احساس را به او می‌دهد که در صورت مواجهه با چیز‌هایی که دوست ندارد، واکنش تهاجمی داشته باشد. همچنین به او این امکان را می‌دهد که هر بار با این رفتار خود توجه شما را از شما جلب کند.

ممکن است عصبی یا خجالت زده شوید، بنابراین به خودتان یک دقیقه فرصت دهید تا در صورت نیاز نفس عمیق بکشید. سپس با آرامش به فریاد‌ها و رفتار‌های خشونت‌آمیز او پاسخ دهید تا رفتار مناسب را به او آموزش بدهید.

به او نشان دهید که چگونه آرامش خود را حفظ کند

به فرزندتان اجازه دهید ببیند که شما چگونه سرخوردگی‌های خود را با آرامش و خونسردی مدیریت می‌کنید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید، «اوه من نمی‌توانم تاپ مورد علاقه خود را پیدا کنم. خیلی آزار دهنده است! من واقعاً می‌خواستم امروز آن را بپوشم. به نظر می‌رسد که باید به جای آن یک لباس دیگر را انتخاب کنم.»

قوانین ثابت داشته باشید

سعی کنید به روشی قابل پیش بینی به رفتار‌های پرخاشگرانه فرزندتان پاسخ دهید. این کار باعث می‌شود فرزند شما بداند که چه واکنشی به رفتار پرخاشگرانه او خواهید داشت و می‌تواند راحت‌تر بفهمد که چه رفتاری باید داشته باشد. از تنظیم یک مجموعه قوانین برای خانه و یک مجموعه دیگر برای روز‌های بازی یا روز‌های تعطیل خودداری کنید. این کار می‌تواند فرزند شما را گیج کند و باعث شود فکر کند که فقط وقتی با شما بازی می‌کند باید خوب رفتار کند.

درباره احساسات فرزندتان صحبت کنید 

به محض اینکه کودکتان آرام شد، زمان آن است که به آرامی و با مهربانی با او درباره شرایطی که او را خشمگین کرده صحبت کنید. اگر می‌تواند توضیح دهد، از او بپرسید که چه چیزی او را عصبانی کرده است. به او توضیح دهید که طبیعی است که گاهی وقت‌ها عصبانی شود، اما به هیچ وجه قابل قبول نیست که وقتی عصبانی می‌شود کسی را هل بدهد، لگد بزند، یا گاز بگیرد.

تقویت مسئولیت

اگر فرزند شما آشفتگی ایجاد می‌کند یا بازی دیگران را خراب می‌کند، به او بگویید که وظیفه اوست که آن را درست کند. به عنوان مثال، او می‌تواند وسایلی را که روی زمین ریخته، بردارد، یا به جمع کردن یک پازل کمک کند. برای او توضیح دهید که این یک مجازات نیست، بلکه همیشه باید وقتی اشتباه کردیم، همه چیز را درست کنیم و به حالت اول برگردانیم.

اگر فرزند شما به وسایل کسی صدمه وارد کرده است، باید هزینه آن را بپردازد. یا از پول تو جیبی خود یا با پول بدست آمده از انجام کار‌های خانه. این کار را به عنوان مجازاتی از طرف والدین انجام ندهید. بلکه تأکید کنید که این نتیجه طبیعی یک عمل پرخاشگرانه است و هرکسی (کودک یا بزرگسال) که به اموال شخص دیگری آسیب برساند، باید همین کار را انجام دهد.

فرزند پیش دبستانی خود را تشویق کنید که عذرخواهی کند. به او بگویید که گفتن این حرف برای شخصی که صدمه دیده است تفاوت بزرگی ایجاد می‌کند، و همچنین به او کمک می‌کند تا نسبت به این اتفاق احساس بهتری داشته باشد.

محدود کردن زمان نگاه کردن به مانیتور

برخی از مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که زمان زیادی به مانیتور نگاه می‌کنند نسبت به افرادی که وقت کمتری را صرف آن می‌کنند، پرخاشگرتر هستند. هنوز دقیقاً مشخص نیست که صفحه نمایش به چه میزان روی رفتار کودکان تأثیر می‌گذارد. اما توجه داشته باشید که کودک شما چه مدت در مقابل صفحه نمایش وقت می‌گذراند، خواه تلویزیون، تلفن همراه یا تبلت باشد. بهتر است زمان مشخصی را برای استفاده از این ابزار برای کودکتان مشخص کنید. با شرکت دادن او در بازی‌های فعال، زمان استفاده او را از صفحه نمایش کم‌تر کنید. هر بازی، مثل قایم باشک در داخل خانه یا بازی با یک توپ در بیرون از خانه، به او کمک می‌کند تا انرژی خاموش شده خود را آزاد کند. کودکان زیر پنج سال حداقل به سه ساعت فعالیت بدنی در روز نیاز دارند.

وقتی به فرزندتان اجازه می‌دهید تلویزیون تماشا کند یا بازی کند، برنامه یا بازی‌هایی را انتخاب کنید که به گروه سنی او اختصاص داشته باشد و خیلی سریع تمام نشوند.

تشویق و تنبیه

همانطور که عمل پرخاشگرانه فرزندتان را اصلاح می‌کنید، مهم است زمانی که رفتار آرام و مهربانی دارد، او را تشویق کنید. وقتی که با صبر و حوصله در صف سرسره منتظر است تا نوبت بازی او شود، یا زمانی که نوبت تاب بازی خود را به بچه دیگری می‌دهد از او تشکر کنید. به کودکتان بگویید که چقدر به او افتخار می‌کنید و دلیل آن را به او بگویید.

با کودک پرخاشجو قرار بگذارید تا برای رفتار‌های مطلوبش جایزه بگیرد و در مقابل، نتیجه اعمال نامطلوبش را با محرومیت از تماشای برنامه دلخواهش ببیند. برای کنترل پرخاشگری محدودیت‌هایی (تنبیهاتی) را وضع کنید و به اطلاع کودک برسانید.

اگر قرار است کودک را به دلیل پرخاشگری‌اش مورد تنبیه قرار دهید، بهتر است به طریقی باشد که منجر به حمله انتقامی و تلافی جویانه از طرف کودک نشود. کودک حتماً باید مطمئن باشد که شما او را دوست دارید.

سعی کنید کودکتان خواب کافی داشته باشد

تاثیر خواب را دست کم نگیرید. بر کسی پوشیده نیست که خواب بر خلق و خوی تأثیر می‌گذارد و بد خوابی کودکان را بداخلاق می‌کند. کودکانی که خواب کمتری دارند، «رفتار مخالف» بیشتری مانند پرخاشگری، عصبانیت، مشاجره و کینه توزی نشان می‌دهند و خواب ضعیف باعث بیش فعالی و کمبود توجه می‌شود.

روابط مثبتی بین خواهر و برادر‌ها ایجاد کنید

شرایطی ایجاد کنید که روابط مثبت خواهر و برادر تقویت شود. بدرفتاری والدین و خواهر و برادرها، پرخاشگری بچه‌ها را بدتر می‌کند. پس مهربانی و همکاری باید از خانه شروع شود. هنگامی که ما اصول بازی جوانمردانه را آموزش داده و اجرا میکنیم، روابط خواهر و برادر بهبود می‌یابد.

بازی کردن

برای کودک خود، زمانی برای تخلیه هیجانش را فراهم کنید، مانند بازی‌های پرتحرک و پر سر و صدا.