چطور طرح "تخیلی" انتقال آب خزر پروژه ای "معقول" شد؟

رویداد24- انتقال آب دریای خزر به کویر که اولین بار سال ها پیش و در زمان ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی مطرح و سال ها بعد در زمان محمود احمدی نژاد پیگیری شد، همیشه موافقان و مخالفانی داشته است. این طرح در سال 91 به طور جدی در دستور کار قرار گرفت و بنا شد که تا پایان همان سال خط انتقال آب دریای خزر پس از ورود به استان سمنان در منطقه چشمه روزیه به دو خط برای انتقال به شرق استان و نیز شهرستان گرمسار تقسیم و هدایت می‌شود.

در ادامه برنامه ریزی برای این طرح قرار شد خط انتقال آب دریای خزر پس از ورود به استان سمنان، باید در دو خط لوله انتقال مجزا، یکی برای شهرستان‌های دامغان و شاهرود و دیگری به غرب استان هدایت و تقسیم شود.

این طرح با برآورد اعتبار اولیه 20 میلیارد ریال برای فاز اول اجرا شود و مدت زمان اجرای آن 24 ماه باشد. همچنین پیش بینی شد که طول خط انتقال آب دریای خزر به استان سمنان، 184 کیلومتر برسد که مجموع حجم مخازن آن 260 هزار مترمکعب باشد.

این طرح همان زمان هم مخالفانی داشت و الان هم دارد. کارشناسان برای این مخالفت دلایلی داشتند. اسماعیل کهرم در مخالفت با این طرح می گوید: آبي كه از خزر گرفته مي‌شود مقدار زيادي نمك را برمي‌گرداند كه اگر به دريا باز گردد غلظت نمك را در آب منطقه بالا مي‌برد و اكوسيستم ساحل را تحت تاثير قرار مي‌دهد و اگر در خارج از دريا تخليه شود مشكلات ديگري را براي منطقه ايجاد مي‌كند.

كهرم ادامه می دهد: همچنين بايد به ياد داشته باشيم كه مسيري كه آب از آن رد مي‌شود نيز مي‌تواند مشكلاتي را در اكوسيستم مسير ايجاد كند.

به گفته این کارشناس محیط زیست، بسياري از مناطقي كه قرار است آب به آنها منتقل شود كوير است كه كوير با بيابان فرق دارد. بيابان زميني لم يزرع و كاملا بي‌استفاده است در حالي كه كوير داراي ارزش‌هاي زيستي بسياري از جمله كاني‌ها، مواد معدني، حیات وحش و گياهان و جانوران و... است علاوه بر اين‌كه كوير خود يك جاذبه گردشگري محسوب مي‌شود كه مي‌تواند ارزش اقتصادي بالايي داشته باشد.

از سوی دیگر مشکلات حقوقی نیز برای این انتقال وجود داشت چرا که خزر میان پنج کشور ايران، روسيه، تركمنستان، قزاقستان و جمهوري آذربايجان مشترك است و بعد از تقسيم‌بندي اين دريا ميان كشورهاي تازه استقلال يافته شوروي سابق، سهم ايران از اين درياچه از 50 درصد به 11.3 درصد كاهش يافت و البته بعد از تعيين رژيم حقوقي خزر توافق شد هرگونه بهره‌برداري و عملياتي در اين درياچه با توافق همگاني انجام شود كما اين‌كه ساخت جزيره در خزر توسط جمهوري آذربايجان اعتراضات كشورهاي همسايه از جمله ايران را در پي داشت. به گفته کارشناسان دریای خزر مشاع است و نمی توان به تنهایی برای آن برنامه ریزی کرد.

دو سال پیش هم سازمان حفاظت محیط زیست مخالفت خود را نسبت به این طرح اعلام کرد. معاون محیط زیست دریایی این سازمان در مورد پروژه انتقال آب با بیان اینکه از نظر شخصی به‌دلیل تبعات بسیار زیاد این موضوع بر اکوسیستم خزر در مبدأ، همچنین تاثیرات منفی در مقصد به‌شدت با این انتقال مخالف هستم، گفت: ضمانتی برای پایدارماندن آب انتقالی در مقصد وجود ندارد، ضمن آنکه این موضوع می‌تواند به‌دلیل عدم تطابق با تعهدات بین‌المللی، تبعاتی در این حوزه نیز به وجود آورد.

پروین فرشچی گفت که برای این طرح هیچ مجوز و تعاملی با سازمان وجود ندارد و سازمان حفاظت محیط‌زیست از اساس با انتقال آب مخالف است.

یکی دیگر از مخالفان پر و پا قرص این طرح، پروفسور کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران بود. او در سال 91، همان سال که تلاش برای اجرای طرح صورت می گرفت در گفتگویی به خبرآنلاین گفت که آب دریای مازندران به درد کویر نمی خورد اما از آن می شود برای کشاورزی استفاده کرد. به گفته او آب دریای خزر به دلیل داشتن 11 تا 13 گرم در لیتر یا 1.3 و یا 1.1 درصد نمک مناسب برای کشاورزی در برخی مناطق است. کردوانی می گوید: دانشمندان شوروی 1973 در خاک قلعه، داغستان؛ از این آب گرفته اند و کشاورزی کرده اند. دو منطقه را مشخص کرده اند، یک منطقه را که اصلاً آبیاری نکنند و تنها با آب باران در آن زراعت کنند. این منطقه را به اصطلاح منطقه شاهد می گویند. منطقه دیگری را هم با این روش آبیاری کردند. این کار خیلی هم نتیجه داد. اما سه شرط برای آن گذاشته اند."

این کویرشناس ایرانی این سه شرط را چنین بیان می کند: در جایی باید از آب خزر استفاده کرد که متوسط بارندگی اش حداقل در زمستان ها 200 میلی متر باشد. که ما در سراسر مرزمان در خزر از آستارا تا بندر ترکمن خیلی بیشتر از این مقدار در زمستان بارندگی داریم. دلیلش هم این است که در تابستان نمک در خاک جمع می شود و در زمستان با این حجم بارندگی؛ نمک تمام سطح زمین کشاورزی را می شورد و خاک شیرین می شود. اگر کمتر باشد، نمک جمع می شود و می شود شوره زار. شرط دوم این است که زمین باید سبک باشد. رس خالص نباشد، ماسه هم داشته باشد. چون در خاک رس آب پائین نمی رود که شسته شود. شرط سوم این است گیاهانی در این شرایط کاشته شوند به شوری مقاوم باشند. آنها یونجه کاشته اند، چرا که یونجه به شوری مقاوم است. پس می شود از آب دریای خزر استفاده کرد بدون این که آن را شیرین کرد. بهترین نقطه اش هم همان مناطق گیلان، مازندران و گلستان است تا جایی که زمستان هایش بیش از 200 میلی لیتر بارندگی دارد.

بنا بر این اظهارات، نمی توان از آب دریای مازندران در کویر استفاده کرد. پروفسور کردوانی دراین باره می گوید: "کویر که هیچ، از این مناطق (گیلان، مازندران و گلستان) بیرون بروید، دیگر نمی شود از آن استفاده کرد. حتی در خراسان شمالی و اردبیل هم نمی توان از آن استفاده کرد.

او همچنین در مورد راهکار برای کم کردن عوارض کم آبی در مناطق خشک مانند سمنان هم گفت: سمنان بارندگی ندارد؛ اما سیلاب دارد. باید اینها را نفوذ داد در کوه، سد ساخت و جمع کرد و از ساختن فضای سبز پرهیز کرد.

اما پروفسور کردوانی در جدیدترین اظهارنظر درباره طرح انتقال آب خزر به سمنان، از مخالفان اجرایی شدن این طرح انتقاد کرد! او گفت که اجرایی شدن طرح انتقال آب خزر به استان سمنان یکی از معقول‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین پروژه‌های انتقال آب در ایران است.

او با این که پیش از این به خبرآنلاین گفته بود از آب دریای خزر می شود در کشاورزی استفاده کرد، با انتقاد از برخی‌ها که انتقال آب دریای خزر در بخش کشاورزی را مطرح می‌کنند، به ایسنا گفته است: آب دریای خزر قرار است برای آب شرب و بخش صنعت به استان سمنان منتقل شود. در بخش کشاورزی باید به فکر استفاده از گلخانه‌های هیدروپنیک یا کشت آبی بود.

این جغرافی دان ادامه داد: این طرح ، پروژه خوبی است همچنان که طرح انتقال آب خلیج‌فارس به 750 کیلومتری آن طرحی، شدنی و خوب است آن‌وقت برخی‌ها می‌گویند انتقال آب خزر به 150 کیلومتری آن و استان سمنان که در همسایگی مازندران است توجیه‌پذیر نیست! که این‌نظر بی‌اساس و غیر کارشناسی است و انتقال آب دریای خزر به استان سمنان معقول و درست است.

کردوانی در پاسخ به منتقدان این طرح و ادعای آن ها مبنی بر مشکلات زیست محیطی گفت: برخی کارشناسان محیط‌زیست به اشتباه گفتند که برداشت آب از دریای خزر به شورشدن این دریا می‌انجامد که برداشت غلطی است چرا که 80 درصد آبی که به خزر می ریزد آب شیرین است و این بحث که شوری آب و غلظت نمک تحت تاثیر این طرح به مرگ ماهی‌ها می‌انجامد به هیچ‌وجه درست نیست.

او ادامه داد که شوری آب خزر آنقدر کم است که با استفاده از روش "کشت گیاهی" می‌توان آب آن را تا حدودی شیرین و از آن برای کشاورزی هم استفاده کرد. و یا با استفاده از روش‌های بیولوژیک کار شیرین‌سازی را انجام داد همچنانکه کشت برخی محصولات نظیر یونجه سبب می‌شود که شوری آب گرفته شود.

کردوانی در پایان گفت که محیط‌زیست باید لج‌بازی‌ها را کنار بگذارد؛ طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان مشکل جدی زیست‌محیطی به‌دنبال ندارد.