مهاجرت از نخبگان به سطح اقشار متوسط رسيد/ افزایش جمعیت متقاضیان خروج از کشور

رویداد۲۴ بر اساس گزارش های مطرح شده در کمیسیون علمی و فناوری شورای انقلاب فرهنگی و پژوهش‌های انجام شده در سال 1394، حدود 8/1میلیون نفر از ایرانیان به مهاجرت از کشور تمایل داشتند و از این تعداد نیز صرفا 400 هزار نفر اعلام کرده‌اند، برای مهاجرت برنامه دارند. این مقوله نیازمند سیاست تحصیلی و سیاست مهاجرتی است.

یک مشاور مهاجرت که نخواست نامش فاش شود درباره کم و کیف مهاجرت از کشور می‌گوید:‌ در کشور ما اشتغال به انواع مختلف وجود دارد. از سوی دیگر جوانان پویای فراوان نیز هستند که می‌توانند به فعالیت بپردازند. هرچند حمایت از سوی دستگاه‌های مربوطه انجام نمی‌شود. درضمن اغلب حمایت‌ها نیز شامل حال عده‌ معدودی می‌شود. 

وی می‌افزاید:‌ از وقتی که قیمت ارز در کشور افزایش پیدا کرد و امنیت اقتصادی افراد از بین رفت بر میزان متقاضیان مهاجرت در کشور افزوده شده است. 

به گفته او مهاجرت انواع مختلف دارد که هر یک از افراد بر اساس بودجه نوعی از آن را انتخاب می‌کنند. برای مثال یکی از انواع مهاجرت‌ها که بدترین نوع آن نیز محسوب می‌شود، پناهندگی است. در دیگر اقدام نیز افراد به‌شکل قانونی از کشور خارج شده و پناهنده می‌شود. در این بین برخی از افراد نیز به شکل قاچاق از کشور خارج می‌شوند که این روش خطرات متعدد را به‌دنبال دارد، چون افراد خواستار این نوع مهاجرت شرایط سختی را به جان می‌خرند. به گفته او نوع دیگر مهاجرت شامل مهاجرت‌های تحصیلی می‌شود. در این اقدام بسیاری از افراد که به‌عنوان سرمایه این مرز و بوم محسوب می‌شوند، به‌سهولت از کشور خارج می‌شوند. در این میان بسیاری از افراد متقاضی به مهاجرت از کشور نخبگان هستند.

مهدی تاکید می‌کند: روش دیگر مهاجرت نیز از طریق ثبت شرکت و سرمایه‌گذاری است. برای مثال در روش ثبت شرکت، شرکت‌های دانش بنیانی مدنظر هستند. در این اقدام برخی از شرکت‌ها که از لحاظ مالی حمایت نمی‌شود، در خارج از کشور حمایت شده و از حقوق شهروندی آن کشور برخوردار می‌شوند. به گفته این مشاور در زمینه مهاجرت نوع دیگر مهاجرت نیز شامل سرمایه‌گذاری می‌شود.

مهدی درباره شرایط اخذ ویزا می‌گوید: برای مثال در ماه‌های اخیر کشوری همچون فرانسه با یک سفر به ترکیه و ثبت در پاسپورت برای متقاضی ویزا صادر می‌کرد، اما هم اکنون متقاضی باید ویزای شینگن داشته و با سفر به یکی از کشورهای اروپایی برای مهاجرت به کشور فرانسه و اخذ ویزا اقدام کند. همچنین در سال گذشته بسیاری از افراد بدون داشتن ویزای شینگن می‌توانستند به کانادا مهاجرت کنند، اما هم اکنون حداقل افراد مشتاق مهاجرت به این کشور باید سند ملکی به نامشان و از تمکن مالی مناسب برخودار باشند، شرایط دشوار شده است.

یک پژوهشگر مسائل اجتماعی درباره روند مهاجرت در ایران می‌گوید:‌ به‌دلیل افزایش قیمت ارز در کشور مردم به سهولت نمی‌توانند مهاجرت کنند. انسان از دیرباز تاکنون هر وقت که شرایط زندگی محدود شده و علاجی برای حل آن مساله نیابد، به سراغ مهاجرت می‌رود. باید دانست که زندگی سراسر حل مساله است. 

حسن عشایری می‌افزاید: اسم بنده عشایر است، عشایر ریشه در خاک دارند. این گروه از افراد همیشه در شرایط نامناسب برای زندگی ییلاق و قشلاق را انتخاب می‌کنند. در جایی که بشر نتواند مسائلش را حل کننده یا به عبارت دیگر به طبیعت حاکم شود، می‌تواند مکان دیگری را برای زندگی انتخاب کنند. 

به گفته او در مهاجرت مردم کوچ می‌کنند تا خود و خانواده‌شان را نجات دهند. در حالی که تاکنون مسئولان امر فقط افراد را بر سر مسائل مختلف از طریق شعار امیدوار کردند. برای مثال مدت‌ها است که برای حل مساله آب، محیط زیست و... شاهد حرف‌های امیدوار کننده هستیم. هرچند تاکنون مدیریت نتوانسته اقدامات مناسب در این باره انجام دهد.

به باور بنده فهمیدن شرایط به معنای بخشیدن نیست، باید در سطوح مختلف مسئولان و افراد تمهیداتی را بیندیشند که بتوانند آینده افراد را تضمین کنند. در این میان بسیاری از افراد برای حل مشکلات موجود پا به فرار گذاشته و مهاجرت به دیگر کشورها را انتخاب می‌کنند. این مقوله در ایران بیش از دیگر نقاط جهان مشاهده می‌شود. برای مثال در اوایل انقلاب ایرانیان فراوان از کشور مهاجرت کردند. باید دانست که جابه‌جایی سکنه چند مساله دارد و آسیب‌های آن بدون توجه به مسائل اقتصادی باید در زمینه فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد. 

به گفته او افراد در صورت تمایل به مهاجرت باید سرپناه و کار داشته باشند. هر فردی به امکانات اولیه همچون سرپناه، بهداشت، خوراک، آموزش و... نیاز دارد. این پژوهشگر مسائل اجتماعی می‌افزاید: در کشور ما مسائل قومیتی به شکل برجسته مطرح است، طبیعتا این افراد در جاهای دیگر با مشکلات فرهنگی مواجه می‌شوند. برای مثال فردی که از سیستان و بلوچستان به مازندان مهاجرت می‌کند، ‌بی‌شک با مشکلات فرهنگی متعدد مواجه می‌شود. 

در این شرایط دیگر مهاجرت به کشورهای دیگر با مشکلات فرهنگی پیش‌رو نیز جای خود دارد، چون فرد در روند مهاجرت نیازمند آشنایی با محیط و مسائلی فرهنگی آن خطه است. بنابراین یکی از مسائل مهم در کوچ کردن در کنار مسائل زندگی اولیه توجه به فرهنگ است. بنده به عنوان یک استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل اجتماعی مساله فرهنگ را برجسته‌ترین مشکل در مهاجرت می‌دانم، چون نیازهای افراد در زمینه‌های خوراک، پوشاک، مسکن و... تامین می‌شود، حتی انسان با شرایط آب و هوایی هر منطقه خود را مطابقت می‌دهد، اما مسائل فرهنگی را به سهولت نمی‌توان شناسایی و رعایت کرد. 

برای مثال وقتی یک فرد از سیستان و بلوچستان به مازندران کوچ کند هر گونه سازگاریش با محیط نیازمند صرف زمان است. با این تفاسیر باید گفت که سازگاری فرهنگی به دشواری انجام می‌شود. فرد در هر گونه مهاجرت به‌دیگر کشورها یا شهرهای کشور با مشکلات فرهنگی مواجه می‌شود. 

عشایری تاکید می‌کند: در این وضعیت انتظار می‌رود که روانشناسان و جامعه‌شناسان درباره تاثیرات منفی این مساله وارد عمل شده و از طریق رسانه‌ها مردم را نسبت به تبعات این تصمیم آگاه کنند تا افراد علاقه‌مند به مهاجرت با آگاهی بتوانند از پس مشکلات موجود بربیایند. 

به گفته او هر گونه مهاجرت تفاوت‌ها و مشکلات فرهنگی را برای افراد به‌دنبال دارد. برای مثال آموزش بخشی از حقوق بشر است، وقتی یک ایرانی در دیگر کشورها خواستار تحصیل فرزندش است، طبیعتا فرزندانش در این جابه‌جایی با مشکلات متعدد همچون زبان، گویش و... مواجه می‌شوند. به گفته او برای آگاه‌سازی جامعه یک گروه روانشناس اجتماعی باید وارد کار شده و تبعات مهاجرت‌ها را برای افراد بازگو کنند.

در شهریور 96، نماینده زرتشتیان در مجلس سرمایه‌های انسانی را بزرگ ترین و با ارزش‌ترین سرمایه‌های کشور دانست و با تاکید بر ضرورت پرهیز از بی‌تفاوتی نسبت به‌مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور گفت: باید علاقه‌مندی و دلبستگی به‌کشور را در این افراد بیشتر کنیم.

اسفندیار اختیاری افزود: مهاجرت نخبه‌ها جنبه‌های مختلفی دارد که مهاجرت علمی یک بخش آن است. ما همچنین با مهاجرت سیاسی و اجتماعی روبه‌رو هستیم که شاید آنها هم به‌نوعی نخبه سیاسی یا اجتماعی باشند.

 یکی از مهم ترین علت مهاجرت، مناسب نبودن امکانات در داخل کشور با نیازها است. برای مثال شخصی همچون پروفسور سمیعی در شرایطی از ایران خارج می‌شود که هیچ امکاناتی برای داشتن یک کلینیک بزرگ مغز و اعصاب نیست که در اختیار او قرار گیرد. در این صورت اگر او در ایران نگهداشته شود، حتی به بشریت ظلم می‌شود؛ زیرا او می‌تواند به‌خیلی از انسان‌ها کمک کند تا زنده بمانند،‌ اما کاری که باید انجام شود، این است که دلبستگی این فرد به‌کشور نباید قطع شود و دیگر اینکه او در زمان‌های مختلف دعوت شود که فکر و تخصصش را برای افراد علاقمند در ایران ارائه کند، از او که در همه جای دنیا، نام ایران را مطرح کرده به عنوان قهرمان علمی یاد شود. 

رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس یادآور شد: مهاجرت لزوما چندان بد نیست، اما اگر اقدامی شود که از تخصص این افراد در داخل کشور استفاده شود تاثیر بسزایی روی پیشرفت کشور دارد. اگر امکاناتی وجود داشته باشد و این افراد در ایران زندگی نکنند، ظلم به‌کشور است، اما اگر امکاناتش نیست باید از سویی امکانات را فراهم کرد که این افراد امکان حرکت در کشور را داشته باشند؛ از سوی دیگر باید ارتباطات را با این نخبه‌ها به‌طور مستمر برقرار کرد.

اختیاری با تاکید بر ضرورت پرهیز از بی‌تفاوتی درباره مهاجرت تصریح کرد: در صورت مهاجرت افراد علاوه‌بر سرمایه انسانی، سرمایه مالی کشور هم خارج می‌شود. وقتی فردی.Ph.D می‌گیرد، برایش هزینه زیادی شده و وقتی به‌کشور مقصد می‌رود، علاوه بر اینکه این سرمایه‌گذاری را با خود می‌برد زمان سپری شده را نیز به کشور مقصد منتقل می‌کند. با فرض ۱۰ سال زمانی که صرف تحصیل یک دکترا شده است، این زمان به‌کشور مهاجرت پذیر انتقال پیدا کرده و آن کشور با جذب این‌ سرمایه‌های انسانی با سرعت بیشتری به‌جلو حرکت می‌کند.