سناریوسازی غرب برای آغاز مذاکرات فرابرجامی/ سرنوشت توافق هسته‌ای ایران چه می‎‌شود؟

رویداد۲۴ خدیجه غبیشاوی: توافق هسته‌ای ایران در حالی مانع بلندی، چون «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا را پس از ۳ سال دشوار پشت سرگذاشته است که به نظر می‌رسد مانع بلندتری پیش روی این توافق قرار دارد: اجماع اعضای گروه ۱+۵ برای مذاکره بر سر برجام پلاس. مانعی که می‌تواند تمام امید تهران برای احیای برجام را نقش بر آب کند و ضمن تشدید فشار‌ها بر ایران، آینده مذاکرات هسته‌ای را در بن بست طولانی مدت دیگری متوقف کند.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پنجشنبه گذشته در سخنانی تامل برانگیز درباره برجام اظهار نظر کرد و با بیان اینکه بازگشت به خانه اول در برجام ممکن نیست، گفت: نمی‌توانم تصور کنم که آن‌ها بیایند و به سادگی بگویند «به خانه اول بازگشتیم» چراکه که خانه اولی دیگر وجود ندارد. واضح است که باید پروتکل یا توافق یا تفاهم یا یک سند کمکی باشد که به طور واضح قید کند که باید چه کار کنیم. گروسی در ادامه افزود: در ایران مواد [هسته‌ای]بیشتری وجود دارد. میزان فعالیت‌ها و تعداد سانتریفیوژ‌ها نیز بیشتر شده است و مسائل بیشتری نیز اعلام می‌شود. پس همه این‌ها چه می‌شوند؟ این سوالی برای آن‌هاست تا در سطح سیاسی در خصوص آن تصمیم‌گیری کنند.

سخنان گروسی در حالی مطرح می‌شود که ایران تاکنون بار‌ها اعلام کرده است که تنها بر سر نحوه بازگشت آمریکا به برجام حاضر به گفتگو است. وزیر خارجه ایران البته تاکید کرده است که آمریکا در جایگاهی نیست که برای بازگشت به توافق هسته‌ای ایران شرط بگذارد.

این اظهارنظر گروسی به عنوان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در ادامه سلسله اظهارنظر‌های مهم اخیر دیگر مقامات غربی درباره برجام عنوان می‌شود که پس از پیروزی جوبایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بار دیگر بحث بر سر توافق هسته‌ای ایران را داغ کرد. پیش از گروسی این وزیر خارجه آلمان بود که از لزوم آغاز مذاکرات جدید بر سر برنامه هسته‌ای ایران گفته و تاکید کرد بود که بازگشت به شکل کنونی برجام کافی نیست و باید مسائل دیگر از جمله برنامه موشک‌های بالستیک ایران را هم در یک توافق جدید گنجاند. وی در این باره گفت: «ما به چیزی فراتر از توافق هسته‌ای کنونی نیاز داریم، چیزی که به نفع ما هم باشد.» چین نیز مواضع مشابهی اتخاذ کرد و اعلام کرد که برجام همه دغدغه‌های امنیتی را حل نمی‌کند. پکن همچنین به این نکته اشاره کرده که «برجام همه دغدغه‌های امنیتی منطقه» را حل نمی‌کند.

بیشتر بخوانید:تداوم فشار حداکثری با لحنی متفاوت/ بایدن راه ترامپ را در قبال ایران دنبال می‌کند؟

جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا بازگشت این کشور به توافق هسته‌ای ایران را به عنوان یکی از برنامه‌های انتخاباتی خود اعلام و حتی پس از پیروزی نیز بر آن تاکید کرد. این تاکید اگرچه با تردید‌هایی همراه بود و بایدن بازگشت به برجام را دشوار توصیف کرد، اما واشنگتن تاکنون به صراحت از برنامه‌ها و مواضع خود برای بازگشت آمریکا به برجام سخن نگفته است. این در حالی است که اخیرا روزنامه اسرائیل هیوم نوشت که مشاوران بایدن در حال ترغیب وی هستند تا با حفظ مؤلفه‌های سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران، از آن به عنوان اهرم فشار برای متقاعد کردن تهران به تغییر برجام استفاده کند. این نشریه مدعی شد به اطلاعات جدیدی دست یافته که نشان می‌دهد چند تن از مشاوران نامزد دموکرات که در آستانه ورود به کاخ سفید قرار دارد، تلاش می‌کنند تا وی را برای اتخاذ رویکردی در قبال ایران متقاعد کنند که برخی از مولفه‌های سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ در آن حفظ شود.

واکنش ایران به اظهارات گروسی چیزی جز تکرار مواضع پیشین ایران در قبال توافق هسته‌ای نبود. کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در واکنش به اظهارات گروسی گفت: برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمی‌گیرد و در صورت احیای آن، نیازی به سند جداگانه در مورد آژانس نیز نخواهد بود. وی در این باره گفت: همانگونه که قبلا هم گفتم، تنها نقش آژانس، نظارت و راستی آزمایی اقدامات مرتبط هسته‌ای و ارائه گزارشات بروزرسانی واقعی در این خصوص است. ارائه هرگونه ارزیابی در مورد اینکه این تعهدات چگونه اجرا می‌شوند (به عنوان مثال، اشاره به عباراتی مانند نقض)، قطعا فراتر از ماموریت محوله به آژانس بوده و باید از آن اجتناب شود. نماینده ایران اظهار کرد برجام مورد مذاکره مجدد قرار نمی‌گیرد و در صورت احیای آن، ضرورتی برای یک سند، توافق یا تفاهم جدید در رابطه با نقش آژانس نیز وجود ندارد. نیازی نیست که وضعیت را پیچیده‌تر کنیم.

غرب به دنبال کشاندن ایران پای میز مذاکرات جدید

تعلل کشور‌های اروپایی در عمل به تعهدات برجامی طی ۳ سال گذشته امری مشهود بود. خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران پس از یک سال از حضور در کاخ سفید روند اجرای برجام را به طور کلی مخدوش کرد و برجام به یک توافق تقریبا مرده تبدیل شد. ایران اگرچه همچنان در کنار روسیه، چین، آلمان، فرانسه و انگلیس همچنان عضوی از برجام است، اما تهران نیز طی پنج گام، تعهدات برجامی خود را کاهش داد، امری که اکنون به یکی از اصلی‌ترین پیچیدگی‌های موضوع احیای برجام تبدیل شده است. در کنار افزایش توان هسته‌ای ایران، موضوع توان موشکی ایران نیز به یکی دیگر از مسائل قابل توجه و مهمی تبدیل شده است که غرب را درباره نقش ایران در منطقه نگران کرده است.

به نظر می‌رسد اعضای برجام به دنبال ایجاد یک انسجام و سناریوسازی برای هدایت ایران به سمت میز مذاکرات فرابرجامی هستند. مذاکراتی که تا به اینجای کار با لحن ملایم آمریکا و اشتیاق فزاینده اروپایی‌ها و سکوت چین همراه بوده است. در این میان آژانس به عنوان پلتفرمی برای آغازو طرح مطالبات فرابرجامی ظاهر شده است. اکنون باید منتظر ماند و دید آیا تهران همچنان بر مواضع پیشین خود اصرار می ورزد و یا راهی برای احیای برجام و پاسخ به مطالبات غربی‌ها پیدا می‌کند.