میزان ایمنی واکسن کرونا تا چه زمانی است؟
رویداد۲۴ حدود 4 دهه از عمر دکتر طلعت مختاری آزاد در آزمایشگاه‌های ویروس شناسی سپری شده است. بی اغراق جمعیت زیادی از اپیدمیولوژیست‌های به کرسی رسیده و فارغ‌التحصیلانی که به تازگی پا به آزمایشگاه گذاشته‌اند برکشیده کلاس‌های درس مستقیم و آموزش غیر مستقیم او بوده‌اند. 40 سال سابقه سرو کار داشتن با انواع ویروس‌ها از مختاری آزاد استادی با اظهارات محتاطانه ساخته است. مسئول بخش ویروس شناسی دانشگاه تهرانی می‌گوید پاندمی کرونا همچنان با ابهامات زیادی روبه رو است و هنوز مشخص نیست واکسن های ساخته شده تا چه مدت در بدن ایمنی ایجاد می‌کنند.
خانم دکتر، برخی از کارشناسان فعال در شرکت های تولید واکسن می‌گویند نفس‌های اپیدمی کرونا با نخستین آزمایش‌های انسانی به شماره افتاده است. خیلی ها به روزهای بعد از فراگیر شدن دریافت واکسن دلخوش شده‌اند و آن را آغاز بازگشت به روال عادی زندگی می‌دانند. جامعه اپیدمیولوژیست‌ها چه نگاهی به این مقوله دارد؟
ببینید، به طور کلی این گروه از متخصصان نظرات شتابزده‌ای ندارند. تمام ویروس‌شناسانی که سال ها در آزمایشگاه‌ها درباره ویروس‌ها مطالعه کرده‌اند نگاه ویژه‌ای به ویروس کووید دارند. نه به خاطر این که این ویروس خطرناک‌تر از سایر ویروس هاست. در گذشته نیز ما شاهد پاندمی بیماری‌هایی بوده‌ایم که درصد مرگ و میر مبتلایان آن نسبت قربانیان کرونا ویروس جدید بیشتر بوده است. الان یک سال از شیوع این بیماری می‌گذرد. ابعاد جهانی این ویروس بود که باعث نگاه و توجه ویژه به آن شد. ویژگی‌های این ویروس باعث می‌شود که نگاه به واکسن آن هم متفاوت‌تر باشد.
یعنی با توجه به ناشناخته بودن مکانیزم عمل وانتقال سریع و نوع ژنوم این ویروس باید نگاه ویژه‌ای نیز به واکسن آن داشته باشیم؟
همین طور است. واکسن تمام بیماری های ویروسی از ویروس تضعیف شده آن بیماری ساخته می‌شوند. این واکسن ها به محض ورود به بدن باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شوند و چون ساختاری از ویروس های ضعیف شده را دارند بعد از مدتی پادتن مقابله با آن بیماری در بدن ساخته شده و در بدن باقی می‌ماند. اما درباره ویروس کووید 19 و مدت زمان باقی ماندن پادتن آن در بدن نمی توان اظهار نظر دقیقی داشت.
اساس این ابهام از کدام ویژگی این بیماری ناشی می‌شود؟
از مکانیزم عمل خود این ویروس. برخی از افراد در طول چند ماه دو بار به این بیماری مبتلا شده‌اند. یعنی شواهد و علائم نشانگر این موضوع هستند که ممکن است پادتن این بیماری در بدن طیف اندک یا وسیعی از مبتلایان به صورت ناپایدار فعال شود و رفته رفته دوباره ضعیف شود یا به طور کلی از بین برود.به این شکل فرد دوباره مستعد پذیرش این ویروس می شود و دوباره بعد از مدتی ممکن است شاهد بروز علائم خفیفی از کرونا باشد.
در بیماری‌های دیگری که منشاء پیدایش آنها در بدن ویروس‌ها هستند موارد مشابهی وجود دارد؟ در مورد آنفولانزا می‌دانیم به واسطه جهش و تغییر پایدار و مداوم ویروس نیاز به شارژ دریافت واکسن داریم. ممکن است سرنوشت کرونا ویروس جدید نیز مشابه آنفولانزا باشد؟
تاکید چند باره من در این گفتگو این است که در مورد این ویروس و ویژگی های آن همچنان باید محتاطانه اظهار نظر کنیم. بسیاری از مواردی که به نظر می‌رسید در مورد این بیماری قطعیت دارند پس از مدت زمان اندکی از نظر علمی رد شدند.کووید 19 یک بیماری ویروسی تنفسی است. همیشه باید این را در نظر داشته باشیم که کنترل بیماری‌های تنفسی در یک جامعه بسیار سخت و پیچیده است.این اصلا ربطی به انواع کشورها از نظر پیشرفته بودن یا ضعیف بودن هم ندارد. دیدیم که این بیماری در کشور‌های متعددی جریان‌های کمتر تجربه شده‌ای را بوجود آورد و باعث یک اپیدمی جهانی شد. چیزی که ما می‌دانیم این است که واکسن ها از ویروس همان بیماری ساخته می‌شود. وقتی عملکرد یک ویروس هنوز برای دانشمندان اپیدمیولوژیست ناشناخته است به این سرعت نمی‌توان به طور روشن و شفاف درباره عملکرد موفق یا ناموفق واکسن آن نظر داد.
بیشتر بخوانید: یک واکسن و هزار ابهام/ چرا قرار نیست برای واکسن ایرانی کرونا مجوز جهانی دریافت شود؟
دلیل این که یک بیماری بعد از پاندمی شدن ناگهان ناپدید می شود چیست. چرا در برخی از بیماری‌هایی که پیش از این شاهد شیوع و مرگ و میر و تلفات گسترده در آن بودیم اکنون مدت هاست که دیگر نگرانی وجود ندارد؟ به هر حال منشاء آن ها هم ویروس ها بودند و واکسن شان هم از همان ویروس تضعیف شده ساخته می‌شد. چرا تنها پس از یک بار تزریق برخی از واکسن‌ها بدن مان برای همیشه در مقابل آن بیماری ایمن می شود ؟
اشاره درستی کردید.برای روشن تر شدن موضوع، یک بیماری را مثال می‌زنم. به احتمال زیاد شما تا به حال دو نویت واکسن بیماری سرخک را دریافت کرده‌اید. این بیماری هم یک نوع عفونت سیستم تنفسی است که یک ویروس آن را در بدن ایجاد می‌کند. همان طور که میدانید علائم اولیه آن نیز مانند اغلب بیماری‌های ویروسی شامل تب و سرفه و آبریزش بینی می‌شود. اما این بیماری واگیردار و ابعاد و علائم آن به طور کامل شناخته شد. ویروس آن جهشی پیدا نکرد و علائم آن ثابت ماند. بعد از مدتی از شیوع این بیماری دانشمندان رشته ویروس شناسی واکسنی ساختند که در 2 نوبت تزریق می‌شود و پس از آن بدن نسبت به این بیماری با احتمال بسیار بالایی ایمنی همیشگی پیدا می‌کند. اما همان طور که گفتم ویروس کرونا و تغییرات و جهش‌های احتمالی آن همچنان ناشناخته است و به همین دلیل نمی‌توان به طور صد درصد در مورد مدت زمان تاثیر واکسن آن صحبت کرد.
این موضوع ناشناخته بودن و جهش های کرونا فرضیه آزمایشگاهی بودن این ویروس را تقویت می کند؟
ما تنها می‌توانیم بر یافته‌های دقیق علمی تکیه کنیم.کار علمی شامل این می‌شود که بر روی فرضیه‌ای که هنوز به اثبات کامل نرسیده هیچ قطعیتی نداشته باشیم. این بیماری با منشاء حیوانی پدیدار شد و انتقال آن به انسان این پاندمی را ایجاد کرد. به هر حال تلاش‌ها اکنون باید در مسیر ساخت یک واکسن موثر باشد تا دوباره جوامع انسانی بتوانند به زندگی عادی خود که عاری از محدودیت بود برگردند.
خانم دکتر با وجود ابهامات درباره میزان ایجاد ایمنی این واکسن‌ها تزریق آن را توصیه می‌کنید؟
افراد زیادی تا به حال به کرونا مبتلا شده‌اند. برخی از آنها هنوز پادتن فعالی در بدن دارند. این تعداد از مبتلایان نیازی به تزریق زودهنگام این واکسن ندارند و بدن شان نسبت به این ویروس همچنان مقاوم است.
به طور دقیق چطور و با چه آزمایشی می‌توانیم از وجود پادتن کرونا ویروس در بدن مان مطلع شویم. به هر حال این طور که شواهد علمی نشان می‌دهد میزان مدت زمان ماندگاری این پادتن نیز ممکن است از فردی به فرد دیگر نسبی و متفاوت باشد؟
در آزمایش‌های آنتی‌بادی ممکن است طیفی از ویروس های مختلف در بدن شناخته شود. یعنی پادتن این ویروس ها در بدن فعال است. ویروس‌های خانواده کرونا در آزمایش آنتی بادی قابل شناسایی هستند و اگر پادتن آن در بدنی فعال باشد آن شخص نیاز به تزریق فوری واکسن ندارد. اما به هر حال واکسن‌ها درصدی از ایمنی را در بدن ها ایجاد می‌کنند و تزریق آنها در شرایطی که پاندمی در اوج است می‌تواند در قطع زنجیره انتقال موثر باشد.
انجام آزمایش آنتی بادی نیاز به دستور پزشک دارد؟ آیا این آزمایش به سادگی در دسترس عموم مردم قرار دارد؟
خیر. برای انجام این آزمایش نیاز به نسخه پزشک ندارید. در مورد سوال بعد باید بگویم که خوشبختانه در همه آزمایشگاه‌ها انجام این آزمایش به سادگی امکان پذیر است. همان‌طور که گفتم اگر ویروس کرونا نیز شناسایی نشود پادتن آن که مربوط به این بیماری یا خانواده کرونا ویروس هاست در این آزمایش شناخته می‌شود و به این شکل درصدی از ایمنی بدن در مقابل بیماری قابل اثبات خواهد بود.
خانم دکتر بخشی از مفهوم در دسترس بودن این نوع آزمایش‌ها میزان هزینه آن برای قشرهای مختلف مردم است. بسیاری از افرادی که علائم کرونا در آنها بروز پیدا کرده بود به دلیل هزینه بالای آزمایش پی سی آر از انجام آن محروم بودند. از قیمت این آزمایش اطلاع دارید؟
در شرایط شیوع گسترده که اکنون در مرحله آن هستیم از علائم اصلی بیماری کرونا 3 مورد همزمان را باید ابتلا در نظر بگیریم. این علائم شامل تب، نفس‌تنگی و ضعف و درد کم سابقه در بدن است. افرادی که این علائم را داشته‌اند و پس از مدتی با استراحت بهبود پیدا کرده‌اند احتمال زیادی دارد که پادتن فعالی از خانواده کرونا ویروس‌ها در بدن شان فعال باشد. اما برای اطمینان بیشتر می‌شود روی آزمایش آنتی بادی تا حدودی حساب باز کرد. این را باید در نظر داشته باشیم معنای داشتن آنتی بادی در بدن این نیست که در شرایط پاندمی دیگر نیازی به رعایت پروتکل های این بیماری نداشته باشیم. بهای آزمایش آنتی‌بادی در آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است تا حدودی متغیر باشد اما به طور تقریبی با پرداخت بین 30 تا 50 هزار تومان می‌توانید این آزمایش را انجام دهید.
با شروع تزریق واکسن بحث ایمنی گروهی دوباره بر سر زبان ها افتاده است. به عنوان یک اپیدمیولوژیست کهنه کار نظر شما در باره این فرضیه چیست؟
بحث ایمنی گروهی با شیوع بیماری مورد توجه قرار گرفته بود. آن موقع مبنا بر این بود که اگر تعداد زیادی از مردم درگیر این بیماری شوند و بهبود پیدا کنند با وجود همان پادتن های فعال در بدن دیگر به کرونا مبتلا نمی‌شوند و به این شکل زنجیره انتقال ویروس قطع می‌شود. به هر حال ما می‌دانیم که تعداد زیادی از جمعیت مبتلایان به این بیماری بهبود پیدا کرده‌اند اما همچنان زنجیره انتقال قطع نشده است و این نشانگر این است که برای قطع این زنجیره و ورود به زندگی اجتماعی سابق نیازمند راهکارهایی به جز ایمنی گروهی هستیم.
به نظر شما فراگیر شدن کیت های سریع و مصرف عمومی آن می تواند در تسریع روند تشخیص بیماری موثر باشد ؟ممکن است با تشخیص زودهنگام و خودمراقبتی موثر مبتلایان، زودتر و به طور طبیعی به پادتن برسند ؟
اجازه می‌خواهم اظهارنظری درباره کیت‌های سریع نداشته باشم. ترجیح من این است که درباره مسائلی صحبت کنم که در باره آنها قطعیت‌هایی به اثبات رسیده باشد. این موضوع هنوز برای خود من گنگ است و نمی‌توانم درباره آن نظر موثری داشته باشم و بهتر است این سوال را از متخصصانی بپرسید که مطالعاتی در باره کارکرد این نوع کیت‌ها داشته باشند. وجود پادتن در بدن مبتلایان بهبود یافته نیز به این معنا نخواهد بود که آن ها هرگز به واکسن نیاز ندارند. همان طور که اشاره کردم ما هنوز به طور دقیق و واضح نمی‌دانیم ایمنی این پادتن در بدن چه مدت زمان را در بر می‌گیرد اما در نهایت کرونا یک بیماری ویروسی است. همان‌طور که میدانید بیماری‌های ویروسی درمان دارویی ندارند و برای مهار و پیشگیری از آن ها نیازمند واکسن هستیم. معنی این حرف این است که مهار پاندمی این بیماری وابسته به واکسن است و امیدواریم به زودی شاهد فراگیری پیشگیری موثر از مبتلا شدن به این کرونا ویروس جدید باشیم.
به عنوان سوال آخر اگر قرار به تزریق واکسن باشد و در این باره اختیار انتخاب داشته باشید ترجیح شما این است که واکسن داخلی استفاده کنید یا دریافت کننده نمونه خارجی و وارداتی واکسن کرونا باشید؟
من به تازگی به این بیماری مبتلا شده‌ام. با توجه به پاسخ آزمایش‌ها خوشبختانه هنوز پادتن این ویروس در بدن من فعال است. دو نوبت آزمایش دادم و در این باره فعلا تردیدی ندارم. بنابراین قصد تزریق واکسن به این سرعت را نخواهم داشت. کرونا خیلی زود تبدیل به یک بیماری بین‌المللی شد. حالا کشور‌های پیشرفته غربی در آزمایش انسانی از ما پیش تر هستند و اخبار عوارض احتمالی یا تاثیر مثبت این واکسن ها به سرعت در حال مخابره شدن از سوی رسانه‌هاست.کشور ما در واکسن سازی سابقه خوبی دارد. بسیاری از بیماری‌های ویروسی با همین واکسن‌هایی که ساخت داخل هستند مهار شده‌اند و باید منتظر خبرهای نتیجه این آزمایش‌ها باشیم. امیدواریم مجموع تلاش‌های دانشمندان ما به زودی به نتیجه برسد و این واکسن مانند بسیاری از واکسن‌ها دیگر به سادگی در دسترس عموم مردم قرار بگیرد و زندگی با روال عادی خود دوباره از سر گرفته شود.
