تخفیف ۲۰ درصدی هزینه استخراج بیت کوین به چینی‌ها/ سهم ماینرهای ایرانی در صنعت رمزارز ایران چقدر است؟
رویداد۲۴ مرضیه امیری: هفته جاری در کنار رکوردزنی قیمت بیت‌کوین، کمبود برق در ایران و توصیه‌هایی در باب «در اتاق خواب لخت باشید و در اتاق نشیمن لباس گرم بپوشید» رئیس سازمان محیط زیست، خبری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که واکنش‌های زیادی به دنبال داشت: «چینی‌ها در منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان در مجاورت خطوط انتقال و پست برق ۲۳۰ کیلو ولت فروکروم رفسنجان معدن استخراج بیت‌کوین به ظرفیت ۱۷۵مگاوات احداث کرده‌اند و در فاز اول ۱۰هزار دستگاه بسیار راندمان پایین ام۳ روشن کرده‌اند.»
در این گزارش به بهانه افتتاح بزرگترین مرکز استخراج رمز ارز خاورمیانه در رفسنجان از سوی چینی‌ها این موضوع را بررسی می‌کنیم که چطور همه زیرساخت‌های قانونی و دیگر امکانات از جمله مکان استقرار مزارع تولید بیت کوین برای حضور و استفاده چینی‌ها در کشور فراهم شده و در این مسیر چطور به خود ایرانی‌ها در این حوزه نوآورانه هیچ چیز جز ممنوعیت و بگیر و ببند و در نهایت کمبود برق نرسید.
چطور قانون استخراج بیت کوین برای چینی‌ها تغییر کرد؟
۱۱ سال از خلق بیت کوین می‌گذرد و اگر شناخت جهان از این ارز رمزدار به واسطه جهش بزرگ قیمت آن در سال ۲۰۱۷ باشد، احتمالا برای ایرانی‌ها با حضور تمام و کمال چینی‌ها در این صنعت در کشور همراه خواهد بود. تا قبل از سال ۹۷ ماینینگ (تولید و استخراج) ارز‌های دیجیتال ممنوع بود و بعد از آن مصوبه و دستورالعمل‌هایی نوشته شد و ممنوعیت‌ها برداشته شد، اما نه برای همه.
ماجرا از سال ۹۷ آغاز شد، زمانی که ماینینگ ارز‌های دیجیتال در ایران ممنوعه بود و همزمان چینی‌ها ایران را به‌عنوان بهشت استخراج بیت کوین زیر نظر داشتند. همایون حائری، معاون وزیر نیرو آن زمان اعلام کرد که ماینر‌ها در ایران از برق بیت‌المال استفاده می‌کنند و صاحبان آن‌ها معمولا این ماینر‌ها را در مدرسه‌ها، مساجد و مکان‌هایی که پول برق آن‌ها را دولت پرداخت می‌کنند،. بانک مرکزی اوایل اردیبهشت همان سال (۹۷)، طی اطلاعیه‌ای به کارگیری ابزار بیت‌کوین و سایر ارز‌های مجازی در تمام مراکز پولی و مالی کشور را ممنوع اعلام کرد. به این ترتیب ده‌ها ماینر از نقاط مختلف کشور ضبط شد و برای ماینر‌ها پرونده قضایی تشکیل شد.
اما در همان روزها، کلنگ طرح احداث بزرگترین مرکز دیتا سنتر خاورمیانه بر زمین منطقه ویژه رفسنجان زده شد؛ دیتاسنتری که برای شروع به کار نیاز به وضع قانون داشت؛ بالاخره هیات وزیران در مرداد ۹۸ آیین‌نامه استخراج فرآورده‌های پردازشی رمزنگاری‌شده در کشور را تصویب کرد. براساس این مصوبه، استخراج فرآورده‌های پردازشی رمزنگاری شده رمزارز‌ها (ماینینگ) با اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز شد. اما نکته مهم جزئیات این دستورالعمل است که در ادامه خواهیم گفت در تنظیم آن منافع چه کسانی در اولویت قرار داشته است.
یکی از موارد جالب دستورالعمل استخراج ارزرمزدار وزارت صمت، حجم برق مصرفی است. براین اساس صدور جواز تاسیس برای فعالانی است که جمع توان برق مصرفی تجهیزات استخراج رمزارز آن‌ها کمتر از ۲۵۰ کیلووات ممنوع است و ماینرهای کوچک‌تر از رقم ۲۵۰ کیلووات امکان دریافت مجوز قانونی ندارند. تا اینجای کار یک بند ساده می‌آید، اما زمانی می‌توانیم این اعداد را درک کنیم که با توان ماینر‌ها مقایسه کنیم. حجم ۲۵۰ کیلیووات بر ساعت حجمی است که یک فرد ایرانی غیروابسته به سختی از پس آن برمی‌آید و در مقابل برای یک شرکت خارجی یا شرکت‌های وابسته به نهاد‌های خاص در ایران کار راحتی است. به عبارت دیگر وزارت صمت با آوردن این بند در دستورالعمل ورود هر فعال خردی را در صنعت ارز دیجیتال ممنوع کرد.
محمدرضا شرفی، عضو انجمن بلاک چین ایران در گفتگو با رویداد۲۴ به نکات مهمی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: «خارجی‌ها برای سرمایه‌گذاری در کشور مقصد تنها نیستند، یک سری داخلی‌ها با آن‌ها هماهنگ هستند. شرکت خارجی در ایران تنها کار نمی‌کند، ممکن است کسانی پشتش باشند که می‌توانند آن طور که مورد دلخواه شرکت خارجی طرف مقابلشان باشد قانون وضع کنند.»
تنظیم کننده دستورالعمل وزارت صمت در این زمینه جهانبخش سنجابی است و در میان فعالان صنعت بیت کوین در ایران در مورد او حرف و حدیث زیاد است. فعالان این صنعت می‌گویند، درست است بیت کوین در ایران شناخته شده نیست و بسیاری از مسئولان نسبت به آن آگاهی چندانی ندارند، اما تنظیم کنندگان و مقررات‌گذاران این صنعت به خوبی از امکان سودجویی در این صنعت آگاه هستند. یک منبع آگاه در همین باره به رویداد۲۴ می‌گوید: «وقتی در دستورالعمل برای فعال داخلی این همه مانع ایجاد شده، حتما آبی وجود دارد و تنظیم‌گر دستورالعمل می‌خواهد مسیر آب را به سمتی هدایت کند که منافع افراد و شرکت‌های موردنظرش را تامین می‌کند.»
حالا ایران به شکل قانونی و بدون ممنوعیت وارد عرضه ماینینگ شده، پایگاه اطلاعاتی BitOoda می‌گوید، ۵۰ درصد ماینینگ ارز‌های دیجیتال در جهان مربوط به چین است، سهم ایالات متحده آمریکا ۱۴ درصد و ایران با سهم ۸ درصدی در رتبه سوم جهان قرار دارد.
در این میان آماری که انجمن بیت کوین ایران در اختیار رویداد۲۴ قرار داده، به شکل واضحی نشان می‌دهد که سهم ۸ درصدی ایران در جهان عاید چه کسانی شده است.
بیشتر بخوانید:وسوسه بیت کوین بر جان متضرران بورس تهران/ چرا قیمت بیت کوین منفجر شد؟
وزارت نیرو حدود ۳۱۰ مگاوات برق به صنعت ارزدیجیتال اختصاص داده است که از این میان ۲۸۰ مگاوات آن در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و ۳۰ مگاوات باقی‌مانده در سرزمین اصلی است. از حجم برق تخصیصی در مناطق آزاد ۲۷۰ مگاوات آن به شرکت‌های چینی تعلق دارد و در کل کشور چه سرزمین اصلی و چه آزاد و ویژه فقط ۴۰ مگاوات دست ایرانی‌ها است و مابقی آن در اختیار سرمایه‌گذاران خارجی قرار دارد.
مزرعه استخراج بیت کوین در رفسنجان آخرین مورد درباره فعالیت چینی‌هاست که تاکنون خبرش به فضای عمومی درز پیدا کرده است. یک فعال اقتصادی، در صفحه توییتر خود خبر داد: «چینی‌ها در منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان در مجاور خطوط انتقال و پست برق ۲۳۰ کیلو ولت فروکروم رفسنجان معدن استخراج بیت کوین به ظرفیت ۱۷۵مگاوات احداث کرده‌اند و در فاز اول ۱۰هزار دستگاه بسیار راندمان پایین ام۳ روشن کرده اند.»
تخفیف ۲۰ درصدی قیمت برق به چینی‌ها
طبق پیگیری‌های رویداد۲۴ و به گفته منابع آگاه، چینی‌ها در این پروژه از تخفیف ۲۰ درصدی روی پست برق بهره‌مند شده‌اند. پیش‌تر نیز احمد انارکی‌محمدی نماینده رفسنجان در مجلس گفته بود: «در بحث تعرفه برق به این صنعت باید کمک شود.» و محمدعلی دهقان معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار کرمان نیز از وزارت نیرو تقاضا کرده «برای کمک به سرمایه‌گذاران در این صنعت تعرفه برق این دستگاه‌ها کاهش پیدا کند.»
گرچه این درخواست هنوز از سوی وزارت نیرو پاسخ داده نشده و چینی‌ها باید با تعرفه برق صادراتی (۳ برابر تعرفه برق خانگی) برق مصرف کنند، اما با وجود این برای چینی‌ها هنوز هم برق ایران برق ارزانی است.
سایت بیت‌کوین در اوایل سال ۹۸ از مهاجرت ماینرهای چینی به ایران به‌علت تعرفه پایین برق خبر داد. در آن زمان، برای یک استخراج‌کننده بیت‌کوین بسیار دشوار بود که تجهیزات استخراج خود را به کشور وارد کند. با این حال، وقتی ماینر‌ها وارد ایران شدند، با قیمت بسیار ارزان برق (۰۰۶/ ۰ دلار در هر کیلووات ساعت) روبه‌رو شدند.
محمدرضا شرفی، دبیر استخراج انجمن بلاک چین ایران نیز می‌گوید: «در ایران چه در سرزمین اصلی و چه در منطقه آزاد و ویژه اقتصادی تمامی حامل‌های انرژی با هر میزان تعرفه باز هم شامل یارانه هستند.»
حالا بیایید همین مسیری که چینی‌ها طی کردند تا به استخراج ارزدیجیتال در ایران برسند، برای یک ایرانی بدون وابستگی به رانت را مرور کنیم؛ کسی که وزارت صمت ادعا می‌کند راه فعالیت در صنعت بیت کوین را برای هر فعال داخلی در این صنعت باز کرده و با هیچ ممنوعیت و محدودیتی مواجه نیست.
کسی که می‌خواهد وارد این صنعت شود، ابتدا باید به سایت بهین‌یاب (سامانه اطلاعات و خدمات وزارت صنعت، معدن و تجارت) مراجعه کند. صدور جواز تاسیس به نام چند شخص حقیقی و یا چند شخص حقوقی مجاز نیست و متقاضی صدور جواز تاسیس باید در قالب ثبت شرکت اقدام به درخواست مجوز کند. تا اینجا کار باز هم شدنی است.
مرحله بعد پیدا کردن یک واحد برای شروع کار است. باید برود، با توجه به دستور العمل فقط باید در شهرک‌های صنعتی کار استخراج را شروع کند. این واحد صنعتی باید ۳ سال از تخلیه بودنش بگذرد، یعنی واحدی که ۶ ماه تا دو سال و نیم از متروکه بودنش می‌گذرد، برای تبدیل به مزرعه استخراج ممنوع است. حالا اگر یک واحد صنعتی که به دلیل رکود اقتصادی کمتر از ظرفیت خود تولید می‌کند و بخواهد بخشی از واحد خود را به محل استخراج ارز دیجیتال اختصاص دهد، با واکنش فوری مقامات قضایی روبه رو خواهد شد، چون دستورالعمل وزارت صمت می‌گوید این کار ممنوع است.
حالا اگر با تمامی این توضیحات فرد توانست یک واحد تخلیه شده ۳ ساله در یک شهرک صنعتی را پیدا کند، با محاسبه تعرفه زمین ۴ تا ۶ برابر نرخ صنعتی مواجه است. حالا اگر باز هم توانست از پس این هزینه‌ها و هفت خوان رستم بربیاید باید به سراغ انشعاب برق برود. حداقل انشعاب طبق دستورالعمل وزارت صمت ۲۵۰ کیلووات بر ساعت تعیین شده است. برای این حجم باید از ترانس هوایی استفاده شود و ترانس زمینی عملا جواب گو نیست. به تعبیر ساده‌تر کسانی که در مقیاس کوچک‌تر از ۲۵۰ کیلووات بر ساعت می‌خواهند برق مصرف کنند و در واقع ماینر خرد هستند و عملا امکان انجام این فعالیت را به صورت قانونی ندارند.
فارغ از مسائل محیط زیستی و مخاطرات صنعت بیت کوین که در گزارش دیگری به آن می‌پردازیم، این روند به خوبی نشان می‌دهد، چرا چینی‌ها قانونی و در مقیاس بزرگ مشغول استخراج بیت کوین در ایران هستند و معدود فعالان مستقل این صنعت چاره‌ای جز رفتن به زیرزمین و کار به صورت غیررسمی ندارند.
سهم چینی استخراج و بیت کوین فروشی