بازگشت بدون هزینه آمریکا به توافق هسته‌ای؟/ بایدن باید دیوار تحریم را خراب کند

رویداد۲۴ اگرچه همه نگاه ها به شروع مذاکرات رسمی در وین در این هفته معطوف بود، اما آزمون واقعی دیپلماسی در واشنگتن دی. سی. است و رئیس جمهوری جو بایدن باید برای تخریب «دیوار تحریم» به جا مانده از دونالد ترامپ که دقیقا با هدف جلوگیری از بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای به اجرا گذاشته شده، اراده سیاسی نشان دهد.

در حالی که تنها دو ماه تا انتخابات ایران زمان باقی مانده، واشنگتن و تهران حداقل بر سر یک موضوع با یکدیگر توافق دارند: زمانی برای مذاکره طولانی در مورد چگونگی بازگشت دو طرف به انطباق کامل با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) وجود ندارد؛ در نتیجه، در گفت و گوهای این هفته در وین از هرگونه بحث درباره اقدامات برای نشان دادن حسن نیت طرفین صرف نظر و مستقیما به پیگیری مساله اصلی پرداخته شده که همان تعریف بازی پایانی است، یعنی مراحل مختلفی که هر یک از طرف ها برای بازگشت به توافق باید طی کند.

لازم است دو طرف دو فهرست تهیه و بر سر آن توافق کنند. یکی ترسیم اقداماتی است که ایرانی ها باید انجام دهند، و یکی فهرست گام هایی است که آمریکا باید بردارد. یک مقام ارشد اتحادیه اروپا گفته اگر همه چیز خوب پیش برود، خطوط اولیه این طرح ها تا پایان این هفته آماده می شوند.

فهرست ایران نسبتا ساده است. ایران باید همه اقداماتی را که از ماه مه سال 2019 در عقب نشینی از برجام انجام داده، معکوس کند. همه اقدامات ایران به استثنای یکی از آنها، برگشت پذیر هستند: ایران در عقب نشینی از برجام تحقیقات هسته ای مربوط به تولید فلز اورانیوم انجام داده و دانشی که در این باره به دست آورده است را نمی تواند فراموش کند. تهران خود مشکل مربوط به این مورد را درک می کند هرچند هنوز نحوه برخورد با آن نامشخص است.

فهرست آمریکا بسیار پیچیده تر است. روند تسهیل تحریم ها از همان ابتدا با مشکلاتی روبرو بود که دست کم در ابتدای امر بیشتر آنها ناخواسته بودند؛ اما بایدن همچنین با موانع عمده تحریمی روبرو است که کاملا عمدی ایجاد شده اند: دونالد ترامپ در دو سال آخر ریاست جمهوری خود با دقت تمام «دیوار تحریم» را ایجاد کرد که هدف صریح از طراحی آن این بود که هرگونه بازگشت به برجام توسط روسای جمهوری بعدی را در رابطه با رفع تحریم ها با هزینه سیاسی قابل توجه مواجه سازد.

بیشتر بخوانید: احیای برجام با رمزِ عملیاتی گروه‌های کارشناسی/ آمریکا به توافق هسته‌ای ایران برمی‌گردد؟

مقامات ترامپ آن زمان به وال استریت ژورنال گفته بودند که حتی در شرایطی که اهداف بالقوه جدید پیشتر تحت تحریم های هسته ای باشند، «قرار دادن مجدد آنها در فهرست سیاه تحت قدرت های تروریستی» معکوس کردن تحریم ها را دشوارتر می کند. سازمانهای مدافع سیاست ترامپ در قبال ایران این مساله را به طور صریح تر بیان کردند. مارک دوبوویتز از بنیاد دفاع از دموکراسی ها در وال استریت ژورنال نوشت که ترامپ باید دیواری از تحریم های اضافی بسازد که یک جانشین حامی ایران برای او نتواند به راحتی آن را از بین ببرد. دوبوویتس ادامه داد این تحریم ها نباید علیه برنامه هسته ای باشند، بلکه باید به نقش جمهوری اسلامی «به عنوان دولت حامی تروریسم»بپردازند و همچنین برنامه موشکی و نقض حقوق بشر را نیز در بر بگیرند. با این حال، هدف صریح از طراحی این تحریم ها جلوگیری از بازگشت به برجام بود.

در همین راستا، ترامپ بانک مرکزی ایران، وزارت نفت و شرکت دولتی نفت ایران را طبق اختیارات مرتبط با تروریسم تحریم کرد. ترامپ همچنین کل بخش مالی ایران و بیشتر بخش های غیرنفتی مولد اقتصاد ایران را به دلایل غیر هسته ای تحریم کرد. این تحریم های به اصطلاح «غیر هسته ای» اساسا نوعی تحریم بین المللی علیه ایران تحمیل می کنند که در تاریخ مدرن بی سابقه بوده است.

با اینکه دولت ترامپ در مورد هدف این تحریم ها شفاف نبود، واقعیت این است که اعمال مجدد تحریم ها به دلایل غیر هسته ای نقض برجام به شمار می رود. برخلاف تصورات عمومی، توافق هسته ای ایالات متحده را موظف می کند: «از هرگونه سیاست خاص به منظور تاثیرگذاری مستقیم یا نامطلوب بر عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران در تناقض با برجام خودداری کند و از ایجاد اختلال در تحقق بهره وری کامل ایران از رفع تحریم ها تحت برجام بپرهیزد.» تردیدی نیست که تحریم های ترامپ این شرط اساسی برجام را نقض می کنند.

تا زمانی که تحریم های «دیوار تحریم» ترامپ پابرجاست، هیچ راه عملی وجود نخواهد داشت که دولت جدید ایالات متحده بتواند در راستای اعمال محدودیت های هسته ای برجام در تحریم های اعمال شده علیه این کشور تخفیف موثر قائل شود. به بیان صریح تر، همانطور که مقامات اروپایی به طور خصوصی گفته اند، اگر دولت بایدن می خواهد هر گونه موفقیتی در زمینه سیاست گذاری داشته باشد، باید تحریم های ترامپ را لغو کند. صرف لغو تحریم های قبل از 2018 «پوچ» و «بی معنی» خواهد بود و ایران اساسا هیچ گونه تخفیف موثری را در تحریم ها مشاهده نخواهد کرد.

اینکه آیا بایدن میدان مین را که ترامپ ترک کرده پاکسازی می کند یا نه، در واشنگتن مشخص خواهد شد و نه در وین. این مساله هم به اراده سیاسی و هم به سرمایه سیاسی احتیاج خواهد داشت. جمهوری خواهان در کنگره مانع بایدن خواهند شد و احتمال دارد برخی از دموکرات های فریبکار نیز چنین کنند. اما بایدن با خودداری یا تاخیر در انجام این کار، خطر جنگ با ایران یا گسترش برنامه هسته ای این کشور را به جان می خرد و مخاطرات سیاسی برای ریاست جمهوری او هم شدیدتر می شوند. اگر بایدن بتواند شجاعت سیاسی برای فروپاشی دیوار تحریم های ترامپ را از خود نشان دهد و از سوء نیت مربوط به آن فاصله بگیرد، در این صورت ایالات متحده می تواند مجددا شاهد محدودیت ها بر برنامه هسته ای ایران باشد و زمینه را برای تغییر تمرکز آمریکا از باتلاق خاورمیانه فراهم کند.