خودکشي؛ سومين علت مرگ جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال

رویداد۲۴ دکتر تهمينه شاوردي با بيان اينکه در ايران اقدام به خودکشي در زنان بين دو تا سه برابر مردان اما فوت در مردان بين ۳ تا ۴ برابر زنان است، اظهار کرد: البته بايد در نظر داشت که خانم ها گرچه بيش از آقايان اقدام به خودکشي مي کنند اما از وسايلي استفاده مي کنند که امکان کمک اطرافيان به آنها وجود داشته باشد. به همين دليل احساس مي شود که خانم ها از صميم قلب تمايلي به خودکشي ندارند و از اين اقدام براي دستيابي به هدف ديگري استفاده مي کنند.

خودکشي در بين زنان بيوه، مطلقه و داراي وضعيــت اقتصادي نامناسب بيشتر است

اين دانشيار پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اجتماعي جهاد دانشگاهي با بيان اينکه خودکشي در زنان بيوه، مطلقه و داراي وضعيــت اقتصادي نامناسب، بيشتر از ساير زنان است، ادامه داد: بر اساس آخرين برآوردهاي WHO که  تحت عنوان "خودکشي در سراسر جهان در سال ۲۰۱۹" منتشر شده است ، خودکشي يکي از عوامل اصلي مرگ و مير در سراسر جهان است. هر ساله  تعداد بيشتري از افراد بر اثر خودکشي جان خود را از دست مي دهند تا اينکه بر اثر بيماريهاي  HIV ، مالاريا، سرطان سينه  يا جنگ و قتل از دنيا بروند. همچنين در سال ۲۰۱۹ ، ۷۰۳ هزار نفر در جهان  در اثر خودکشي جان خود را از دست داده اند.

به گفته اين جامعه شناس، آخرين آمار منتشر شده رسمي توسط سازمان جهاني بهداشت بيانگر ميزان خودکشي جهاني «استاندارد شده» در ميان مردان (۱۲.۶ در ۱۰۰ هزار) بيشتر از زنان (۵.۴ در ۱۰۰ هزار) بود. در حالي که براي زنان ، بالاترين نرخ در برخي کشورها بالاي ۱۰ در ۱۰۰ هزار و براي مردان بيشتر از ۴۵ در ۱۰۰ هزار است.

خودکشي؛ سومين علت مرگ و مير جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال

وي با بيان اينکه خودکشي همواره سومين يا چهارمين علت اصلي مرگ و مير در جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله براي هر دو جنس پس از «آسيب جاده اي»  و «خشونت بين فردي» محسوب مي شده است، ادامه داد: به همين دليل کاهش ميزان خودکشي در کشورها يک شاخص در برنامه هاي توسعه سازمان ملل متحد و يک برنامه اقدام براي سلامت روان است. با توجه به اهداف و برنامه هاي توسعه پايدار ، تلاش برنامه ريزان در سطح جهان در مسير کاهش ميزان خودکشي است و کشورها متعهد شده اند تا سال ۲۰۳۰ ميزان خودکشي را تا يک سوم کاهش دهند. متاسفانه آمارهاي مختلف در اين خصوص اعلام شده است.

با اين وجود بنا به گزارش who  در ايران (سال ۲۰۱۹) نرخ خودکشي در هر دو جنس ۵.۲ بوده است. همچنين مقايسه نرخ خودکشي ميان دو جنس ۲.۷ در ميان زنان و ۷.۷ در ميان مردان بوده است. آمار خودکشي توسط رسانه ها در سال ۹۸،  ۵۱۴۳ نفر اعلام شده است که  اين رقم در مقايسه با سال ۹۷، ۰.۸ درصد رشد داشته است. از اين تعداد ۱۵۱۷ مورد خودکشي‌ مربوط به زنان و مابقي (۳۶۲۶) مورد مربوط به مردان  است.

شاوردي خودکشي را يکي از علل اصلي مرگ در ميان جوانان و علت اصلي مرگ در بسياري از کشورهاي آسيايي دانست و اين را هم گفت که بيش از نيمي از خودکشي هايي که سالانه در سطح جهان رخ مي دهد از مناطق جنوب شرقي آسيا و مناطق غربي اقيانوس آرام است.

بیشتر بخوانید: خودکشی پرستاران/ دلایل افزایش خودکشی کادر درمان نسبت به مشاغل دیگر

خودکشي در کشورهاي کم درآمد 1.5 برابر بيشتر از ساير کشورهاست 

به گفته عضو هيات مديره انجمن ايراني مطالعات زنان، در سطح جهاني اکثر مرگ و ميرهاي ناشي از خودکشي در کشورهاي با درآمد کم و متوسط (۷۷ درصد) رخ داده است و اين همان جايي است که بيشتر جمعيت جهان در آن زندگي مي کنند . بيش از نيمي از خودکشي هاي جهاني (۵۸ درصد) قبل از ۵۰ سالگي رخ داده است. بيشتر نوجواناني که بر اثر خودکشي جان خود را از دست دادند (۸۸ درصد) از کشورهايي با درآمد کم و متوسط مي باشند. به عبارتي در کـشـورهـاي کـم درآمـــد يـا با درآمــد متوسط و خودکشي در کشورهاي کم درآمد يک و نيم برابر ساير کشورهاست.

اين دانشيار پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اجتماعي جهاد دانشگاهي معتقد است که در کنار وضعيت اقتصادي در جوامع دچار بي‌ثباتي  اقتصادي و اجتماعي، مي توان طيف وسيعي از ساير عوامل نظير  مشکلات رواني اعم از افسردگي، دو قطبي بودن، اعتياد به الکل، يا اختلال مصرف مواد و مشکلات فيزيکي اعم از ابتلا به بيماري هاي صعب العلاج و مشکلات اجتماعي اعم از کاهش تعاملات اجتماعي،  مشکلات خانوادگي و عدم مهارت در کاهش و کنترل آنها را از جمله دلايل اغلب خودکشي ها دانست.

دسترسي سخت به وسايل خودکشي، راهکاري براي کاهش اين امر
شاوردي نوع خودکشي افراد را به وسايل خودکشي در دسترس آنها معطوف دانست و افزود: به همين دليل است که سازمان بهداشت جهاني در راهکارهاي پيشنهادي براي کاهش ميزان خودکشي محدود کردن دسترسي افراد به سلاح هاي سرد يا مواد خطرناک را موثر دانسته است. در ايران متاسفانه دسترسي به مواد سمي از جمله قرص هاي برنج به راحتي امکان پذير است. به همين دليل است که طي سالهاي اخير از اين وسيله براي خودکشي بيشتر استفاده مي شود. همچنين در مناطق روستايي به دليل دسترسي به سموم شيميايي اين مواد بيشتر براي خودکشي مورد استفاده قرار مي گيرند.

به گفته وي از آنجايي که با شيوع پاندومي کوويد ۱۹ افراد ناگزير بودند ارتباطات و تعاملات اجتماعي خود را کاهش دهند و مدت زماني بيشتري را در خانه بمانند طبيعتا با مشکلاتي مواجه مي شدند که خاص همه جوامع است چراکه با کاهش ميزان تعاملات اجتماعي، افراد دچار انزوا و افسردگي مي شوند. همچنين از سوي ديگر زيان هاي  اقتصادي ناشي از کوويد ۱۹ اين وضعيت را تشديد کرد و در مجموع در سطح جهان شاهد افزايش مشکلات و پيامدهاي رواني – اجتماعي و  اقتصادي ناشي از اين اپيدمي بوديم و طبيعي است افرادي که از آستانه تحمل پاييني برخوردار بودند گرايش به خودکشي پيدا کردند.  

ندامت و پشيماني در لحظات آخر خودکشي

اين جامعه شناس درباره پشيماني افرادي که اقدام به خودکشي مي کنند نيز يادآور شد: مطالعات نشان داده است که برخي از  کساني که اقدام به خودکشي مي کنند در آخرين لحظات پشيمان شده اند و تلاش هايي براي رهايي خود از مرگ انجام داده اند. حتي برخي از  کساني که به دلايلي موفق به خودکشي نشده اند و شانس بازگشت به زندگي را داشته اند ابراز ندامت کرده اند. همين امر نشان مي دهند که افراد تحت فشار و شرايط روحي نامناسبي تصميم به پايان دادن به زندگي خود مي کنند. لذا لازم است که شرايطي فراهم شود تا افرادي که به دليل شرايط نامساعد زندگي آسيب پذير هستند يا اينکه خودکشي ناموفق داشته اند حتما تحت درمان و مشاوره قرار گيرند. ضمن اينکه افزايش مهارت هاي فردي در مواجهه با بحران ها و مشکلات اجتماعي و اقتصادي به خصوص در وضعيت کنوني پاندمي کوويد ۱۹بسياري ضروري است و مي تواند تاحدي از تصميمات نامناسب پيشگيري کند.  

چرايي خودکشي در ميان قشر تحصيل کرده

عضو هيات مديره انجمن ايراني مطالعات زنان با بيان اينکه افراد تحصيلکرده با مشکلات عديده اي رو به رو هستند، درباره رابطه بين سطح تحصيلات و اقدام به خودکشي ادامه داد: افراد تحصيل کرده با کسب مدرک دانشگاهي به نوعي از ساير افراد متمايز مي شوند. انتظار دارند که موقعيت بهتري از نظر اجتماعي و اقتصادي نسبت به کساني که در مقاطع پايين تر هستند داشته باشند. اطرافيان نيز همين انتظار را از آنها دارند. بنابراين آنها به راحتي هر شغلي را نمي پذيرند و به درآمدهاي پايين نيز راضي نمي شوند.

همين سطح انتظارات بالا و عدم دستيابي به شان و جايگاه اجتماعي و اقتصادي مورد انتظار در مقطع کنوني که جامعه با مشکلات اقتصادي رو به رو است و شانس دستيابي به شغل مناسب فراهم نيست؛ قشر جوان و تحصيلکرده ما را دچار آسيب هاي رواني همچون افسردگي و انزواطلبي و نااميدي مي کند. مسيري که ممکن است آنها به سمت خودکشي سوق دهد. در حاليکه جواناني که از تحصيلات دانشگاهي برخوردار نيستند انتظارات کمتري دارند و بعضا تلاش مي کنند با آموزش مهارت هاي مختلف شانس خود را براي دستيابي به ساير مشاغل نيز محک بزنند. ضمن اينکه اطرافيان نيز انتظار زيادي از آنها ندارند.

وي درباره چرايي سخت بودن دسترسي به آمار خودکشي با بيان اينکه جوامع معمولا آمار رسمي اقدامات منجر به خودکشي را منتشر نمي کنند، خاطر نشان کرد: شايد يکي از دلايل آن امکان شيوع و تسري اين اقدام در ميان ساير اقشار جامعه به خصوص نوجوانان و جوانان باشد. تجربه نيز نشان داده است که خودکشي مانند ساير ناهنجاريهاي اجتماعي زمينه و امکان تسري در ميان ساير افراد را فراهم مي کند.

مثلا وقتي در يک مدرسه يک دانش آموز خودکشي مي کند ساير دانش آموزان نيز ممکن است به اين عمل گرايش پيدا کنند. همين روند باعث مي شود که در سراسر دنيا در صورت اقدام به خودکشي در مدارس بلافاصله نسبت به تعطيلي مدرسه و توزيع دانش آموزان در مدارس ديگر اقدام کنند. اعلام ميزان دقيق خودکشي در سطح جامعه نيز به شيوع بيشتر آن منجر مي شود. بنابراين ممکن است که مسئولين نيز از اعلام اين آمار به جهت حفظ امنيت رواني جامعه خودداري کند. با اين وجود مي بايست دسترسي پژوهشگران و برخي از اقشار جامعه که متولي اين حوزه مي باشد به آمار دقيق و به روز با جزئيات کامل مهيا شود.

چهار اقدام جهت پيشگيري از خودکشي نوجوانان و جوانان

شاوردي در پايان سخنان خود محدود کردن دسترسي به وسايل خودکشي مانند سموم و سلاح هاي گرم بسيار خطرناک، تعامل با رسانه هايي که گزارش هاي  خودکشي  را منتشر مي کنند، پرورش مهارتهاي زندگي اجتماعي- عاطفي در نوجوانان و شناسايي ، ارزيابي ، مديريت و پيگيري زودهنگام افرادي که تحت تأثير رفتارهاي خودکشي قرار دارند را چهار اقدام جهت پيشگيري از خودکشي نوجوانان و جوانان که توصيه شده توسط سازمان جهاني بهداشت است را عنوان کرد و گفت: اقدامات گسترده تر و تقويت و تسريع تلاشهاي مستمر در پيشگيري از خودکشي براي نجات جان افراد در معرض خودکشي توسط سازمان بهداشت جهاني توصيه شده است. در ايران نيز اورژانس اجتماعي طي سالهاي اخير فعاليت هاي قابل توجهي در کاهش ميزان مشکلات اجتماعي و رواني داشته است. ضروري است که با معرفي اين سازمان در سطح جامعه و ظرفيت هايي تخصصي که در کاهش مسائل فوق دارد گامي در پيشگيري اقدام به خودکشي در ميان اقشار آسيب پذير برداريم.