از کردستان عراق تا آذربایجان؛ نقش قطر در سیاست خارجی ایران چیست؟

رویداد۲۴ ظاهرا قطر به بازوی دیپلماتیک ایران برای حل بحران‌های منطقه‌ای و هسته‌ای تبدیل شده است. چالش‌هایی که اخیرا پیرامون ایران شدت گرفته، از فعالیت گروه‌های معارض مسلح کرد در مرز‌های غربی، تا پرونده هسته‌ای ایران و بحران آذربایجان منجر به آن شده که تهران از دوحه درخواست یاری کند. نقش قطر در پشت پرده سیاست خارجی ایران چیست؟

مناسبات اخیر دیپلماتیک میان ایران و قطر و نیز قطر با برخی از مقام‌ها و کشور‌های پیرامونی از یک هماهنگی برای میانجی‌گری و واسطه گری دوحه برای حل برخی مناقشات و بحران‌ها حکایت دارد. قطر که حداقل در یک دهه اخیر به بازیگری با ثبات و قابل اعتماد برای ایران، غرب و برخی کشور‌های منطقه تبدیل شده است به گواه اخبار و رفت و آمد‌های اخیر سیاسی و دیپلماتیک، در حال نقش آفرینی در پشت پرده سیاست خارجی ایران است تا خلا‌هایی را که تهران قادر به از بین بردن آن نیست، دوحه به لطف روابط و قدرت چانه زنی‌اش برطرف کند.

ایران به دنبال اخراج گروه‌های‌تروریستی در مرز‌های غربی

رفت و آمد‌های دیپلماتیک و رایزنی‌های تلفنی میام مقام‌های ایران، قطر و کردستان عراق در حالی در ابتدای هفته جاری به اوج خود رسید که حملات نیرو‌های سپاه ایران به مرز‌های غربی کشور و محل حضور احزاب کرد معارض و مسلح همچنان ادامه دارد.

ابتدای هفته جاری بود که رئیس کردستان عراق به قطر رفت و با امیر و وزیر خارجه این کشور دیدار کرد. آنطور که روزنامه العربی الجدید خبر این دیدار را منعکس کرده، در این سفر دو طرف "جدیدترین تحولات داخل کردستان" را بررسی کردند. یک روز بعد از این دیدار، وزیر خارجه قطر با حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران تماس گرفت و طرفین "مسائل منطقه" را بررسی کردند. خبرگزاری قطر نوشت که در این گفتگوی تلفنی وزرای خارجه ایران و قطر «آخرین تحولات منطقه» را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند.

پس از سفر بارزانی به دوحه نیز وزرای خارجه ایران و قطر با هم تلفنی رایزنی کردند. علاوه بر آن، پیش از آنکه رئیس اقلیم کردستان عراق به دوحه سفر کند، علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران به قطر سفر کرده بود و با معاون نخست وزیر و وزیر خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرد و طرفین درباره تحولات منطقه رایزنی کردند.

ظاهرا فشار بر مقامات کردستان عراق برای اخراج احزاب مسلح کرد معارض یکی از مهمترین و اصلی‌ترین محور‌های رایزنی‌های دیپلماتیک اخیر مقام‌های ایران با دوحه بود که در پی بی نتیجه ماندن مذاکرات تهران با اقلیم کردستان عراق به وقوع پیوست.

بیشتر بخوانید: سرلشکر باقری در مسکو/ سکوت روسیه در قبال تحولات ایران و آذربایجان شکسته می‌شود؟

ایران در چند سال اخیر بار‌ها نسبت به تحرکات این گروه تروریستی در مرز‌های غربی ایران و لزوم مقابله با آن‌ها به مقام‌های اقلیم کردستان عراق هشدار داده بود. یکشنبه هفته جاری، سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران تاکید کرد که حملات ایران علیه گروه‌های مسلح کرد ایرانی حاضر در اقلیم کردستان عراق که از دو هفته پیش آغاز شده بودند، همچنان ادامه خواهند یافت. وی مقام‌های اقلیم کردستان عراق را به چشم پوشی بر این مساله متهم کرد و گفت که حکومت عراق نیز در مواجهه با این گروه‌ها به دلیل حضور آمریکا در این کشور، از خود ضعف نشان می‌دهد.

دیدار تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی امیر قطر با نیچروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق در دوحه

سرلشکر باقری در این سخنان از تشدید حملات تروریستی گروه‌های مسلح معارض کرد ایرانی در یک سال اخیر خبر داد و گفت که این گروه‌ها مورد حمایت آمریکا، اسرائیل و برخی از کشور‌های مرتجع منطقه دست به تشدید فعالیت‌های خود علیه جمهوری اسلامی ایران زده‌اند. رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح از نگرانی‌های امنیتی ناشی از فعالیت این گروه‌های تروریستی خبر داد و گفت که جمهوری اسلامی ایران این رفتار‌ها را تحمل نمی‌کند. وی از عراق و مقام‌های اقلیم کردستان عراق خواست تا اجازه فعالیت را به این گروه‌ها ندهند. وی تاکید کرد که «خواستار پایان حضور این گروه‌های تروریستی و ممنوعیت فعالیت آن‌ها هستیم و از سال‌ها پیش هشدار‌های لازم را داده بودیم، اما متاسفانه اقدامی در این زمینه مشاهده نکردیم و تا زمانی که حضور این گروه‌ها ادامه دارد عملیات ما نیز گسترش پیدا خواهد کرد.» به گفته سرلشکر باقری «ایران هیچ مانعی در مسیر فعالیت‌های سیاسی برای این گروه‌ها نمی‌بیند، اما تهران فعالیت‌های نظامی را نمی‌پذیرد و با آن مقابله می‌کند.»

از این رو، در پی عدم اقدام مناسب دولت بغداد و اقلیم کردستان عراق و عدم توجه به هشدار‌های ایران پیرامون فعالیت احزاب معارض مسلح کرد ایرانی، به نظر می‌رسد ایران از قطر برای فشار دیپلماتیک بر اقلیم کردستان عراق برای اخراج و یا توقف فعالیت‌های این گروه تروریستی کمک گرفته است.

نقش پنهان قطر در کاهش تنش در روابط ایران و آذربایجان

ظاهرا ایران از قطر خواسته که در مساله اخیر آذربایجان هم به تهران کمک کند. دوشنبه گذشته در همان روزی که وزیر خارجه قطر با عبداللهیان تلفنی گفتگو کرد، پس از آن به جمهوری آذربایجان سفر کرد و در دیدار با مقام‌های این کشور بر اهمیت گفتگو برای "حل بحران‌ها" تاکید کرد. شیخ محمد بن عبدالرحمان وزیر خارجه قطر پس از دیدار با الهام علی یف رئیس جمهور اذربایجام در حساب کاربری خود در توییتر نوشت که با طرف آذربایجانی درباره راه‌های ارتقای گفتگو‌ها برای حل بحران‌های منطقه گفتگو کرده است.

وزیر خارجه قطر در حالی در باکو بر اهمیت حل بحران‌ها تاکید کرده که هیچ نشانی از وجود بحران و چالش در روابط میان آذربایجان و قطر وجود ندارد! بنابراین وساطت در روابط ایران و آذربایجان و طرح درخواست آن از سوی ایران را می‌توان یکی دیگر از ماموریت‌های منطقه‌ای دوحه در نقش آفرینی در پشت پرده سیاست خارجی ایران دانست.

سفر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر به آذربایجان و دیدار با الهام علی یف رئیس جمهور این کشور

روابط ایران و آذربایجان اخیرا و در پی بازداشت دو راننده کامیون ایرانی از سوی باکو وارد تنش شد. در ادامه، بحران در منطقه قفقاز جنوبی با اظهارات الهام علی یف در اتهام زنی به تهران در خصوص جنگ قره باغ و همچنین ترانزیت مواد مخدر به اروپا بالا گرفت. همچنین یک رزمایش نظامی مشترک با حضور اذربایجان، روسیه و پاکستان با عنوان سه برادر در خاک آذربایجان برگزار شد که واکنش تهران را برانگیخت. ایران نیز ضمن استقرار تسلیحات نظامی و ارتش در مرز‌های مشترک با اذربایجان رزمایش‌های نظامی در این منطقه برگزار کرد.

تبادل پیام میان ایران و آمریکا در سایه وساطت دوحه

جایگاه دوحه البته برای ایران فراتر از حل مناقشات منطقه‌ای تعریف می‌شود. دوحه جایگزین میانجی قدیمی و کهنه کار در روابط ایران و آمریکا یعنی عمان شده و اخیرا پیام‌هایی را میان دو کشور رد و بدل کرده است. وزیر خارجه قطر اولین مقام خارجی بود که پس از پیروزی ابراهیم رئیسی به ایران سفر کرد و با رئیس جمهور جدید دیدار و گفتگو کرد.

پس از تماس تلفنی وزیر خارجه ایران با همتای قطری خود در اوایل هفته جاری، دوحه اعلام کرد که وزیر امور خارجه قطر با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امر ایران دیدار و گفتگو کرده است. بر اساس بیانیه منتشر شده در وب سایت رسمی وزارت خارجه قطر در این دیدار مهمترین تحولات منطقه به ویژه مسائل ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

رابرت مالی، پیشتر، در پیامی توییتری به اهداف سفر خود به سه کشور امارات، قطر و عربستان سعودی پرداخته بود و عنوان کرده بود: «من منتظر سفرم به امارات، قطر و عربستان سعودی از ۱۵ تا ۲۱ اکتبر (۲۳ تا ۲۹ مهر) هستم تا به بررسی موضوعات منطقه‌ای و تلاش‌مان برای مذاکره درباره بازگشت دوجانبه به برجام بپردازیم».

دیدار شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر با رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران

مالی همچنین اخیرا در مراسمی در اندیشکده «کارنگی» با لحنی محتاطانه درباره بازگشت دولت آمریکا به برجام گفت: «تمامی چیز‌هایی که از شرکای خود می‌شنویم. درباره نگرانی‌هایی که در خصوص برنامه هسته‌ای ایران دارند، نه تنها تشدید شده است بلکه در نتیجه خروج از برجام ایجاد شده است؛ بنابراین فکر می‌کنیم که بازگشت (به برجام) همچنان بهترین برآیند باشد، اما ما واقع‌بین هستیم».

ایران که در دولت حسن روحانی مذاکرات احیای برجام را با دولت جدید آمریکا از سرگرفته بود، پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری از میز مذاکرات خارج شد و بازگشت خود را به زمان پس از استقرار دولت جدید موکول کرد. سه ماه از روی کار آمدن دولت جدید ایران می‌گذرد، اما همچنان خبری از بازگشت تهران به مذاکرات احیای برجام نیست. اگرچه تهران گفته که به زودی به مذاکرات بازخواهد گشت، اما غرب گفته که هیچ نشانه‌ای مبنی بر بازگشت ایران به مذاکرات دریافت نکرده و مشخص نیست منظور ایران از به زودی، چه زمانی است.