هر آنچه در خصوص آلزایمر باید بدانید

رویداد۲۴ طبق آمار، سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر از افراد جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند که سهم عمده آن را سالمندان تشکیل می‌دهند. طبق آخرین تخمینی که توسط عضو هیئت علمی گروه آموزشی سالمند شناسی دانشگاه علوم بهزیستی زده شده؛ در هر ۳ ثانیه در جهان یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود و این آمار تا سال ۲۰۳۰ میلادی ممکن است به عدد ۶۵ میلیون نفر در جهان افزایش پیدا کند.

همچنین براساس تحقیقات انجام شده، در ایران، تقریبا یک درصد از جمعیت کشور مبتلا به بیماری آلزایمر هستند و از آنجا که سالمندان، حدود ۸/۲ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و تا ۲ دهه آینده این آمار تا ۲۵ درصد افزایش خواهد داشت، پیش­بینی می‌­شود روند افزایشی چشمگیری در آمار مبتلایان به آلزایمر را در کشور داشته باشیم.

بیماری آلزایمر و تاثیرات آن بر مغز

روان‌شناس مراکز روزانه توانبخشی سالمندان شیراز و بندرعباس، در گفت و گو با ایسنا در خصوص تعریف آلزایمر، گفت: بیماری آلزایمر (Alzheimer's disease) یک بیماری زوال عصبی است که معمولا به کندی آغاز می‌شود و به تدریج رو به وخامت می‌رود. بیماری آلزایمر را اولین بار یک روان‌شناس و عصب‌شناس آلمانی به نام آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۱ شناسایی و توصیف کرد. بیمار او یک زن ۵۰ ساله به اسم «اوت دتر» بود و آلویز آلزایمر این زن را از زمان بستری شدنش در آسایشگاهی در شهر فرانکفورت تا زمان مرگ او در سال ۱۹۰۶ همراهی کرد. آلزایمر یا بیماری فراموشی، یک نوع اختلال عملکرد مغزی است که در اثر آن به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود.

مرضیه کاظمی افزود: البته با بالا رفتن سن، اندکی فراموشکار شدن در افراد طبیعی است. اما در بیماری آلزایمر این اختلال حافظه به تدریج پیشرفت می‌کند.یک هشتم از افراد دارای ۶۵ سال و بیشتر، این حالت مخرب زوال عقل را دارند. آلزایمر در مرحله اول ممکن است برای خانواده و دوستان قابل تشخیص نباشد. آلزایمر سبب مرگ سلول های عصبی و از بین رفتن بافت ها در سرتاسر مغز می شود. با شدت یافتن بیماری، بافت مغز کوچک شده و نواحی حاوی مایع مغزی-نخاعی بزرگتر می شوند. آسیب های ناشی از آلزایمر، حافظه، گفتار و ادراک فرد مبتلا را مختل می کند.

علل به ‌وجود آمدن بیماری آلزایمر

وی در خصوص علل به‌وجود آمدن بیماری آلزایمر گفت:  آلزایمر هنگامی رخ می‌دهد که مقادیر غیرطبیعی آمیلوئید بتا به صورت خارج‌سلولی در قالب پلاک آمیلوئیدی و پروتئین تاو، و به‌صورت داخل‌سلولی در قالب توده‌های نوروفیبریلار در مغز ایجاد می‌شود و بر عملکرد عصبی و ارتباطات مغز تاثیر می‌گذارد و منجر به نابودی تدریجی عملکرد مغز می‌شود.

کاظمی ادامه داد: این تغییر در توانایی پاکسازی پروتئین (اتوفاژی) مربوط به سن است که  توسط کلسترول تنظیم می‌شودو با دیگر بیماری‌های زوال عصبی نیز مرتبط است.علت اغلب موارد آلزایمر هنوز عمدتا ناشناخته است، به جز ۱ تا ۲ درصد موارد که در آنها تفاوت‌های ژنتیک تعیین‌کننده شناسایی شده است. تا کنون چندین فرضیه مختلف برای توضیح علت شکل‌گیری این بیماری نیز  مطرح شده است.

علائم و نشانه‌های بیماری آلزایمر

این روان‌شناس اظهار کرد: اینکه رویارویی با این فکر که یکی از عزیزانتان این بیماری را دارد مشکل است، اما بهتر است هر چه زودتر به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. در ابتدا ممکن است تشخیص چیز دیگری باشد. این علائم ممکن است ناشی از یک مشکل قابل درمان باشد، مانند به هم خورد تعادل تیروئید؛ و اگر هم آلزایمر باشد، وقتی که درمان در مراحل اولیه بیماری آغاز شود، کارایی بهتری خواهد داشت.

وی در خصوص علائم هشدار دهنده ابتلاء به آلزایمر حافظه و گفتار در اوایل آلزایمر، گفت: حافظه بلندمدت معمولاً دست نخورده باقی می‌ماند اما حافظه کوتاه مدت مختل می‌شود. شخصی که دوستش دارید ممکن است صحبت‌های شما را فراموش کند. او ممکن است سوالاتی را که پاسخ داده شده تکرار کند. این بیماری گفتار را نیز مختل می‌کند، بنابراین او ممکن است در یادآوری کلمات معمول دچار چالش شود.

کاظمی خاطرنشان کرد: از دست رفتن حافظه و رفتار آلزایمر می‌تواند سبب تغییرات رفتار و پریشانی شود. ممکن است عزیز شما در محلی آشنا گم شود. بی ثباتی خلقی و لغزش در قضاوت نیز عوارض رایج آن هستند. او بهداشت ضعیفی نیز دارد. افرادی که قبلاً شیک پوش بودند ممکن است لباس‌های آلوده پوشیده و شستن موهای سرشان را فراموش کنند.

راه‌های تشخصیص بیماری آلزایمر

وی ضمن تاکید بر اینکه تشخیص بیماری آلزایمر تنها بر عهده پزشک بوده و با استفاده از تست‌های خاصی مانند تست تعیین وضعیت روانی یا Mini-Cog انجام می‌شود، گفت: در روش‌های دیگر متخصصان مغز و اعصاب نقشه‌ای از مغز تهیه کرده و با مقایسه‌ی آن با مغز یک فرد آلزایمری سعی در تشخیص بیماری می‌کنند و یا این که اگر فرد تومور و یا سکته ای در مغز خود داشته است که مسبب فراموشی اش است باید به طور کامل از بیماری آلزایمر تفکیک شود.

این روانشناس ادامه داد: زمانی که بیمار به پزشک مراجعه می‌کند ابتدا او سوالاتی درباره مشکلات ذهنی، تغییرات رفتاری و شخصیتی می‌کند، لازم است که بیمار در صورت داشتن علائم فیزیکی مثل اختلالات بینایی یا شنوایی، ضعف و ناتوانی در حفظ تعادل آنها را با پزشک در میان بگذارد، همچنین سابقه‌ی پزشکی خود بیمار و سابقه خانوادگی او برای تشخیص صحیح پزشک لازم است.در مرحله بعدی پزشک معاینات بالینی و حتی آزمایشات مختلف انجام می‌دهد تا اگر بیمار مبتلا به بیماری است که علائم آلزایمر را تقلید کرده مشخص شود.

کاظمی افزود: بیماری‌هایی مثل نارسایی‌های قلبی، مشکلات کبدی، نارسایی کلیه، اختلالات تیروئیدی، کم خونی، بعضی عفونت‌ها و حتی بیماری‌های ریوی قابلیت ایجاد چنین علائم مشابهی دارند، پزشک با سنجش توانایی ذهنی بیمار از طریق پرسشنامه‌های مخصوص و یا حتی پرسیدن چند سوال که ذهن بیمار را به چالش بکشد میزان آسیب مغزی او را تا حدودی مشخص می‌کند.

آیا دمانس همان بیماری آلزایمر است؟

وی اظهار کرد: بیماری آلزایمر شایع ترین شکل دمانس است. این بیماری به طور مستقیم با پیری همراه است، به این معنی که با افزایش سن، خطر ابتلا به این بیماری افزایش می یابد. دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح کلی برای  بیان کاهش توانایی مغزی و ذهنی افراد است؛ مثلا ممکن است فرد کاهش حافظه را تجربه کند و به تبع در انجام برخی از وظایف خود دچار کاستی، نقص و اشتباهات غیر عمدی بشود. آلزایمر معروف‌ترین و شایع‌ترین شکل از زوال عقل یا دمانس  است. بعد از آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل، دمانس عروقی است.

ضرورت آشنایی با بیماری آلزایمر

کاظمی در خصوص ضرورت برنامه های مربوط به سالمندی و بیماری آلزایمر، گفت : سال ۲۰۵۰، تعداد ۱۳۱/۱ میلیون نفر در جهان با دمانس زندگی خواهند کرد که ۶۸ درصد این بیماران در کشورهای با درآمد کم و یا متوسط خواهند بود. به گفته کارشناسان، حدود ۶۰۰هزار نفر در ایران به این بیماری مبتلا هستند و در واقع هر ۷ دقیقه یک نفر در کشور به بیماری آلزایمر دچار می‌شود که در صورت تداوم روند فعلی، ۲۰ سال آینده دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر مبتلا خواهند شد. در حال حاضر ۹۰۰ میلیون نفر در جهان بالای ۶۰ سال زندگی می کنند و این در حالی است در کشور حدود ۲/۸ دهم درصد جمعیت بالای ۶۰ سال داریم که بر این اساس تا ۲۰ تا۳۰ سال آینده، حدود ۲۵ درصد جمعیت کشور سالمند خواهد بود. به همین دلیل بیماری های دوران سالمندی به خصوص دمانس و آلزایمر رشد فزاینده ای خواهد داشت.در حال حاضر در جهان حدود ۴۶میلیون و ۸۰۰ هزار نفر با بیماری دمانس زندگی می کنند.

وی افزود: تشخیص زودهنگام آلزایمر می تواند به مدت پنج سال معلولیت ناشی از بیماری را به تعویق اندازد، تشخیص به موقع بیماری آلزایمر و کنترل آن کیفیت زندگی بیماران را افزایش خواهد داد، به طوری که سال ها می توانند با سلامت بیشتر زندگی کنند پیشگیری بیماری آلزایمر باعث می شود ظرف ۱۰ سال ۲۵ درصد ابتلا به بیماری آلزایمر کاهش پیدا کند.

کاظمی ادامه داد: اهمیت و حساسیت این موضوع باید در مسئولین دولتی، سیاست گذاران حوزه سلامت و همچنین سایر بخش ها و اقشار جامعه به وجود بیاید تا در این زمینه برای آینده‌ی قشر سالمند و پیشگیری از این بیماری برنامه‌ریزی کنند. توجه به ترکیب جمعیت ایران و افزایش امید به زندگی در دهه های اخیر در صورت فقدان برنامه های پیشگیری از دمانس و آلزایمر، کشور با هزینه سنگینی در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده رو به رو خواهد شد.

مراحل بیماری آلزایمر

این روان‌شناس در خصوص روند بیماری آلزایمر، گفت: سیر معمول بیماری آلزایمر و مراحل و مدت زمان هر یک از آن ها به صورت مرحله اولیه یا خفیف؛ ۲ تا ۴ سال، مرحله میانی یا متوسط؛ ۲ تا ۱۰ سال و مرحله نهایی یا شدید؛ ۱ تا ۳ سال، طبقه‌بندی می‌شود.

وی ادامه داد: پزشکان همچنین از ۷ مرحله بالینی عمده ارائه شده توسط دکتر بری ریزبرگ (Dr. Barry Reisberg) که متعلق به مقیاس جهانی از هم گسیختگی ذهنی است، برای کمک به تشخیص استفاده می کنند. که شامل آلزایمر پیش بالینی یا بدون اختلال اختلال بسیار خفیف، فراموشکاری در حد طبیعی، اختلال یا زوال خفیف، آلزایمر خفیف تا متوسط، آلزایمر متوسط تا شدید و دمانس متوسط  تا شدید می باشد.

اختلالات ناشی از بیماری آلزایمر

کاظمی ضمن اشاره به اینکه افراد مبتلا به زوال عقل اغلب دچار اختلالات خواب هستند، گفت: اگرچه اختلالات خواب اغلب در افراد مسن دیده می‌شود، اما اختلالات خواب در بیماران آلزایمر و مبتلا به زوال عقل به میزان و شدت بالاتری بروز می کند. ریتم شبانه‌روزی مجموعه‌ای از فرآیندهای جسمی و روانی است که چرخه خواب و بیداری ما را در پاسخ به شاخص های محیطی هدایت می کند. افراد مبتلا به زوال عقل تغییراتی اساسی در ریتم شبانه روزی خود تجربه می‌کنند که خواب با کیفیت را در این بیماران دشوار می‌کند.

وی افزود: آپنه انسدادی خواب، اختلال رفتاری خواب واختلال حرکتی دوره ای اندام افسردگی همگی جزو اختلالات‌ خواب در فرد آلزایمری می باشد.اگرچه افسردگی یک اختلال خلقی است، اما با بی خوابی و سایر اختلالات خواب همراه است.

تاثیر ورزش بر روند بیماری آلزایمر

کاظمی بیان کرد: فعال ماندن برای همه خوب است، از جمله افراد مبتلا به آلزایمر. طبق مطالعه‌ای شش ساله، ورزش میتواند سرعت بیماری را کم کند و در عین حال حافظه و خلق و خو را بهبود بخشد. به ویژه کمک می‌کند تا کسانی که در مراحل میانی این بیماری هستند زندگی مستقل تری داشته باشند. افرادی که تمرینات ورزشی منظم دارند، کمتر دچار استرس، اضطراب و افسردگی میشوند. حتی در مراحل بعدی بیماری، عضلات قوی تر می توانند به فرد کمک کنند بیشتر کارهای خود را انجام دهند.

وی درخصوص اینکه فرد مبتلا به آلزایمر باید چه مقدار فعالیت بدنی داشته باشد، گفت: شروع ورزش بستگی به فرد و مرحله بیماری آن دارد. ابتدا با پزشک بیمار مشورت کنید، چرا که آنها یک وضعیت پزشکی جدی دارند. احتمالاتی وجود دارند که پزشک از همه آنها آگاه است. به تدریج شروع کنید، حداکثر با جلسات ۱۰ دقیقه ای. ورزش را سرگرم کننده سازید و بیش از اندازه ورزش نکنید.

حفظ کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری آلزایمر

کاظمی اظهار کرد: زندگی با بیماری آلزایمر برای هر کسی می تواند یک چالش بزرگ باشد. در این حالت به یاد آوردن مطالب، تصمیم گیری و حتی پیدا کردن راه خانه نیز می تواند دشوار باشد.اما با انجام دادن کارهایی متنوع می توان کیفیت زندگی مبتی برالزایمر را بالا برد. همیشه یک دفترچه برای ثبت اطلاعات مهم، شماره تلفن ها، نام ها، ایده ها، قرار ملاقات ها، آدرس ها و دستورالعمل ها به همراه داشته باشید.

این روان‌شناس ادامه داد: مطالب مهم را بر روی برگه های کوچکی بنویسید و در جاهایی که باید نکته ای را به یاد بیاورید بچسبانید مثلا روش مصرف داروهایتان را بر روی یک تکه کاغذ بنویسید و کنار جعبه داروهایتان قرار دهید. محتویات داخل کابینت ها و کمد ها را بنویسید و روی در آنها بچسبانید. شماره تلفن های مهم و اضطراری را بنویسید و کنار تلفن بگذارید. برای یادآوری مطالب مهم از یک دوست و یا فامیل بخواهید آن را تلفنی به شما گوشزد کند. (مثلا برای مصرف داروها و یا خوردن شام یا داشتن یک قرار ملاقات مهم)

وی افزود: از یک سر رسید استفاده کنید و کارهای روزانه را در آن یادداشت کنید و بعد از انجام هر کدام از کار ها آن را تیک بزنید.اگر در تشخیص افراد مشکل دارید، چیزی شبیه به آلبوم تهیه کنید و در آن عکس، نام و توضیحات لازم برای هر فرد را بنویسید. همچنین در مورد کارهای خانه مانند خرید کردن، تمیز کردن خانه، پختن غذا و ... حتما با پزشکتان مشورت کنید. پزشک در این زمینه ها می تواند شما را بهتر راهنمایی کند.

کاظمی تصریح کرد: یک دسته کلید یدکی را به یکی از همسایه های مورد اعتمادتان بسپارید. برای پیدا کردن آسان تر اشیاء سعی کنید به کمک یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان کمد ها و کابینت های خانه را مرتب و سازماندهی کنید. همچنین از یکی از اعضای خانواده و یا دوستانتان بخواهید که هر چند وقت یک بار لوازم الکتریکی، سیستم تشخیص دود و آتش سوزی، سیستم اطفاء حریق، دزد گیر خانه، شیرهای آب و تاریخ مصرف مواد غذایی فاسد شدنی را چک کند.فهرستی از شماره تلفن های ضروری را کنار تلفن بچسبانید.

وی تاکید کرد: از یکی از اعضای خانواده و یا دوستانتان بخواهید به صورت روزانه به شما سر بزند و درست بودن اوضاع را بررسی کند.در مراحل اولیه ی آلزایمر با استفاده از نکات بالا و کمک دوستان، آشنایان، اقوام و پزشکان و مراکز حمایتی می توانید به تنهایی زندگی کنید و کارهای خود را انجام دهید اما بسیار مهم است که بپذیرید در برخی موارد و بعد از شدیدتر شدن آلزایمر، زندگی به تنهایی امکانپذیر نخواهد بود.

پیشگیری از ابتلا به بیماری آلزایمر

این روان‌شناس در خصوص راه‌های پیشگیری از بیماری آلزایمر، گفت: بیماری قابل پیشگیری نیست. با این حال، تحقیقات بینشی در مورد راه‌های سالم نگه داشتن مغز و کاهش خطر ابتلا به این بیماری را فراهم کرده است. شما می توانید خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را با انجام کارهایی مانند اجتناب از مصرف تنباکو و الکل اضافی، داشتن یک رژیم غذایی سالم شامل آنتی اکسیدان‌ها، انجام فعالیت های تحریک کننده ذهنی، مانند خواندن، بازی های رومیزی، نواختن ساز موسیقی یا ایجاد هنر یا سرگرمی های دیگر، انجام ورزش بدنی منظم، از نظر اجتماعی فعال بودن، درمان بیماری های مزمن، مانند دیابت و فشار خون بالا، کاهش دهید.

وی افزود: اگر نگران ابتلا به بیماری آلزایمر هستید، در مورد خطرات با پزشک خود صحبت کنید. همچنین معاینات غربالگری ساده ای وجود دارد که می تواند در کلینیک انجام دهید. هیچ ماده غذایی خاصی نمی تواند به درمان یا پیشگیری قطعی از ابتلا به بیماری آلزایمر کمک کند و مطالعات در مورد ارتباط بین رژیم غذایی و توانایی های شناختی قطعی نیست. با این حال، برخی تحقیقات نشان می دهد که عادات غذایی هوشمند به عنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم، ممکن است به شما در کاهش خطر ابتلا به آلزایمر یا سایر اشکال کاهش شناختی در زندگی ، مانند زوال عقل عروقی کمک کند.

درمان بیماری آلزایمر

کاظمی در خصوص راه‌های درمان بیماری آلزایمر گفت: درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد، اما برخی از درمان ها هستند که امکان دارد پیشرفت بیماری را تغییر داده و آن را کنترل کند. با برخی از روش های دارویی و غیر دارویی می‌توان به درمان علائم کمک کرد. یکی از درمان‌های غیر دارویی در افراد آلزایمری توانبخشی شناختی با کمک کادر درمانی و پرستار منزل است که روی حافظه و شناخت فرد سالمند  و نگهداری سالمند کار می ‌شود. همچنین یکی دیگر از اقدامات غیر دارویی تغییرات محیطی و اصلاحات است که توسط متخصصین کادر درمان با همراهی پرستار در منزل ارائه خواهد شد.