بیماری‌های قلبی علت ۴۲ درصد فوتی‌ها در کشور/ عدد فشارخون خود را بدانید

رویداد۲۴ دکتر طاهره سماوات در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به شعار روز جهانی قلب مبنی بر " با تمام قلب خود از قلب‌تان مراقبت کنید "، گفت: باید بتوان با همدلی همگانی بر بیماری‌های قلبی و عروقی غلبه کرد و اگر همدلی نباشد امکان کنترل این بیماری شایع جهانی کاهش می‌یابد. باید بتوان با اقدامی دست جمعی و ملی عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش داد. این عوامل خطر قابل تغییر هستند.

عوامل خطر بروز بیماری‌های قلبی

او با اشاره به اینکه دو دسته عامل خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی وجود دارد، تصریح کرد: دسته اول عواملی هستند که در دست ما نیست. این عوامل شامل ارث، جنسیت، سن و... است که تغییر ناپذیر هستند، اما برخی عوامل مانند سبک زندگی نادرست،‌ تغذیه نامناسب، مصرف سیگار و الکل، استرس، کم‌تحرکی و... در دست ما است و می‌توانیم روی آن تاثیر بگذاریم و با تعدیل و اصلاح آنها بر روند بیماری‌های قلبی و عروقی تاثیر بگذاریم.

انواع بیماری‌های قلبی و عروقی

وی با بیان اینکه بیماری‌های قلبی و عروقی بسیار وسیع هستند، اظهار کرد: بیماری‌های مادرزادی، بیماری‌های روماتیسمال قلب، برخی مشکلات قلبی که ممکن است ابتلا به برخی ویروس‌ها سبب نارسایی‌های قلبی شود که در دسته کاردیومیوپاتی‌ها قرار می‌گیرند که گاهی ارثی هستند، بیماری‌های کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک که جداره قلب را ضخیم می‌کنند، بیماری‌های پریکارد که ممکن است به دنبال ابتلا به سل بروز یابد و باعث محدودیت عملکرد قلب شود، بیماری‌های الکتروفیزیولوژی قلب که منجر به آریتمی‌های قلبی می‌شوند، بیماری‌هایی که در آن عضلات قلب دچار مشکل شوند، بیماری‌های عروق قلب در عروق کوچک و بزرگ که سبب بروز سکته‌ها یا نارسایی‌های قلبی می‌شوند و.... همگی از انواع بیماری‌های قلب و عروق هستند.

آیا بیماری‌های قلبی ارثی است؟

سماوات درباره سهم وراثت در بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، بیان کرد: بیماری‌های عروق کرونر قلب که به شکل زودرس در افراد درجه یک خانواده ظاهر می‌شود به شدت ارثی است. اگر مرد زیر ۵۵ سال و خانم زیر ۶۵ سال دچار بیماری عروق کرونر شده باشد و سکته قلبی کرده باشد یا ثابت شود که جداره عروق قلبش دچار رسوب چربی و کلسیم شده است، افراد نزدیک به این خانم و آقا و سایر اعضای نزدیک خانواده آنها باید حتما بررسی شوند تا دچار بیماری عروق کرونر زودرس نشوند. اقوام این خانم و آقا باید حتما شیوه زندگی خود را اصلاح کرده تا سهم عوامل خطر بیرونی را کاهش دهند.

وی افزود: برای این دسته از بیماران که بیماری کرونری قلب زودرس دارند یک غربالگری در اداره ژنتیک وزارت بهداشت داریم که وقتی آنها را شناسایی کردیم حتما افراد درجه یک خانواده‌شان را برای اجرای پروتکل‌های درمانی ارجاع می‌دهیم تا زیر چتر غربالگری قرار گیرند. بیماری‌های قلب و عروق جنین در غربالگری‌های مادر باردار مشخص نمی‌شود. در بچه‌هایی که زودرس به دنیا می‌آیند احتمال ابتلا به بیماری‌ فشار خون بالا زیاد است و باید طی آموزش‌هایی که به مادر داده می‌شود این نکات هم به مادر گوشزد شود تا به تغذیه و سبک زندگی کودک توجه ویژه کند و از چاق شدن این کودک جلوگیری کند.

لزوم چکاپ‌های دوره‌ای فشارخون و قندخون

کارشناس مسئول بیماری‌های قلب و عروق اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره برنامه‌های وزارت بهداشت برای مبتلایان به بیماری‌های قلبی و عروقی، گفت: برنامه سلامت ما از شبکه‌های بهداشتی آغاز و تا مراکز جامع خدمات سلامت شهری ادامه دارد و در سامانه سیب فراخوان می‌دهیم تا افراد ۳۰ ساله و بالاتر را از نظر دیابت‌، فشارخون (در دو نوبت)،‌ چربی‌خون (کلسترول، LDL، HDL و تری ‌گلیسرید) و... بررسی کنیم. اگر نشانه‌های دیابت و فشار خون بالا وجود داشته باشد افراد تحت پوشش قرار می‌گیرند و به شکل دوره‌ای تحت بررسی قرار می‌گیرند. 

او ادامه داد: به عنوان مثال اگر کسی فشارخون بالا داشته باشد به پزشک مرکز ارجاع داده می‌شود و فشارخون بیمار بین سه تا ۷ بار گرفته می‌شود که اگر ثابت شود فشارخون بالا دارد، تحت مراقبت قرار می‌گیرد و هر ماه بررسی می‌شود و بعد از ثابت شدن فشار خون هر سه ماه یکبار تحت بررسی قرار می‌گیرد. کسانی که دچار پیش‌ فشارخون بالا هستند هر سال و کسانی که فشار خون طبیعی دارند هر سه تا پنج سال یکبار بررسی می‌شوند.

وی افزود: تمامی آزمایشاتی که در این زمینه برای شناسایی بیماران انجام می‌شود در شبکه بهداشتی رایگان است. همچنین تحویل دارو به افرادی که دچار فشارخون بالا هستند در روستاها به شکل رایگان انجام می‌شود.

عدد «فشارخون» خود را بدانید

او درباره اجرای بسیج ملی کنترل فشارخون بالا که در تابستان سال ۱۳۹۸ انجام شد، تصریح کرد: آن بسیج با هدف آگاه‌سازی  شعار «عدد فشارخون خود را بدانید» انجام شد. فشارخون بالا یک بیماری بدون علامت است و ممکن است فرد سال‌ها با فشار خون بالا زندگی کند و اصلا متوجه بیماری خود نشود؛ بنابراین کسانی که دچار علائم افزایش فشار خون می‌شوند، آن علائم نشان‌دهنده ایجاد مشکل در ارگان‌های حیاتی بدن است. مثلا عروق مغز و چشم، کلیه‌ها،‌ قلب و... درگیر می‌شود. بر این اساس برای اینکه بدانیم فشارخون بالا داریم یا نه، باید اقدام به اندازه‌گیری فشارخون خود کنیم و راه‌اندازی بسیج ملی کنترل فشارخون بالا برای این بود که مردم را حساس کنیم که اقدام به بررسی فشارخون خود کنند.

سماوات ادامه داد: ما نمی‌توانیم تنها با یکبار اندازه‌گیری فشارخون تصمیم‌ بگیریم که فرد مبتلا به فشارخون بالا است یا خیر؛ از طرفی اندازه‌گیری فشارخون بالا چندین شرط دارد. زمانی که فعالیت بدنی داشته باشید، فشارخون شما افزایش می‌یابد؛ مثلا اگر فشارخون فردی که از مترو پیاده شده و پله‌ها را بالا آمده است و سریعا حرکت کرده است را بگیریم، عددی که دستگاه به ما نشان می‌دهد نمی‌تواند عدد واقعی فشارخون او باشد و قاعدتا بالاتر است و این طبیعی است که پس از فعالیت بدنی فشارخون افزایش یابد؛ بنابراین نیاز به بررسی فشارخون در یک بازه زمانی مشخص با رعایت شرایط مشخص است که اعداد فشارخون اشتباه نباشد.

شرایط صحیح اندازه‌گیری فشارخون

وی درباره شرایط صحیح اندازه‌گیری فشارخون،‌ گفت: فرد نباید از نیم ساعت قبل از گرفتن فشارخون غذا خورده باشد، پیش از گرفتن فشارخون فعالیت بدنی شدید نکرده باشد،‌ مثانه‌اش کاملا خالی باشد و احساس اجابت مزاج نداشته باشد،‌ سیگار نکشیده باشد و قهوه و چای نخورده باشد. اگر این پیش شرط‌ها را رعایت کرده باشد می‌تواند در یک اتاق آرام در شرایطی که دستش روی یک تکیه‌گاه باشد و پاهایش روی زمین باشد، فشار را اندازه گیری کرده و ثبت کند. این کار باید چندین نوبت انجام شود و اگر متوسط این فشارها ۱۴۰ روی ۹۰ و بالاتر بود این فرد احتمالا فشارخون بالا دارد و باید به پزشک مراجعه کند که تا بر اساس شرایط، پزشک برایش دارو تجویز کند.

وی افزود: به کسانی که در بسیج ملی کنترل فشارخون بالا، فشارشان را گرفتیم و عدد بالا بود، اعلام کردیم که احتمال دارد دچار فشارخون بالا باشید و بنابراین به مراکز بهداشتی مراجعه کنید تا چندین بار دیگر فشار شما را اندازه گیری کنند که شرایط دقیق شما مشخص شود.

مروری بر آمار و ارقام بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور

او با اشاره به اینکه آخرین مطالعات طرح استپس برای بررسی آمار و ارقام بروز بیماری‌های قلبی و عروقی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است،‌ تصریح کرد: در این مطالعه مشخص شد که فشارخون بالا در افراد ۱۸ سال و بالاتر ۳۲ درصد، کلسترول خون بالا در افراد ۲۵ سال و بالاتر ۳۱ درصد، تری ‌گلیسرید بالا در افراد ۲۵ سال و بالاتر ۳۹درصد، قندخون بالا در افراد ۲۵ سال و بالاتر ۱۴.۱۵ درصد، کم تحرکی در افراد بالای ۱۸ سال و بالاتر ۵۴.۳ درصد، مصرف دخانیات در افراد بالای ۱۸ سال و بالاتر ۱۴ درصد، اضافه وزن در افراد بالای ۱۸ سال و بالاتر ۳۸ درصد، چاقی در افراد ۱۸ سال و بالاتر ۲۵ درصد و مصرف میوه و سبزی کمتر از ۵ سهم در روز در افراد بالای ۱۸ سال و بالاتر ۹۴ درصد است. این درصدها تقریبا در اکثر استان‌های کشور یکسان است.

سهم ۴۲ درصدی بیماری‌های قلبی در مرگ‌ها

کارشناس مسئول بیماری‌های قلب و عروق اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه بیماری‌های قلبی و عروقی ۴۲ درصد عامل مرگ و میر در کشور است، گفت: مرگ‌ومیرهای زیر ۷۰ سال بالایی هم داریم اما این روند در ایران خیلی هم با آنچه که در دنیا رخ می‌دهد، متفاوت نیست. اقوام مختلفی در کشور ما زندگی می‌کنند که نوع زندگی،‌ کار، تحرک، تغذیه و استرس‌های متفاوتی دارند و ما باید علل مختلفی که باعث افزایش فشارخون بالا در اقوام مختلف می‌شود را بررسی کنیم تا روی عوامل خطر کار کنیم. مثلا در یاسوج میزان مصرف نمک خیلی بالا بوده است که در این نقطه برنامه‌ریزی مرتبط انجام شده است. اما موضوع عوامل خطر مرتبط با بروز بیماری‌های قلبی و عروقی چند وجهی است و تمام عوامل بر عهده وزارت بهداشت نیست و چند سازمان باید کمک کنند.

وی با اشاره به اینکه مردان بیش از زنان به بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند، اظهار کرد: هورمون محافظت کننده استروژن در خانم‌ها تا سن یائسگی می‌تواند عوامل خطر بروز بیماری قلبی را کاهش دهد، اما پس از آن مردان و زنان تقریبا آمار یکسانی در زمینه بیماری‌های قلبی و عروقی خواهند داشت.

ارتباط مستقیم آلودگی هوا و افزایش بروز بیماری قلبی

او درباره آثار آلودگی هوا بر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی نیز بیان کرد: آلودگی هوا در ایجاد بیماری‌های عروق کرونر و آریتمی‌های خطرناک قلبی که منجر به مرگ‌های ناگهانی می‌شود تاثیرگذار است. به دلیل سرب موجود در آلودگی هوا، فشارخون بالا در افراد ایجاد شده و این عامل خطر است. ما معمولا عادت داریم تا زمانی که غول بیماری‌زا را به چشم نبینیم باور نکنیم و در مورد آلودگی هوا هم این موضوع صادق است. در سایر کشورهایی که به یکباره بحران آلودگی هوا ایجاد شد، موضوع آلاینده‌های کارخانه‌ای سهم عمده داشتند اما در ایران عمدتا موضوع آلودگی هوا توسط اتومبیل‌ها رخ می‌دهد. حتی روزهایی که به علت آلودگی هوا تعطیل می‌کنیم می‌بینیم که تعداد ماشین‌های بیشتری در خیابان‌ها وجود دارد و نمی‌پذیریم که اینها باعث بروز انواع بیماری‌ها می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه آلودگی هوا هم یک موضوع چند وجهی است، گفت: برای کاهش آلودگی هوا نیازمند همکاری مردم و نهادهای مختلف درکنار یکدیگر هستیم. مثلا ما نیاز به توزیع مناسب جمعیت در کشور داریم. همه در کلانشهرها یا پایتخت جمع شده‌اند و همین عاملی برای افزایش آلودگی هوا در نقاطی خاص است. از سوی دیگر باید شبکه حمل و نقل کشور اصلاح شود تا بتواند پاسخگوی نیاز تردد مردم باشد.

افزایش بروز بیماری‌های قلبی در بهبودیافتگان کرونا

سماوات درباره تاثیر ابتلا به کرونا بر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، توضیح داد: ابتلا به بیماری کرونا، فشارخون افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و خیلی از افرادی که فشارخون بالا هم نداشتند به واسطه ابتلا به کرونا به فشارخون بالا مبتلا شدند. در واقع فشارخون برخی بالا رفت و برای کسانیکه فشارخون بالا داشتند، فشارخون‌شان تشدید شده و از کنترل خارج شد. از سوی دیگر ابتلا به کرونا و یا تزریق برخی واکسن‌های کرونا بویژه واکسن‌های فایزر و مدرنا سبب بروز کاردیومیوپاتی (تضعیف عضله قلب و به دنبال آن بروز نارسایی قلبی)، گرفتاری پریکارد ( اختلال در عملکرد لایه محافظ قلب)، ایجاد لخته خونی و آمبولی ریه می‌شد.

وی افزود: بروز لخته خون به دلیل تغییراتی بود که در سیستم گردش خون رخ می‌داد. به عنوان مثال علاوه بر ابتلا به بیماری، تزریق واکسن‌آسترازنکا در افراد زیر ۵۰ سال هم می‌توانست لخته خون و مرگ ناگهانی ایجاد کند. به طور کلی عوارض ابتلا به کرونا در نقاط مختلف بدن رخ می‌داد تا جایی که در برخی نارسایی کلیوی هم رخ می‌داد و یکی از علل افزایش فشارخون هم گرفتاری کلیه بود.

نشانه‌های حمله قلبی را بهتر بشناسیم

او درخصوص نشانه‌های ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، اظهار کرد: بیماری‌های مادرزادی قلب درصورت حاد بودن به محض دنیا آمدن نوزاد مشخص می‌شوند اما برخی بیماری‌های مادرزادی قلب و عروق ممکن است تا زمان بلوغ و یا میانسالی هم مشخص نشود مانند سوراخ بین دو دهلیز قلب که مبتلایان به این مشکل ممکن است در میانسالی با تنگی نفس به پزشک مراجعه کنند. در مورد بیماری‌های عروق کرونر که مهم‌ترین بیماری‌های قلب و عروق هستند، فرد ممکن است علامت‌های متفاوتی داشته باشد که یکی از آنها تنگی نفس بویژه در هنگام راه رفتن است. مورد بعدی دردهای قفسه سینه است که غالبا در مرکز قفسه سینه احساس می‌شود البته ممکن است در سمت چپ یا راست هم احساس شود. این دردها با فعالیت شروع می‌شود و وقتی فرد استراحت می‌کند برطرف می‌شود. در صورتی که این درد طول کشنده مربوط به قلب باشد و مثلا حدود ۲۰ دقیقه طول بکشد آنقدر شدید است که حتما فرد را به بیمارستان می‌کشاند.

وی افزود: دردهای قفسه سینه درصورتی که در مرکز قفسه سینه رخ ندهد غالبا در شانه چپ و در موارد نادری در شانه راست احساس می‌شود که می‌تواند به بازو رسیده و در انگشت کوچک و انگشت حلقه هم احساس شود. درد حتی ممکن است در تمام فک و آرواره تحتانی احساس شود. این درد ممکن است با درد دندان اشتباه گرفته شود اما در صورتی که درد در تمام فک تحتانی بروز کند باید به پزشک مراجعه کنید. درد سر دل که با راه رفتن شروع می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد نیز برای معده نیست و باید حتما به پزشک مراجعه کنید تا از نظر قلبی بررسی شوید. بروز مشکلات قلبی در افراد سالمند می تواند با توهم همراه باشد که اگر اطرافیان متوجه رفتار متفاوت سالمند شدند باید به پزشک مراجعه کنند. سردرد شدید و ناگهانی هم می‌تواند نشانه افزایش فشارخون باشد که باید به دنبال آن فرد از نظر بیماری قلبی هم بررسی شود.

هنگام حمله قلبی چه کنیم؟

کارشناس مسئول بیماری‌های قلب و عروق اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، تاکید کرد: افرادی که قبلا هم دچار این مشکلات و یا حمله قلبی شده باشند احتمالا قرص‌های زیر زبانی در منزل دارند که باید استفاده کنند. البته حتما باید فشار خود را اندازه بگیرند و بعد اقدام به مصرف قرص زیرزبانی کنند. برای مصرف قرص زیر زبانی فشارخون نباید کمتر از ۱۰ باشد زیرا با مصرف قرص، فشارخون کاهش می‌یابد و درصورتی که فرد سکته قلبی کرده باشد و قرص هم مصرف کند،‌ وسعت سکته قلبی افزایش خواهد یافت. تا رسیدن اورژانس یا فراهم شدن شرایط برای بردن بیمار به بیمارستان، امکان سه بار استفاده از قرص زیر زبانی وجود دارد اما برای هر بار استفاده از قرص زیر زبانی باید فشارخون گرفته شود.

او تاکید کرد: در آن شرایط بیمار مجاز به مصرف خوراکی نیست و تنها می‌تواند مقدار اندکی آب برای مصرف قرص بنوشد. برخی افراد به دنبال بروز دردهای قلبی ممکن است حالت تهوع داشته و یا استفراغ کنند که اگر به بیمار آب بدهیم ممکن است مقداری از آن وارد ریه شده و آسپیره رخ دهد و ریه فرد هم درگیر شود. فرد با داشتن علائم فوق‌الذکر به هیچ عنوان نباید حرکت کند. باید با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرند و در صورتی که امکان تماس گرفتن با اورژانس برایشان وجود نداشت حتما از اطرافیان کمک بخواهند و بدون اینکه خودشان راه بروند با کمک اطرافیان سوار خودرو شده و به نزدیک‌ترین بیمارستان بروند. افرادی که به شکل ناگهانی دچار دردهای شدید می‌شوند به هیچ عنوان نباید راه بروند و یا از پله پایین و بالا بروند زیرا با تحرک فشار خون‌شان افزایش می‌یابد.

وی افزود: گاهی جوان‌ترها از داروها یا موادی که غیرقانونی است استفاده می‌کنند. این مواد شامل ال اس دی، شیشه، کوکائین و... است که می‌تواند سبب بروز ایست قلبی و یا سکته مغزی شود. در مورد داروهای بدن‌سازی، برخی اسیدهای آمینه مصرف می‌کنند که این اسیدهای آمینه می‌تواند آریتمی قلبی خطرناک ایجاد کند؛ بنابراین تاکید می‌کنیم کمتر از این داروها استفاده کنند و بیشتر سعی کنند پروتئین‌های سالم مانند تخم مرغ و گوشت مصرف کنند.

او درباره برنامه کنترل عوامل خطرزای بیماری‌های قلبی در کارکنان دولت،‌ بیان کرد: یکی از فعالیت‌های ما این بود که بیاییم و آموزش این عوامل خطر را در قالب آموزش ضمن خدمت بیاوریم که ۱۶ امتیاز برای این کار برای کارکنان دولت درنظر گرفته شد و کتابی آموزشی در این راستا تدوین شد و در اختیار کارمندان دولت قرار گرفت. این اقدام در آن مقطع مفید بود و مورد استقبال قرار گرفت. استراتژی ما این بود که سبک زندگی سالم را گسترش دهیم که این هم یکی از فعالیت‌های این شاخه بود.

کارشناس مسئول بیماری‌های قلب و عروق اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در خاتمه با اشاره به نقش خود افراد در پیشگیری از بروز بیماری‌های غیرواگیر بویژه بیماری‌های قلبی و عروقی، گفت: افراد باید نسبت سلامت خود حساس باشند زیرا اولین کسی که سلامت ما را حفظ می‌کند، خودمان هستیم. باید با استرس‌ها کنار بیاییم و مسائل را خیلی بزرگ نکنیم؛ زیرا استرس در وقوع بیماری‌های مرتبط با قلب و عروق بویژه فشارخون موثر است. استرس‌های مداوم باعث افزایش فشارخون و قندخون می‌شوند و این دو مهم‌ترین عوامل خطر بیماری‌های قلبی و عروقی هستند.