بیماری زونا چیست؟

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: زونا یک عفونت ویروسی است که باعث ایجاد ضایعاتی دردناک شبیه به جوش بر روی پوست می‌شود. این بثورات ممکن است در هر جایی از بدن بیمار ظاهر شوند، اما معمولا به صورت نواری از تاول در سمت راست یا چپ بدن و اغلب در قسمت نیم‌تنه (شکم و سینه) ایجاد می‌شوند. گاهی هم امکان دارد در اطراف یک چشم یا یک طرف صورت، گوش‌ها و یا گردن به وجود آیند. هنوز مشخص نیست که چرا بیماری زونا فقط یک رشته عصبی خاص را درگیر می‌کند.

زونا یک بیماری خطرناک نیست، اما در برخی موارد بسیار دردناک است. طبق آماری از کشور آمریکا، تقریباً از هر سه نفر، یک نفر در طول زندگی خود به زونا مبتلا می‌شود.

علت بروز بیماری زونا

ویروس ایجادکننده زونا، «واریسلا زوستر» است، همان ویروسی که باعث آبله مرغان می‌شود. واریسلا زوستر جزء گروهی از ویروس‌ها به نام ویروس‌های هرپس است که باعث ایجاد تبخال لب و تبخال تناسلی می‌شوند. برای همین، زونا تحت عنوان «هرپس زوستر» نیز شناخته می‌شود. البته ویروس آبله مرغان و زونا با ویروس تبخال فرق دارد.

پس از آنکه ویروس واریسلا، عفونت اولیه را در فرد به شکل آبله مرغان ایجاد کرد، بقایای ویروس به صورت غیرفعال در بافت عصبی نزدیک به نخاع و مغز می‌ماند. سال‌ها بعد، ممکن است بر اثر برخی عوامل، این ویروس مجددا فعال شده و در امتداد عصب‌های حسی به سمت پوست حرکت کند و باعث بیماری زونا شود؛ بنابراین هر فردی که در گذشته به آبله مرغان مبتلا شده است، امکان دارد چند سال بعد به زونا مبتلا شود، البته این به این معنی نیست که همه کسانی که آبله مرغان می‌گیرند به زونا مبتلا خواهند شد.

برخی از عواملی که باعث تحریک و فعال شدن مجدد ویروس واریسلا می‌شود، عبارتند از:

• فشرده شدن ریشه‌های اعصاب

• ضربه و مصدومیت (که الزاما در ناحیه ستون فقرات نیست)

• پرتو درمانی در سطح ریشه‌های عصبی آسیب دیده

• جراحی نواحی کمر و ستون فقرات

• ابتلا به بیماری‌های عفونی

• استرس شدید

• تماس با شخص مبتلا به آبله مرغان یا زونا

موارد مستعد ابتلا به زونا

دلیل ابتلا به بیماری زونا به طور کامل مشخص نیست، اما می‌تواند به علت کاهش ایمنی در برابر عفونت‌ها با افزایش سن باشد؛ بنابراین زونا در افراد مسن و در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر مشاهده می‌شود.

به‌طور کلی عواملی که خطر ابتلا به زونا را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• سن بالای ۵۰ سال؛ با اینکه کودکان نیز ممکن است به زونا مبتلا شوند، اما این بیماری در بزرگسالان بیشتر بوده و خطر ابتلا با افزایش سن، بیشتر می‌شود.

• بیماری‌های خاص؛ بیماری‌هایی مانند ایدز و سرطان با تضعیف سیستم ایمنی بدن، احتمال ابتلا به زونا را افزایش می‌دهند.

• بیماری سرطان تحت درمان؛ پرتودرمانی یا شیمی درمانی باعث کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها از جمله زونا می‌شود.

• مصرف دارو‌های خاص؛ دارو‌هایی که بیماران پیوند اعضا استفاده می‌کنند، همچنین استفاده طولانی مدت از استروئیدها، مانند پردنیزون خطر ابتلا به زونا را افزایش می‌دهد.

علایم زونا

نشانه‌های زونا اغلب بر بخش کوچکی از یک طرف بدن فرد واقع می‌شوند. به‌طور معمول اولین علامت زونا درد و سوزش است که در برخی بیماران ممکن است بسیار شدید باشد. امکان دارد برخی افراد بدون ایجاد بثورات، درد زونا را تجربه کنند. 

ضایعات پوستی ایجاد شده در ابتدا به صورت یک برجستگی ظاهر شده و به تدریج به تاول تبدیل می‌شوند. تاول‌های زونا در مقایسه با تاول‌های آبله مرغان، درد بیشتر و خارش کمتری دارند.

به‌طور کلی علائم زونا عبارتند از:

• درد و سوزش 

• خارش

• بی‌حسی یا گزگز

• حساسیت به لمس

• بثورات قرمزی که چند روز پس از درد ظاهر می‌شوند

• تاول‌های پر از مایع که باز شده و پوسته می‌شوند

در برخی بیماران، علائم زیر نیز ممکن است مشاهده شود:

• تب و لرز

• سردرد

• حساسیت به نور

• خستگی و سستی عضلات

عوارض زونا

• نورالژی پس از تبخال؛ در برخی بیماران، درد ناشی از زونا تا مدت‌ها بعد از، بهبودب و از بین رفتن تاول‌ها ادامه دارد که به آن نورالژی پس از تبخال می‌گویند و دلیل آن این است که رشته‌های عصبی آسیب دیده، پیام‌های اغراق آمیزی از درد را از پوست به مغز می‌فرستند.

• از بین رفتن بینایی؛ زمانی‌که زونا داخل و یا اطراف چشم را درگیر می‌کند، باعث عفونت‌های دردناک چشمی می‌شود که ممکن است با از بین رفتن بینایی همراه باشد.

• از دست دادن شنوایی یا درد شدید در یک گوش و سرگیجه و مشکلاتی در تعادل

• از بین رفتن حس چشایی؛ که می‌تواند از علائم سندرم رامسی هانت باشد.

• مشکلات عصبی؛ بسته به اینکه بیماری زونا کدام اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهد، می‌تواند باعث التهاب مغز (آنسفالیت) و یا فلج شدن صورت شود.

• عفونت‌های پوستی؛ اگر تاول‌های ناشی از زونا به درستی درمان نشوند، می‌توانند عفونت‌های باکتریایی پوست را به دنبال داشته باشند.

زمان مراجعه بیمار مبتلا به زونا به پزشک

در صورت مشاهده علایم زونا باید به پزشک مراجعه کرد، به خصوص در موارد زیر: 

• در صورتی‌که علایم بیماری پس از ۱۰ روز، کاهش نیابد. 

• فرد بیمار بیش از ۶۰ سال سن داشته باشد، زیرا سن به طور قابل توجهی عوارض زونا را افزایش می‌دهد.

• بثورات ایجاد شده و درد در نزدیکی چشم باشد، زیرا در صورت عدم درمان به موقع، عفونت می‌تواند باعث آسیب دائمی به چشم شود.

• فرد بیمار دارای سیستم ایمنی ضعیفی باشد.

• بثورات پخش شده و دردناک باشند.

پیشگیری از زونا

واکسن آبله مرغان و واکسن زونا می‌توانند به پیشگیری از زونا کمک کنند. برای پیشگیری از زونا دو واکسن وجود دارد به نام زوستاواکس (Zostavax) و شینگریکس (Shingrix).

براساس تحقیقات، واکسن شینگریکس، بهتر جواب داده است. برای همین واکسن زوستاواکس در بعضی کشور‌ها از جمله آمریکا دیگر استفاده نمی‌شود، اما کشور‌های دیگر ممکن است همچنان از آن استفاده کنند. 

بیشتر بخوانید: از کجا بفهمیم زگیل تناسلی داریم؟

واکسن شینگریکس فرد را به مدت پنج سال از ابتلا به زونا محافظت می‌کند. این واکسن به صورت دو دوز، با فاصله ۲ تا ۶ ماه تزریق می‌شود. شینگریکس برای افراد بالای ۵۰ سال، از جمله کسانی‌که قبلا واکسن زوستاواکس را دریافت کردند یا زونا داشتند، تایید و توصیه می‌شود. 

البته قابل ذکر است واکسن زونا نمی‌تواند تضمین کند که فرد به زونا مبتلا نخواهد شد، اما دوره و شدت بیماری و خطر ابتلا به نورالژی پس از تبخال را کاهش می‌دهد. این واکسن تنها یه دارو برای پیشگیری احتمالی از بیماری است و برای درمان افراد مبتلا کاربرد ندارد.

تشخیص زونا

در اغلب موارد با شنیدن سابقه بیماری در فرد و معاینه ساده ضایعات پوستی و تاول‌ها می‌توان بیماری زونا را تشخیص داد. اما در موارد نادری، ممکن است نیاز به نمونه‌برداری از پوست یا مایع تاول باشد. در چنین حالتی پزشک با استفاده از یک گوش‌پاک‌کن استریل شده، بخش کوچکی از ضایعه پوستی یا تاول را برمی‌دارد. نمونه می‌تواند تاییدکننده وجود ویروس باشد. گاهی ممکن است بسته به نقطه درد، زونا با بیماری دیگری که بر قلب، ریه‌ها یا کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد، اشتباه شود.

درمان زونا

به گزارش رویداد۲۴ اگر زونا به موقع درمان نشود می‌تواند مشکلات و عوارض جدی به دنبال داشته باشد. در واقع درمان به موقع می‌تواند به کاهش عفونت ناشی از زونا کمک کرده و احتمال بروز عوارض را کاهش دهد.

بسیاری از بیماران که اقدام به درمان نمی‌کنند، دچار درد، خارش، سوزش و بی‌حسی شدیدی می‌شوند که ممکن است ماه‌ها و یا سال‌ها ادامه پیدا کند.
به‌طور معمول زونا طی مدت دو تا سه هفته بهبود پیدا می‌کند و به ندرت پیش می‌آید که عود کند و یا دوباره بر‌گردد؛ در واقع خیلی کم پیش می‌آید یک نفر دو بار به این بیماری مبتلا شود.

در صورت عدم درمان، بیماری پس از چند هفته به خودی خود برطرف خواهد شد، اما توصیه متخصصین این است که بیماری به روش مناسبی درمان شود. 

در درمان بیماری زونا باید گفت هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و بیمار باید دوره عفونت را بگذراند، اما ممکن است برای کاهش علائم و دوره عفونت، دارو‌هایی بسته به وضعیت بیمار و تشخیص پزشک تجویز شود. این دارو‌ها به کنترل عفونت، از بین بردن التهاب، کاهش درد و تسریع بهبودی کمک می‌کنند. برخی از این دارو‌ها عبارتند از:

*دارو‌های ضدویروس

دارو‌های ضدویروس مانند آسیکلوویر، فامسیکلوویر و والاسیکلوویر، سرعت پیشرفت عفونت و ضایعات را کاهش می‌دهند، به خصوص اگر در ۷۲ ساعت اولیه پس از بروز علائم، مصرف شوند.

*دارو‌های ضددرد

زونا باعث التهاب و درد می‌شود؛ دارو‌های مسکن مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن به کاهش درد ناشی از بیماری کمک می‌کنند.

*سایر دارو‌ها

در صورت وجود درد بعد از برطرف شدن تاول‌ها و همچنین مشاهده عفونت، ممکن است پزشک دارو‌های زیر را توصیه کند:

• کرم کاپسیدین

• دارو‌های بی‌حسی مانند لیدوکائین که به صورت کرم، لوسیون، پودر، اسپری و برچسب موجود است.

• دارو‌های ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین، دزیپرامین (نورپرامین) و نورتریپتیلین، که علاوه بر کاهش درد ایجاد شده پس از بهبودی تاول‌ها، به درمان افسردگی همراه با زونا، کمک می‌کنند. 

• آنتی‌بیوتیک‌ها که در صورت آلودگی پوست و ضایعات به عفونت باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، در غیر این صورت نیازی به آنتی‌بیوتیک نیست.

علاوه بر دارو‌هایی که گفته شد، درمان‌های خانگی زیر هم می‌توانند به کاعش علایم بیماری کمک کنند:

• استراحت کافی

• تمیز، خشک و در معرض هوا قرار دادن ناحیه آسیب دیده 

• جلوگیری از خاراندن و ایجاد خراش در تاول‌ها

• استفاده از کمپرس آب سرد بر روی زخم‌ها و تاول‌ها برای تسکین درد و خارش

• استفاده از پماد "کالامین دی" برای کاهش خارش

• قرار گرفتن در وان با مخلوط جو دوسر

• استفاده از طب سوزنی و سایر درمان‌های کمک کننده با مشورت پزشک

آیا بیماری زونا واگیر دارد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت خود زونا به تنهایی واگیر ندارد، اما ویروس واریسلا زوستر که عامل بیماری است می‌تواند به فردی که در مقابل آبله مرغان ایمن نیست منتقل شود. انتقال غالبا از طریق تماس مستقیم با زخم‌های باز بثوراتی است که هنوز به تاول تبدیل نشده‌اند. در این حالت فرد مبتلا به آبله مرغان می‌شود، نه زونا؛ بنابراین توصیه می‌شود بیمار از تماس فیزیکی با افرادی که هنوز مبتلا به آبله مرغان نشده، یا واکسن آبله مرغان نزده‌اند، به‌خصوص افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، زنان باردار و نوزادان، خودداری کند.

بیماری زونا در دوران بارداری

در حالی که بروز زونا در دوران بارداری غیرمعمول است، اما امکان آن وجود دارد. اگر فرد در دوران بارداری با کسانی که مبتلا به آبله مرغان یا عفونت زونا هستند در تماس بوده و واکسینه نشده باشد، ممکن است دچار آبله مرغان شود. بسته به اینکه فرد در کدام سه‌ماهه بارداری است، ابتلا به آبله مرغان می‌تواند منجر به نقایص یا عوارضی در نوزاد شود. تزریق واکسن آبله مرغان قبل از بارداری، قدم مهمی است.