حضرت زینب(س) کیست؟

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: حضرت زینب، سومین فرزند علی‌بن‌ابی‌طالب، امام اول شیعیان و فاطمه زهرا، دختر رسول الله، از خاندان بنی‌هاشم و از قبیله قریش است که دو سال بعد از برادرش امام حسین در شهر مدینه متولد شد.

تاریخ تولد آن حضرت در منابع مختلف متفاوت است، اما اکثر منابع به پنجم جمادی‌الاول سال پنجم و یا ششم هجری قمری، اشاره کرده‌اند.

بر اساس روایات متعدد، نام زینب را پیامبر بر ایشان گذاشت. این نام از سوی جبرئیل بر پیامبر وحی شد. زینب مخفف‌ «زين اب‌» و به معنای «افتخار و زینت پدر» و یا «درخت نیکو منظر و خوشبو» است.

کنیه حضرت زینب ام‌الحسن و ام‌کلثوم است. برای ایشان بیش از شصت لقب نقل شده است.

بیشتر بخوانید: مبارزات امام حسین

یکی از القاب آن حضرت «زینب کبری» است که برای تمیز دادن از خواهر کوچکترش «ام‌کلثوم یا زینب صغری»، به ایشان نسبت داده شده است. «شقیقه الحسین» (خواهر تنی امام حسین)، «بطله الکربلا» (قهرمان کربلا) و «ام‌المصائب» از دیگر القاب آن حضرت است. در مصر نیز با القابی مانند «الطاهره» و «ام الیتما» از ایشان یاد می‌شود.

حضرت زینب به همراه پدر و مادر خویش در کنار مسجدالنبی در مدینه زندگی می‌کرد.وی پنج ساله بود که پدربزرگش حضرت محمد (ص) از دنیا رفت و کمی بعد مادرش فاطمه (س) را از دست داد.

به گزارش رویداد۲۴ حضرت زینب از کودکی علاقه‏ای عجیب به برادرش امام حسین داشت، به همین خاطر همه این خواهر و برادر را همواره یار و حامی هم می‌دانستند. خاندان پیامبر نیز از طریق وحی الهی در جریان واقعه کربلا و سرنوشت زینب (س) و حسین (ع) بودند. از دوران کودکی ایشان اطلاعات بیشتری در تاریخ‌نگاری اسلامی نیامده ‌است.

القاب حضرت زینب

حضرت زینب به دلیل شخصیت بدیع و بزگوار خویش چندین لقب داشته است که تعداد آن تا 50 لقب تخمین زده شده است. عالمه غیر معلمه( دانای بی آموزگار)، فهمه غیر مفهمه(فهمیده ی بدون تفهیم کننده)، کعبه الرزایا(نشانه ی اندوه ها)، نائبه الزهراء(جانشین حضرت زهراء)، نائبه الحسین(جانشین حضرت حسین علیه السلام)، ملیکه النساء (ختیاردار دنیا)، عقیله النساء(خردمندترین زن در میان زنان)، عدیله الخامس من اهل الکساء(هم پایه ی پنجمین اهل کساء (حسین علیه السلام))، شریکه الشهید(سهیم و شریک در شهادت شهداء)، کفیله السجاد (پذیرائی کننده ی امام سجاد علیه السلام)، ناموس رواق العظمه(شرف آسمان عظمت و بزرگی)، سیده العقائل(بزرگ بانوی بانوان)، سر أبیها(راز (هستی) پدر خود)، سلاله الولایه(خلاصه ولایه)، ولیده الفصاحه(فرزند فصاحت)،شفیقه الحسن(همتای حضرت حسن علیه السلام)،عقیله خدر الرساله(بانوی حریم رسالت)  از جلمه برخی از القاب حضرت زینب سلا الله علیها هستند.

همچنین القاب دیگر حضرت زینب سلا الله علیها شامل  رضیعه ثدی الولایه(شیر خورده پستان ولایت)، البلیغه (صاحب بلاغت در سخن)، الفصیحه(دارای فصاحت در سخن)، الموثقه(مورد اطمینان)، عقیله الطالبین(بانوی بزرگ خاندان ابوطالب) است.

همسر و فرزندان حضرت زینب(س)

در سال هفدهم هجری قمری، زینب (س) با پسر عموی خود، «عبداللَّه‌بن‌جعفر طیار» ازدواج کرد. شرط ازدواجش این بود که همواره یار و حامی برادرش حسین (ع) باشد.

روایت است عبدالله همسر دیگری داشت به نام  «لیلی بنت مسعود» که با زینب (س) در یک خانه زندگی می‌کردند.

در مورد تعداد فرزندان حضرت زینب اختلاف وجود دارد، ولی اکثر منابع آورده‌اند ایشان دارای چهار فرزند پسر به نام‌های علی، عون، عباس و محمد و یک فرزند دختر به نام ام‌کلثوم بوده است. در برخی منابع آمده است عون و محمد در واقعه کربلا به شهادت رسیدند

حضرت زینب (س) پیش از واقعه کربلا

حضرت زینب در طول دوران زندگی با عبداللَّه‌بن‌جعفر، هیچ وقت از پدر دور نبود و از ۲۷ تا ۳۲ سالگی همراه با حضرت علی (ع) در کوفه ساکن بود. پس از شهادت پدر و صلح برادرش امام حسن مجتبی با معاویه، به همراه برادر به مدینه بازگشت. در مدینه در سال 50 هجری قمری، برادرش را که به دستور معاویه مسموم شده بود، از دست داد.

پس از آنکه امام حسین در مخالفت با یزید، ناچار به ترک مدینه و مراجعت به مکه شد، زینب کبری نیز  همراه برادر بود؛ پس از آن نیز در خروج از مکه به قصد کوفه، حسین (ع) را همراهی کرد.

از زندگانی حضرت زینب پیش از واقعه کربلا، اطلاعات زیادی در دست نیست و بیشتر منابع به همراهی ایشان با امام حسین در واقعه کربلا پرداخته‌اند.

حضرت زینب(س) در واقعه کربلا

حضرت زینب (س) در واقعه کربلا به همراه برادران و فرزندان حضور داشت، اما همسرش عبدالله با وجود همدلی با آرمان حسین، در قیام کربلا حضور نداشت. در مورد عدم حضور عبدالله‌بن جعفر در این قیام مشخص نیست، اما برخی علمای شیعه معتقدند احتمالا به دلیل ضعف سلامتی یا کهولت سن بوده‌ و فرستادن پسرانش به میدان نبرد، نشانه حمایت وی از قیام امام حسین بوده است.

دو تن از پسران حضرت زینب در قیام کربلا به شهادت رسیدند. به اعتقاد شیعه، انگیزه زینب (س) از قربانی کردن فرزندانش، بیش از علاقه او به حسین (ع)، حفظ اسلام بود. روایت است حضرت زینب در روز عاشورا، چندین بار برای یاری، به میدان نبرد شتافت، اما امام حسین از ایشان خواست که مراقب زنان، کودکان و مجروحان باشد.

در کربلا بنایی به نام «زینبیه یا تل زینبیه» وجود دارد که برفراز بلندی آن، زینب (س) شاهد صحنه پیکار بوده است.

در واقعه عاشورا نقش فداکاری‌های حضرت زینب بسیار پررنگ بود. ایشان شاهد از دست دادن برادران، فرزندان و بستگانش بود و غم از دست دادن عزیزانش را تحمل کرد.

اسارت حضرت زینب(س)

پس از شهادت امام حسین، زنان و کودکان از جمله زینب و ام‌کلثوم (س) به اسارت درآمدند. امام سجاد (ع) نیز که به دلیل بیماری توان جنگ نداشت، در میان اسرا بود. روایت است وقتی دشمن به خیمه‌گاه اهل بیت حمله کرد، شمر قصد کشتن امام سجاد را داشت اما با وساطت حضرت زینب از این کار منصرف شد^.

دشمنان اسرا و زنان و کودکان را به کوفه و سپس دمشق بردند. زینب (س) رهبری کاروان اسیران را به عهده داشت.

کاروان اسرا ابتدا راهی کوفه و دربار ابن‌زیاد شدند؛کوفیان با دیدن اسارت خاندان پیامبر، ناله و شیون می‌کردند.

زینب (س) در کوفه و دربار عبیدالله‌بن‌زیاد با ایراد خطبه‌ای وقایع کربلا را بازگو و کوفیان را به خاطر نقشی که در مرگ حسین (ع) داشتند ملامت کرد. همچنین فرمود خداوند به زودی بین خاندان پیامبر و دشمنانش داوری خواهد کرد. این خطبه باعث خشم ابن‌زیاد شد و دستور قتل امام سجاد را داد که این‌بار نیز حضرت زینب مانع شد.

سپس اسرا و سرهای شهدا را به مجلسی از اشراف شام بردند که به دستور یزید و در کاخ او برگزار شده بود؛ در این مجلس نیز حضرت زینب و امام سجاد سخنرانی کردند. زینب (س) در این سخنرانی پیروزی یزید را موقت، تلاش او را بیهوده، و شرمندگی او را جاودانه خواند. این خطبه و سخنان امام سجاد یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین خطبه‌ها در دفاع از حقانیت حسین‌بن‌علی بود و فضای مجلس را به نفع اهل بیت تغییر داد و خلیفه را وادار کرد که خودش را از وقایع کربلا تبرئه کند و ابن‌زیاد را مسئول بداند.

از دیگر وقایعی که طبق روایات در کاخ یزید اتفاق افتاد، انتخاب دختربچه‌ای از بین اسرا توسط یزید، به عنوان کنیز بود که با مخالفت شدید زینب، خلیفه از قصدش منصرف شد.

محل نگهداری اسرا در دمشق، خرابات شام بود، جایی که اسرا در آن از سرما و گرما آزرده بودند. رقیه دختر کوچک امام حسین نیز در همین مکان وفات یافت.

وفات و محل دفن حضرت زینب(س)

روایت است پس از مدتی یزید به جبران غارت اموال بنی هاشم در واقعه کربلا، با بخشش مقداری مال، اسرا را به مدینه فرستاد و اجازه داد در آنجا ساکن شوند. حضرت زینب نیز به همراه خانواده خود در مدینه مستقر شدند. سرانجام آن حضرت پس از تحمل رنج‌های فراوان در سن 56 و یا 57 سالگی، در چهادهم و یا پانزدهم رجب سال 62 هجری قمری از دنیا رفت.

در مورد محل دفن آن حضرت روایات مختلفی وجود دارد:

براساس برخی منابع، یك سال و نیم پس از آنکه حضرت زینب به مدینه آمد از دنیا رفت و در همان جا دفن شد. اكنون از قبر آن حضرت، اثری در دست نیست. برخی منابع دیگر آورده‌اند، که در سال 62 هجری قمری، پس از واقعه حره و غارت و کشتار مردم مدینه توسط یزیدیان و همچنین شیوع بیماری وبا و طاعون، حضرت زینب به همراه همسرش به سوی مزرعه‌ای در شام رفتند و در آن جا ساکن شدند. در شام حضرت زینب (س) بر اثر بیماری از دنیا رفت و در «زینبیه» دفن شد. در حقیقت اولین و مشهورترین آرامگاه منسوب به زینب، زینبیه واقع در دمشق است، اما برخی معتقدند این مزار متعلق به حضرت زینب صغری (س) یعنی حضرت ام‌کلثوم است.

برخی روایات دیگر نیز حاکی از آن است که پس از مراجعت بازماندگان واقعه کربلا از شام به مدینه، جو عمومی مدینه ناآرام شد. حاکم مدینه طی نامه‌ای به یزید، وضعیت مدینه و نقش حضرت زینب در افشاگری علیه بنی‌امیه و آگاه‌سازی و بیداری مردم را گزارش داد. یزید در پاسخ دستور داد که زینب را از مدینه خارج کنند. در پی تصمیم حاکم مدینه مبنی بر اخراج و تبعید حضرت زینب، آن حضرت از مدینه به مصر مهاجرت کرد و پس از گذشت حدود یک سال در قاهره رحلت فرمود. امروزه سیده زینب در شهر قاهره زیارتگاه مجلل و باشكوهی است، البته برخی معقدند این قبر متعلق به «زینب بنت یحیی‌بن‌حسن‌الانورابن‌زیدابن‌حسن‌ابن‌علی‌بن‌ابیطالب» است كه به دلیل تشابه اسمی با حضرت زینب اشتباه شده است. همچنین مزار دیگری در شهر سنجار کشور عراق به حضرت زینب منسوب است که در مکان مرتفعی واقع شده است.

دیدگاه شیعه نسبت به حضرت زینب

با نگاهی به زندگانی حضرت زینب در می‌یابیم تمام زندگی وی با روح حماسه عجین بوده است.

در توصیف فضایل زینب (س) می‌توان به خصایصی چون عبادت، شناخت و عرفان، علم و سخنوری، تعلیم و تفسیر قرآن، شجاعت، صبر و استقامت و ...‎ اشاره کرد. رنج‌هایی که آن حضرت در دوران حیات خود تحمل کرد بی‌مانند است، مصیبت‏هاى سنگین و پى در پى که هر کوه استوارى را متلاشى مى‌کرد، تا جاییکه به ایشان لقب «ام‌المصائب» داده‌اند. شیعیان زینب (س) را به خاطر شکیبایی در مصائب کربلا و اسارت پس از آن، یکی از چهار زن مبارز مسلمانو نماد ایستادگی در مقابل ظلم و ستم می‌دانند.

در ایران، روز ولادت حضرت زینب را به دلیل مراقبت ایشان از مجروحان، «روز پرستار» نام گذاشته‌اند.