تا سال ۱۴۰۹ اصفهان تبدیل به بیابان می‌شود | فرونشست با تاریخ اصفهان چه می‌کند؟ | ۴۵ برابر نرخ جهانی در اصفان فرونشست داریم

رویداد۲۴ | امیرحسین جعفری: فرونشست آثار بسیار زیان باری از خود به جا می‌گذارد و نسبت به دیگر پدیده‌های زمین‌شناسی، قابل جبران نیست. یکی از مهم‌ترین نقاطی که درگیر فرونشست شده اصفهان است. اصفهانی که آثار تاریخی بسیاری دارد و این آثار بیشتر از دیگر نقاط در معرض فرونشست و ترک خوردگی قرار دارند.

به جهت بررسی موضوع فوق، گفتگو کردیم با رضا اسلامی، کارشناس تکتونیک، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

فرونشست در اصفهان در حال حاضر چه وضعیتی دارد؟

فرونشست یک پدیده‌ی تدریجی است و مانند زلزله به یکباره اتفاق نمی‌افتد. مثلاً وقتی می‌گوییم که نرخ فرونشست اصفهان سال ۹۸ نزدیک ۱۸۴ میلیمتر بوده است، این عدد در طول یکسال رخ داده است. ممکن است برخی ماه‌ها این نرخ بیشتر و یا کمتر بوده باشد. در دنیا 4 میلیمتر فرونشست به معنای بحران است.

ما ۴۵ برابر نرخ جهانی در اصفان فرونشست داریم. خرداد ۱۴۰۰ تا خرداد ۱۴۰۱ به وسیلهٔ جی.پی.اس‌های دو فرکانس ۲۴ ایستگاه در اصفهان نشان داد که نرخ فرونشست در شمال غرب تا شمال شرق اصفهان سرعت بیشتری پیدا کرده و ۱۵۸ میلیمتر را نشان داد اما این کاهش به معنای بهبود وضعیت نیست. ما وقتی بخواهیم سرعت را کنترل کنیم، باید برداشت را از آبخوان کم کنیم. شما یک اسفنج را درنظر بگیرید، با چند سرنگ از آن آب بکشید، وقتی آب تمام شد، آن اسفنج مچاله می‌شود. برای بازگشت به شرایط عادی یا باید آب تزریق کنید یا آب برداشت نکنید. آبخوان اصفهان هم توسط چاه‌های کشاورزی و صنعتی و شهری درگیر مشکل است. زاینده‌رود هم که تغذیه‌کننده اصلی آبخوان اصفهان بوده است، سالانه بیست روز باز است.

تغییر بستر رودخانه و مرگ تدریجی آبخوان چه اثری بر روی اصفهان گذاشته است؟

ما در بستر رودخانه نیز تغییراتی به وجود آوردیم. شیب را زیاد کرده‌اند و بنابراین آب اجازهٔ نفوذ پیدا نمی‌کند. کم‌شدن عدد فرونشست به معنای کنترل فرونشست نیست، بلکه دلیل بر این است که آبخوان ما در حال متراکم‌تر‌شدن است و ما به مرگ آبخوان نزدیک می‌شویم؛ با مرگ آبخوان دیگر مهم نیست که چقدر آب وارد آن جا شود. الان گفته‌اند که ما یک کسری سه میلیارد مترمکعبی در آبخوان داریم.

بیشتر بخوانید: نماینده اصفهان: اگر برای فرونشست چاره‌ای نشود، باید شهر را ترک کنیم

۱۴۱۵ دیگر آبی در آبخوان نداریم، تازه این در حالی‌ست که هیچ چاه تازه‌ای حفر نشود. اگر باز هم چاه حفر شود در سال ۱۴۰۹ آبی وجود نخواهد داشت. آبی هم که الان از عمق ۲۰۰ متری می‌کشند وضعیت خوبی ندارد. اگر به بیمارستان غرضی بروید، جنوب بیمارستان یک فضای سبز است که از چاه استفاده می‌کند و چمن‌ها شوره‌زده‌اند چون آب از عمق ۲۰۰ متری، آب مناسبی نیست.

فرونشست روی آثار تاریخی اصفهان چه تاثیری می‌گذارد؟

شما یک صفحه را در نظر بگیرید، روی این صفحه یک سری بنا وجود دارد؛ وقتی این صفحه بشکند، دیگر فرقی نمی‌کند چه چیزی روی آن باشد؛ بنای تاریخی، کلیسا، مسجد، فرودگاه یا هر چیز دیگر. پس فرونشست تأثیرگذار است.

مثلاً در میدان نقش جهان اصفهان، طبق محاسبات دکتر نادی، نهایت نشستی که خواهد کرد حدود ۵۴ تا حدود ۴۵سانتی‌متر به طور کامل است. در حبیب‌آباد حدود ۱۸۰ سانت فرونشست تجمعی خواهد داشت، سی و سه پل ۳۰ سانت فرونشست خواهد کرد. اگر می‌خواهید آثار فرونشست را ببینید به مسجد سید بروید. دیوارهٔ غربی و گنبد ترک خورده است. این سازه متعلق به ۲۰۰ سال قبل است؛ یک طرف ساختمان ۳ سانت و یک طرف 2.5 سانت نشست می‌کند و این اختلاف نشست باعث شکست ساختمان می‌شود. در مسجد امام اصفهان تا ۱۱ سانتی‌متر کجی ستون داریم. به علت تدریجی رخ دادن فرونشست، این پدیده را درک نمی‌کنیم اما فرونشست تنها بحران زمین‌شناسی است که قابل برگشت نیست. اگر آبخوان از بین برود، با یک بیابان طرف هستیم، مثل کویر لوت که بارندگی دارد اما آب نفوذ نمی‌کند. مثل رودخانه شیراز که کف آن آبی نفوذ نمی‌کند و سیل راه می‌افتد.

به جز فرونشست، دیگر چه خطرات زمین‌شناسی حیات اصفهان را به خطر می‌اندازد؟

اصفهان یک خطر دیگر هم دارد؛ در پهنه‌ زمین‌لرزه‌ای که سازمان زمین‌شناسی منتشر کرده است، اصفهان و مرکز کشور ریسک خطر زلزله متوسط داشته‌اند، بنابراین اکثر صنایع استراتژیک هم در این نقطه واقع شده‌اند؛ به این لحاظ که زمین زیرشان پایدارتر بوده است. تأسیسات هسته‌ای و فولاد و ... در اصفهان بناشده است. اما فرونشست عامل کاتالیزری برای زلزله می‌شود. تمام ساختمان‌های شمال شهر اصفهان دست نوازش فرونشست را دارند. شهرک کاوه، شهرک نیروهوایی که تخلیه شده و... نمونه‌های این مسأله هستند. شما اگر سمت ترمینال امیرکبیر بروید، فرونشست بسیار زیاد است. ساختمان‌ها درگیر ترک می‌شوند و با یک زلزله ۴.۵ ریشتری تخریب می‌شوند.

از طرف دیگر خود آبرفت ما هم دچار مشکل شده و امواج زلزله سریع‌تر به سطح زمین می‌رسند که قدرت تخریب را جدی‌تر می‌کند. خدا نکند یک زلزله ۵.۵ در اصفهان بیاید. فرونشست فقط بر آثار تاریخی اثر ندارد، بلکه بر روی زندگی 2.5 میلیون نفر اثر گذاشته است. روزی نیست که خبری از شکستگی لوله فاضلاب و... در اصفهان نیاید. علت این اتفاقات به خاطر فرونشست است.

سال گذشته ۱۷ مورد فروریزش بزرگ در اصفهان داشتیم که بیشتر آن در جنوب اصفهان نزدیک خیابان نظر، میر، حکیم نظامی و... رخ داده است. در منطقهٔ کجان اصفهان، یک ماه پیش فروریزشی اتفاق افتاد که یک اتوبوس راحت در آن فرومی رفت. هرچه به سال ۱۴۰۹ و ۱۴۱۵ نزدیک می‌شویم، این فروریزش‌ها بسیار می‌شود. برای فرونشست فرقی نمی‌کند کجا را تخریب کند.

دیگر نقاط کشور چه وضعیتی در حوزهٔ فرونشست دارند؟

۶۰۰ دشت در ایران داریم؛ بیش از ۴۰۰دشت ما تحت‌تأثیر فرونشست است. کاشمر، نیشابور، سمنان، دامغان، سرخس، دریاچه ارومیه و... درگیر فرونشست است. از ۳۱ استان و فقط یک استان درگیر فرونشست نیست. اما برخی نقاط شرایط حاد‌تر است. چون اصفهان در دشت اصفهان-برخوار بنا شده و ۲.۵ میلیون جمعیت دارد، این پدیده داخل شهر هم رخ داده است. وقتی به کاشمر می‌روید، فرونشست در اطراف شهر است.

در جنوب شیراز هم تمرکز جمعیتی آنقدر بالا نیست اما در جنوب شهر تهران فرونشست داخل شهر آمده است. یک زمان استان همدان رکورد دار فرونشست بود اما تحقیقات جدید سازمان زمین‌شناسی نشان داد که به لحاظ مساحت درگیر، استان اصفهان اول است. به لحاظ نرخ فرونشست، استان فارس رکورددار فرونشست است و ۴۵۰میلیمتر در سال، یعنی صد برابر نرخ جهانی فرونشست داریم. به لحاظ ریسک بالا، شهر اصفهان پرریسک‌ترین شهر فرونشست است. ۷۶۰هزار واحد مسکونی با پالایشگاه و فرودگاه و شهرک‌های صنعتی در اصفهان خطر فرونشست را جدی‌تر می‌کند. راه آهن اصفهان شیراز که از منطقه‌ی مهیار رد می‌شود، کنار ریل ترک‌های فرونشست داریم.

با اصفهان چه باید کرد؟

اگر کاری نکنیم، به هیچ وجه نمی‌توان فرونشست را متوقف کرد، تنها می‌توان با جاری‌بودن زاینده‌رود و بدون دست بردن در کف رودخانه، فرونشست را کنترل کرد. ما باید حق‌آبه اصفهان را بدهیم. ما نباید تعارف کنیم، یک شهر با 6 هزار بنای تاریخی در حال نابودی است. باید برداشت از آبخوان را متوقف کنیم. من می‌دانم کشاورز در شرایط بد اقتصادی است و فضای سبز شهر اصفهان هم مهم است و از آبخوان استفاده می‌کنند اما باید به فکر حیات باشیم. اصفهان را باید فدا کنیم یا ثروت را؟ درخت هلو و بادام مهم‌تر هستند یا اصفهان؟ ما آب را از کارون به اصفهان منتقل می‌کنیم، بعد از اصفهان به کارون منتقل می‌کنیم. آب از تونل کوهرنگ به زاینده‌رود می‌آید بعد با بن-بروجن به کارون برمی گردد. ما آب را به یزد بردیم، بعد از عمان آب به اصفهان می‌آوریم!