تأثیر رسانه ها بر جامعه چیست؟

رویداد۲۴ | سیما صابری: رسانه را رکن چهارم دموکراسی می‌دانند. بدون وجود رسانه آزاد و مستقل در یک جامعه، دموکراسی شدنی نیست. معیار آزادی بیان در رسانه‌ها یکی از پارامترهای مهم وجود آزادی در جامعه است. رسانه‌ها با نگاه انتقادی به مسائل و چالش‌های جامعه می‌توانند مقدمات تغییر و اصلاحات را فراهم کنند. همچنین رسانه‌های ارتباط جمعی، به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های اطلاع‌رسانی، نقش غیرقابل انکاری در شکل‌دهی به فرهنگ، باور‌ها و رفتار‌های اجتماعی دارند. از روز‌های نخستین رادیو و روزنامه‌نگاری تا امروز که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی سلطه‌ی خود را برقرار کرده‌اند، رسانه‌ها به‌عنوان پل ارتباطی بین مردم و جهانِ پیرامونشان عمل کرده‌اند. این تأثیرگذاری گسترده، آثار مثبت و منفی بسیاری را به دنبال داشته که بررسی آنها می‌تواند به درک بهتر وضعیت کنونی جوامع و پیش‌بینی آینده کمک کند.

نقش رسانه‌ها در شکل‌دادن به نظرات عمومی

یکی از مهم‌ترین تأثیرات رسانه‌ها، توانایی آنها در شکل‌دهی به نظرات عمومیست. رسانه‌ها می‌توانند باور‌ها و گرایش‌های جامعه را تغییر یا تقویت کنند. برای نمونه، پوشش فراگیر یک مسئله می‌تواند حساسیت مردم را به آن بیافزاید یا بلعکس، سکوت رسانه‌ای می‌تواند بی‌تفاوتی عمومی به وجود آورد. همچنین، روش ارائه اخبار و تحلیل‌ها می‌تواند جهت‌گیری ویژه‌ای به نظرات عمومی بدهد.

تأثیر رسانه‌ها بر فرهنگ و هویت اجتماعی

رسانه‌ها به‌عنوان آینه‌ای از فرهنگ و ارزش‌ها، در تقویت یا دگرگونی هویت فرهنگی نقش دارند. برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها و موسیقی‌ها و حتی تبلیغات، حامل پیام‌هایی هستند که می‌توانند نگرش‌ها و هنجار‌های تازه‌ای را به جامعه معرفی کنند. این فرآیند به‌ویژه در جوامع چندقومی و فرهنگی اهمیت بیشتری دارد.

رسانه‌های جمعی، نقش بسزایی در گسترش دانش عمومی و برقراری گفتگو‌های اجتماعی دارند. اما تأثیر آنها بر فرهنگ همواره مثبت نیست. رسانه‌ها می‌توانند با تبلیغ مصرف‌گرایی و الگو‌های غیرواقعی زیبایی، به کاهش اعتماد به نفس و افزایش نارضایتی جامعه بینجامند. همچنین با بازتولید کلیشه‌های تبعیض‌آمیز جنسیتی یا نژادی منجر به عمق بخشیدن به نابرابری‌ها می‌شوند.

رسانه‌ها در دورانی مانند همه‌گیری کرونا به عنوان مرجع اصلی اطلاع‌رسانی عمومی و آموزش بهداشت عمومی عمل می‌کنند. همچنین می‌توانند با تبیین موضوعاتی، چون تغییرات آب و هوایی، حقوق بشر و عدالت اجتماعی، پایه‌ای برای گفتگو‌ها و اصلاحات مثبت ایجاد کنند.

با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد که نباید نادیده گرفت. انتشار سریع اطلاعات جعلی می‌تواند بر امنیت جامعه و ثبات سیاسی تأثیر بگذارد. پدیده «اتاق پژواک» در رسانه‌های اجتماعی موجب تحمل کمتر نسبت به دیدگاه‌های مخالف می‌شود. همچنین جمع‌آوری بی‌رویه داده‌های شخصی کاربران زمینه‌ساز سوءاستفاده‌های مختلفی است.

رسانه‌ها و عدالت اجتماعی

رسانه‌ها می‌توانند ابزار مهمی برای ترویج عدالت اجتماعی و حقوق بشر باشند. گزارش‌های تحقیقی پیچیده و برخی مستند‌های افشاگرانه پرشور، می‌توانند با جلب توجه عمومی، مسائل و نابرابری‌های اجتماعی را به مقامات معرفی و آنان را ملزم به پاسخگویی کنند. پوشش رسانه‌ای جنبش‌هایی مانند Black Lines Matter و کمپین‌های مبارزه با خشونت علیه زنان باعث افزایش آگاهی و تغییر سیاست‌ها شده است.

تأثیر رسانه‌ها بر سیاست

رسانه‌ها نقشی حیاتی در فرایند‌های سیاسی دارند. در بسیاری از کشور‌ها به عنوان ناظر و منتقد قدرت عمل می‌کنند و با افشای فساد، سوءاستفاده از قدرت و ناکارآمدی‌ها به شفافیت و پاسخگویی دولت‌ها یاری می‌رسانند. با این حال، تعلق برخی رسانه‌ها به گروه‌های سیاسی یا اقتصادی می‌تواند استقلال آنها را زیر سؤال ببرد و سبب جانبداری در پوشش خبری شود.

رسانه‌های جدید و دموکراتیک‌سازی اطلاعات

تکامل رسانه‌های دیجیتال و الکترونیکی، نقش بارزی در دموکراتیک‌سازی اطلاعات داشته است. هر فرد امروزه می‌تواند با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، پادکست‌ها و وبلاگ‌ها صدایش را به گوش دیگران برساند. این تحول قدرت را از رسانه‌های سنتی گرفت تا به دست مردم عادی سپرد.

با این حال این آزادی همراه با چالش‌هایی بوده است. افزایش حجم اطلاعات و نبود نظارت کافی، موجب شده تا اخبار جعلی و تئوری‌های توطئه به آسانی پخش شوند.

سخن آخر

رسانه‌ها به عنوان یکی از اجزای اساسی جوامع مدرن، تأثیر عمیقی بر ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها دارند. آنها می‌توانند به عنوان ابزاری برای آموزش، افزایش آگاهی و ترویج عدالت اجتماعی عمل کنند. البته چالش‌هایی مانند انتشار اخبار جعلی، قطبی‌شدن جامعه و نقض حریم خصوصی نیز وجود دارد.

برای بهره برداری از فرصت‌های رسانه‌ای و کاهش آسیب‌ها، لازم است که هم مخاطبان و هم تولیدکنندگان محتوا، مسئولیت‌پذیری بیشتری از خود نشان دهند. تقویت مهارت‌های رسانه‌ای مردم و تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای رسانه‌ها می‌تواند به دستیابی به این هدف کمک کند. همچنین ایجاد فضایی برای بحث و گفتگوی اجتماعی که در آن افکار مختلف بتوانند به طور آزادانه مطرح شوند، می‌تواند موثر واقع شود.
رسانه‌ها در نهایت بازتاب جامعه هستند و نقش مهمی در شکل‌دهی آینده آن دارند.