جانشینان احتمالی آیت الله

در مطلبی با عنوان « ریاست مجمع تشخیص و پنج شاخصه آیت الله» به این موضوع پرداخته شد و شاخصه های بیان شده عبارت بودند از: 1- تسلط بر اهداف اصلی و بنیادی انقلاب،2- شخصیت فراجناحی،3- مقبولیت، بزرگ منشی و بردباری،4- سوابق مدیریتی در امور اجرایی و تقنینی،5- اعتقاد به جایگاه مهم مجمع در تدوین سیاست های کلی نظام و تشخیص مصالح آن.

با توجه به شاخص‌های پیش گفته، می‌توان گزینه‌های مطرح شده در رسانه ها را مورد سنجش قرار داد و عیار آنان را مورد ارزیابی قرار داد. در ادامه، برخی از افراد مطرح شده که سابقه ریاست بر یکی از قوای سه گانه را داشته اند را با شاخص های پنجگانه، مورد سنجش قرار می دهیم.

حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری
رئیس اسبق مجلس شورای اسلامی و رئیس فعلی دفتر بازرسی رهبر انقلاب را مطرح ترین گزینه برای پذیرش ریاست مجمع تشخیص می دانند چراکه از لحاظ روش و منش، دارای قرابت فراوانی به آیت الله هاشمی رفسنجانی است.

ناطق نوری از انقلابیون اصیل و اولین رهبران انقلاب اسلامی است که چه پیش و چه پس از آن، همواره در نقش یکی از عالی ترین مدیران نظام به ایفای نقش پرداخته است. او آگاه به اهداف بنیادی انقلاب و دارای قوه تشخیص در مرتبه ای قابل توجه است و می تواند پیشامدها را در جهت مصالح نظام، مدیریت کند.

او شخصیتی فراجناحی است که اگرچه در دوره ای از تاریخ جمهوری اسلامی، اصولگرایان حول او جمع بودند اما سعی نموده است مشی اعتدالی خود را پیش بگیرد و در موضوعات سیاسی، ریش سفیدی کند.مدیریت مناسب او در مجلس شورای اسلامی و مدیریت صحیح حامیان خود؛ پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری، نمایانگر مدیریت بحران قوی وی و تشخیص صحیح مصالح است.

همین بردباری و متانت، از ناطق نوری شخصیتی بزرگمنش ساخته است که می تواند با بهره گیری از تجربه های فراوان اجرایی و تقنینی و مدیریتی، مجمع تشخیص را به سمت اهداف مدنظر، اداره نموده و پیش برد چراکه او واقف به اهمیت جایگاه مجمع تشخیص مصلحت در ساختار نظام اسلامی می باشد.

لذا به نظر می رسد ناطق نوری را بتوان حائز هر پنج شاخصه مورد توجه برای برعهده گرفتن ریاست مجمع تشخیص مصلحت دانست.

حجت الاسلام حسن روحانی
بر اساس آئین نامه اولیه مجمع تشخیص، رئیس جمهور به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت برگزیده می شد ولی با توجه به حکم رهبر انقلاب، این رویه از سال 76 تغییر یافت و تا زمان وفات، آیت الله هاشمی رفسنجانی ریاست مجمع را برعهده داشت. شاید بتوان حسن روحانی را اصلی ترین گزینه برای ریاست مجمع تشخیص مصلحت دانست چراکه هم رئیس جمهور است و هم «اشبه الناس رفتارا» به آیت الله هاشمی رفسنجانی.

حسن روحانی، هم از انقلابیون اصیل است و هم از بانیان انقلاب اسلامی؛ و لذا آگاهی لازم از اهداف اولیه انقلاب، از ویژگیهای اوست و می تواند مصالح نظام را بر اساس ایده های اولیه، به خوبی تشخیص داده و مدیریت کند.

مشی او، میانه روی و دولت او، دولت اعتدال نام گرفته است و از جناح های مختلف، در دولت خود، نماینده دارد. عضو جامعه روحانیت مبارز که در سالهای اخیر، اصلاح طلبان را بیش از پیش، همراه خود دارد و می کوشد شخصیتی فراجناحی از خود به نمایش بگذارد.

در میان «السابقون انقلاب» دارای مقبولیت است و نخبگان جامعه، او را برای ریاست مجمع تشخیص، حائز بردباری می دانند چراکه نحوه عملکرد او در دولت و در دبیرخانه شورای امنیت ملی، اینگونه بوده است. تجربه ریاست جمهوری و بیست سال نمایندگی مجلس، از او فردی آگاه به مباحث اجرایی و تقنینی ساخته است.

حضور متعدد او در جلسات مجمع تشخیص با وجود مشغله های فراوان ریاست جمهوری، نشان از اعتقاد او به جایگاه مهم این مجمع دارد اما تنها ایراد موجود، عدم وجود فرصت کافی برای مدیریت منسجم مجمع توسط رئیس جمهور است؛ چراکه مجامع و شوراهای متعدد و اداره امور دولت، مجال کافی برای تمرکز بر امور مجمع تشخیص را نخواهد داد.

در مجموع، حسن روحانی حائز هر پنج شاخصه برای پذیرش مسئولیت ریاست مجمع تشخیص می باشد؛ البته با لحاظ یک ایراد.

 آیت الله محمود هاشمی شاهرودی
رئیس سابق قوه قضائیه و مسئول فعلی حل اختلاف قوا را می توان یکی از گزینه های مطرح برای ریاست مجمع تشخیص مصلحت نام برد. هاشمی شاهرودی سابقه ریاست ده ساله بر قوه قضائیه را دارد و در سالهای اخیر با انتشار رساله عملیه، عملا ردای مرجعیت را بر تن نموده است.

در مورد وی باید گفت که هرچند به نظر می رسد از اهداف و آرمان های بنیادی انقلاب، آگاهی داشته باشد ولی سوابق انقلابی درخوری ندارد و به عنوان یک شخصیت انقلابی از او یاد نمی شود. شخصیت او فراجناحی است و در قالب هیچیک از جناح های موجود در کشور، تعریف نمی شود چراکه بازیگر فعال در عرصه سیاست نبوده و نیست.

هاشمی شاهرودی  می تواند «ریش سفیدی» کند همانگونه که در اختلافات سران قوا، چنین کاری را انجام داده است و به نظر می رسد بتواند در مجمع هم حائز مقبولیت اکثریت شود. وی دارای سوابق اجرایی و تقنینی نیست و در دولت و مجلس شورای اسلامی، دارای مسئولیتی نبوده است.

با توجه به اینکه در عرف نظام جمهوری اسلامی، افرادی که اعلام مرجعیت می‌کنند از پذیرش مسئولیت در حوزه های سیاسی نظام پرهیز می کنند و سعی می کنند بیش از گذشته به امور مقلدین خود بپردازند تا به امور حکومتی، به نظر می رسد آیت الله هاشمی شاهرودی از پذیرش ریاست مجمع تشخیص، پرهیز نماید.

لذا شاید بتوان هاشمی شاهرودی را حائز چهار شاخصه از پنج شاخصه مدنظر دانست که حاوی یک «ان قلت» برای پذیرش مسئولیت است.

حجت الاسلام سید محمد خاتمی
هرچند برخی رسانه ها از شایستگی رئیس دولت اصلاحات برای ریاست مجمع تشخیص مصلحت سخن می گویند و او را حائز چهار شاخصه از پنج شاخصه مذکور می‌دانند ولی با توجه به اینکه وی از موارد متعددی از حقوق اولیه خود محروم است انتصاب وی به چنین پُستی دور از ذهن است.

 
 دکتر علی لاریجانی
تعداد معدودی از رسانه‌ها از رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی برای ریاست مجمع تشخیص مصلحت نام می برند. علی لاریجانی نیز سوابق انقلابی چشمگیری در کارنامه ندارد ولی تلاش نموده است در مسیر اهداف اصلی انقلاب، قدم بردارد و یا حداقل، اینگونه وانمود کند. رابطه خوب او با آیت الله هاشمی رفسنجانی و همکاری نزدیک با دولت؛ در حالیکه که عقبه لاریجانی، اصولگرایی است و مدیریت خاص او بر مجلس شورای اسلامی، همگان را در اینباره که او سیاستمدار زیرک و توانمندی است به نظر واحدی رسانده است.

لاریجانی در جناح و حزب نمی گنجد و خود را محصور در این «بازی«های سیاسی نمی کند بلکه با بهره گیری از هوش خود، احزاب و جناح ها را «ملعبه» دست خود می‌کند و برای همین است که گاهی سرلیست اصولگرایان است و گاهی سرلیست اصلاح طلبان! 

البته باید اذعان داشت که نخبگان و بزرگان کشور، هنوز او را به بزرگ منشی و «بزرگی» نمی پذیرند و هیچگاه نشده است که حول محوریت او، به تصمیم گیری بپردازند چراکه مطمئن نیستند که در آن زمان، لاریجانی با آنهاست یا بر علیه آنها.

سوابق مدیریتی در قوه مقننه و وزارت در دولت از لاریجانی، شخصیتی با تجربه و هوشمند ساخته است که توانایی اعلام نظر در موضوعات گوناگون و شرایط مختلف را دارد. حضور مداوم او در جلسات مجمع تشخیص، حکایت از اعتقاد او به جایگاه مهم این مجمع دارد.

شاید بتوان با اغماض بیان داشت که علی لاریجانی دارای چهار شاخصه از پنج شاخصه مذکور است.

رئیس سابق مجلس شورای اسلامی نیز از گزینه های مطرح شده توسط رسانه ها برای ریاست مجمع تشخیص است. حداد عادل نیز سوابق انقلابی چشمگیری در کارنامه ندارد ولی تلاش نموده است در مسیر اهداف اولیه انقلاب، قدم بردارد؛ هرچند به طور کامل موفق نبوده است.

غلامعلی حدادعادل در رسته اصولگرایان تعریف می شود و مقبولیتی در میان اصلاح طلبان ندارد؛ هرچند خودش کوشیده است که شخصیتی فرهنگی باشد تا سیاسی، ولی عملکرد او نمایانگر وابستگی های جناحی او است.

در میان نخبگان، به ادب و صبوری شناخته می شود ولی به عنوان شخصی که توانایی «بزرگی» و «ریش سفیدی» در موضوعات را داشته باشد و مصالح را به نحو احسن تشخیص دهد دارای مقبولیت نیست همانگونه که اصولگرایان هم هیچگاه او را محور تصمیمات خود قرار نداده اند.

هرچند سابقه ریاست چهارساله مجلس شورای اسلامی را در کارنامه دارد ولی هیچگاه مسوولیت کلان اجرایی برعهده نداشته است و مناصب اجرایی او نهایتا به مشاورت و معاونت وزیر ختم شده است. حدادعادل با حضور پر رنگ خود در مجمع تشخیص، نشان داده است که به جایگاه این رکن نظام، معتقد است و در مسیر اعتلای آن خواهد کوشید.

می توان حداد عادل را حائز سه شاخصه از شاخصه های پنج گانه دانست.

محمود احمدی نژاد
رئیس دولت نهم و دهم را هم از گزینه های ریاست مجمع تشخیص مصلحت نام برده اند. شخصیتی که هرچند سوابق انقلابی قابل توجهی ندارد اما در دوران ریاست جمهوری خود، بارها از اهداف اولیه و آرمانی انقلاب برای شعارهای انتخاباتی خود بهره گرفت و خود را «انقلابی درجه یک» معرفی کرد؛ اگرچه در عمل، باعث بدبینی به شعارهای انقلاب شد.آنچه مشهود است آنست که محمود احمدی نژاد بر اهداف بنیادی انقلاب و آرمان های آن، تسلط ندارد و اهداف مد نظر خود را در قالب شعارهای انقلاب، عرضه می کند لذا قدرت تشخیص مصالح نظام از مصالح شخصی و جناحی را ندارد و بارها تهدید به بیان ناگفته ها و عبور از خط قرمزها کرده است.

احمدی نژاد با حمایت اصولگرایان بر سر کار آمد و از نیروی انسانی آنان نیز در دوران ریاست جمهوری خود بهره برد اما به دلیل عملکرد فاجعه آمیز خود، اصولگرایان مسئولیت اقدامات او را نمی پذیرند و از او اعلام برائت می کنند. لذا شاید بشود احمدی نژاد را شخصیتی فراجناحی دانست اما از آن لحاظ که هیچ جناحی تمایل به پذیرش او را ندارد.

شخصیت احمدی نژاد از بزرگمنشی و صبوری، تهی است و به نظر جمعی، بی اعتنا است چراکه وی معتقد است آنچه را خود به آن رسیده است همان درست است و دیگران باید متابعت کنند همانگونه که در دولت وی اینگونه بود و همانگونه که دلیل عدم حضور وی در جلسات مجمع، به همین دلیل بود. لذا نخبگان، وی را به هیچ وجه در جایگاه «ریش سفیدی» نپذیرفته و نخواهند پذیرفت.

در کارنامه احمدی نژاد، سوابق تقنینی در قالب نمایندگی مجلس شورای اسلامی ثبت نشده است ولی وی ریاست جمهوری هشت ساله را در تجربیات خود دارد. همین تجربه هشت ساله و عملکرد وی در قبال مجمع تشخیص مصلحت، نشان داد وی اصلا اعتقادی به جایگاه مهم مجمع تشخیص ندارد و آن را مجمعی بیهوده می داند؛ لذا در صورت ریاست بر چنین مجمعی، جایگاه آن را تنزل خواهد داد.

شاید بتوان محمود احمدی نژاد را حائز دو شاخصه از پنج شاخصه مد نظر دانست.

تکمله
یکی دیگر از گزینه های مطرح برای انتصاب به ریاست مجمع تشخیص مصلحت که تاکنون از عهده داران قوای سه گانه نبوده است آیت الله سید حسن خمینی است.
استاد حوزه علمیه قم و تولیت آستان امام خمینی(ره) را نیز به عنوان گزینه ریاست مجمع تشخیص، مطرح کرده اند. «آیت الله جوان»؛ هرچند به اقتضای سن و سال، از انقلابیون اولیه نبوده است اما به گواهی مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی، شبیه ترین افراد از جهات گوناگون، به امام خمینی(ره) است. شاید نتوان آیت الله خمینی را دارای تسلط بر اصول و اهداف بنیادی انقلاب همانند آیت الله هاشمی رفسنجانی دانست اما به دلیل مطالعات فراوان و نشست و برخواست های متعدد با انقلابیون اصیل، می توان او را آگاه به اصول و معتقد به اهداف بنیادی انقلاب برشمرد.

سید حسن خمینی دارای صمیمیتی مثال زدنی در مواجهه با اقشار و گروههای مختلف مردمی و سیاسی است که همین رفتارها و مواضع اتخاذ شده توسط وی، او را شخصیتی فراجناحی، تصویر نموده است که با همه جریانات سیاسی، به مثابه بال های پرواز نظام می نگرد. بزرگ منشی و بردباری سید حسن خمینی، از او در اذهان نخبگان، یک شخصیت واقع بین و صبور ساخته است که در عین جوانی، می تواند "ریش سفیدی" کند.

هرچند در کارنامه خمینی جوان، هنوز از سوابق اجرایی و تقنینی در سطوح مختلف قوای مجریه و مقننه، مطلبی درج نشده است اما او از امیدهای آینده کشور محسوب می شود که به ارکان مختلف نظام، معتقد بوده و در راستای اعتلای آنها، از هیچ کوششی دریغ نکرده و نخواهد کرد.

لذا سید حسن خمینی را می توان حائز چهار شاخصه از پنج شاخصه پیش گفته برای پوشیدن ردای ریاست مجمع تشخیص مصلحت دانست.