تحولات اخیر ایران چه تاثیری بر تقابل تهران با آمریکا و رقبای منطقه‌ای خواهد داشت؟

رویداد۲۴ اندیشکده گروه بین المللی بحران در تحلیل نوشت: ایران آخرین کشور خاورمیانه است که نا آرامی‌های مردمی گسترده‌ای را در شهر‌های مختلف خود تجربه می‌کند. معترضان ایرانی با خشونت بی سابقه نیرو‌های امنیتی روبرو شده اند. این اعتراضات بعد از اعلام تصمیم ناگهانی دولت برای افزایش قیمت سوخت شروع شدند. فعلا آرامش به بیشتر بخش‌های کشور بازگشته است. هم زمان، کاهش تنش با آمریکا و همسایگان عرب خلیج فارس اهمیت بیشتری پیدا کرده است. اما در صورتی که تهران اقدامات تحریک آمیز خود در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای را ادامه دهد یا دست به حملاتی علیه منافع رقبای خود بزند، احتمال مصالحه کاهش پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، ممکن است رقبای منطقه‌ای ایران به این نتیجه رسیده باشند که جمهوری اسلامی در آستانه فروپاشی قرار دارد و در شرایط کنونی مصالحه به نفع آن‌ها نخواهد بود. اما هیچ کدام از این دو سناریو به نفع مردم ایران یا منطقه نخواهد بود. در عوض، تهران باید به دنبال اجرای اصلاحات اقتصادی و سیاسی باشد. آمریکا، ایران و کشور‌های منطقه باید به فکر کاهش تنش و از سر گیری دیپلماسی باشند.

در ادامه این مطلب آمده است: اطلاعات جامع و دقیقی در مورد وقایع رخ داده در ایران در نیمه دوم ماه نوامبر در دسترس نیست.

ایران در طول یک دهه گذشته سه بار با ناآرامی‌های داخلی گسترده روبرو شده است. در سال ۲۰۰۹ جنبش سبز در واکنش به پیروزی جنجال برانگیز محمود احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری شکل گرفت. سپس در ماه‌های دسامبر ۲۰۱۷ و ژانویه ۲۰۱۸ اعتراضاتی در واکنش به مشکلات اقتصادی رخ دادند. ایران برای مدت یک هفته دسترسی مردم به شبکه جهانی اینترنت را قطع کرده بود.

مقامات ایرانی ناآرامی‌های اخیر را به عوامل خارجی نسبت میدهند. دولت ایران تایید کرده است که حدود دویست هزار نفر در شورش‌های اخیر مشارکت داشتند. در این حوادث بیش از ۷۰۰ شعبه بانک و ۱۴۰ ساختمان دولتی تخریب شدند. رهبر ایران در سخنرانی عمومی خود در تاریخ ۲۷ نوامبر گفت که دشمنان کشور مبالغ هنگفتی را برای طراحی این توطئه علیه ایران هزینه کرده اند. یکی از مقامات ارشد ایرانی در مصاحبه با ما گفت که ظاهرا حملات علیه اموال و ساختمان‌های عمومی به طور برنامه ریزی شده انجام شده اند. او اضافه کرد که در اعتراضات گذشته کمتر زیرساخت‌های مهم از جمله بنادر، پمپ بنزین، پالایشگاه‌ها و فروشگاه‌ها هدف قرار گرفته بودند.

ما هیچ وقت نمی‌توانیم دخالت قدرت‌های خارجی در امور ایران را انکار کنیم. اما آشکار است که مشکلات اقتصادی از جمله تورم و رکود و همچنین سوء مدیریت و فساد گسترده در سال‌های اخیر بمب ساعتی را خلق کرده بود که در تاریخ ۱۵ نوامبر بعد از اعلام تصمیم دولت برای کاهش یارانه‌های سوخت منفجر شد. دولت حسن روحانی اعلام کرد که این سیاست در راستای کاهش مصرف و قاچاق سوخت از کشور اتخاذ شده است و همه عواید ناشی از افزایش قیمت به ۱۸ خانواده کم درآمد در کشور بازگردانده خواهد شد. رهبر ایران نیز در سخنرانی عمومی گفت که از تصمیم دولت پشتیبانی کرده است.

سیستم سیاسی و اقتصادی ایران بدون توجه به تحریم‌های آمریکا به اصلاحات گسترده نیاز دارد.

در حال حاضر این سوال مطرح است که تحولات اخیر چه تاثیری بر روی تقابل بین ایران، آمریکا و رقبای منطقه‌ای تهران اعمال خواهد کرد. این احتمال وجود دارد که رهبران ایران با توجه به عمق مشکلات اقتصادی و مقیاس شورش‌های اخیر به فکر کاهش تنش با آمریکا و کشور‌های عربی خلیج فارس باشند. چندین سناریو پیش روی تهران وجود دارد. اول، شاید ایرانی‌ها دوباره به طور کامل تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای را اجرا کنند و در ادامه وارد مذاکرات با واشنگتن بر سر مسائل دیگر شوند. آمریکا نیز در ازای همکاری تهران بخشی از تحریم‌های اقتصادی را حذف میکند. بعید به نظر می‌رسد که مقامات آمریکایی از چنین فرصت ایده آلی برای دست یابی به یک توافق جامع‌تر بگذرند.

 

اما سناریوی ترسناک تری نیز قابل تصور است. شاید تهران و واشنگتن به طور کامل برداشت متفاوتی در مورد وقایع اخیر در منطقه داشته باشند. رهبران ایران اعلام کرده اند که نقشه دشمنان برای بی ثبات کردن کشور را شکست داده اند. شاید تهران وقایع اخیر را به عنوان بخشی از کمپین فشار حداکثری ترامپ می‌بیند. این موضوع می‌تواند بی اعتمادی تهران به دولت ترامپ را نسبت به گذشته افزایش دهد. مقامات ایرانی بار‌ها تاکید کرده اند که تا زمان برداشته شدن تمام تحریم‌های اقتصادی حاضر به مذاکره نخواهند بود.

---

اما اعتراضات اخیر در ایران و برخی کشور‌های دیگر در خاورمیانه ظاهرا مقامات آمریکایی را قانع کرد که کمپین فشار حداکثری آن‌ها در حال جواب دادن است. آن‌ها معتقدند که برای تسلیم کردن ایران باید فشار‌های خود را افزایش دهند.

اما در شرایط کنونی آمریکا و متحدان منطقه‌ای واشنگتن نباید منتظر فروپاشی یا تسلیم شدن ایران بمانند. کمپین فشار حداکثری واشنگتن باعث افزایش بی ثباتی در ایران خواهد شد. اما بعید است که بقای نظام به طور جدی در خطر قرار گیرد. در مقابل، تهران احتمالا گام‌های بیشتری را برای خروج از توافق هسته‌ای و پیشبرد برنامه‌های منطقه‌ای خود برخواهد داشت.