شاخص بورس ۲۴ هزار واحد رشد کرد/بورس به قله ۸۴۵ هزار واحدی رسید
۱۰۸ کارگزاری فعال معاملات بورس در سال ۹۸ حدودا ۱۳ هزار میلیارد تومان از کارمزد‌ها درآمد داشتند.
رویداد۲۴ اولین روز معاملات این هفته بازار سرمایه در حالی به اتمام رسید که شاخص کل با بیش از ۳۹ هزار واحد صعود، قله ۹۰۰ هزار تایی را هم درنوردید. این صعود‌های شگفت‌انگیز حالا نقل محافل عمومی شده و جو روانی ناشی از آن، افراد زیادی از پیر و جوان گرفته تا روستایی و شهری را برای به‌دست آوردن سود‌های کلان روانه بازار سرمایه کرده است. در اهمیت ارقام جابه‌جاشده در این بازار همین قدر کافی است بدانیم که ارزش کل معاملات بورس و فرابورس ایران در سال ۱۳۹۰ تنها ۱۲۲ هزار میلیارد تومان بود که این میزان حالا با رشد جالب‌توجه ۱۶۰۰ درصدی در سال ۱۳۹۸ به بیش از ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده و هم‌اکنون این میزان از کل تولیدناخالص داخلی ایران (GDP) نیز فراتر رفته است. همچنین نکته قابل‌تامل اینکه عمده این رشد در سال ۹۷ و بیشتر آن در سال ۹۸ اتفاق افتاده است.
اما بازار سرمایه در کنار سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، اضلاع دیگری هم دارد که اولین آنها، ناظر بازار یعنی سازمان بورس و دولت (در مفهوم عام) هستند، دیگر ضلع این بازار، شرکت‌هایی هستند که بخشی از سهام خود را با سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی شریک شده‌اند و درنهایت ضلع چهارم هم کارگزاری‌ها هستند که به‌عنوان واسطه خریدوفروش عمل می‌کنند. هرکدام از این اضلاع در جریان معاملات سودی از بازار دریافت می‌کنند که سهم سرمایه‌گذار و شرکت‌ها سود ناشی از صعود یا افت ارزش سهام است، سهم دولت مالیات ناشی از نقل‌وانتقال سهام و سهم کارگزاری‌ها نیز کارمزدی است که برای انجام و تسهیل نقل‌وانتقال دریافت می‌کنند. در گزارش حاضر صرفا به بررسی درآمد کارگزاران از کارمزد دریافتی معاملات در سال ۱۳۹۸ و برآورد آن در سال‌جاری پرداخته شده است.
کارگزار بورس کیست و چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
بازار بورس به‌همراه بیمه و بانک، اضلاع اصلی اقتصاد یک کشور را تشکیل می‌دهند، اما از نظر میزان شناخت جامعه از این مثلث، بورس با تمام پیشرفت‌های اخیر همچنان ضلع کمتر شناخته‌شده در ایران است. در کشور ما با توجه به گستردگی نقش بانک‌ها در مراودات مالی و همچنین اهمیت و گسترش بحث بیمه به‌ویژه بیمه عمر، عامه مردم شناخت مناسبی از آنها پیدا کرده‌اند. همان‌طور که شما جهت افتتاح حساب بانکی به یکی از شعب بانک‌ها یا جهت اخذ خدمات بیمه به شعب شرکت‌های بیمه مراجعه می‌کنید، نیاز است برای بورس و آغاز سرمایه‌گذاری در آن به کارگزاری‌های مورد تایید سازمان بورس مراجعه کنید. درواقع کارگزارها، شخصیت‌های حقوقی هستند که در حکم وکیل شما و البته با دستور شما (سفارش) اقدام به سرمایه‌گذاری و خریدوفروش اوراق بهادار یا سایر خدمات در بازار سرمایه می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سهام چه شرکت‌هایی امروز بیشترین رشد را داشت؟
با این اوصاف متوجه می‌شویم که بدون‌واسطه کارگزاران هیچ‌کس نمی‌تواند در بازار بورس فعالیت مستقیمی داشته باشد، چراکه در این صورت باید همه فعالان بازار سرمایه برای خرید یا فروش سهام‌های مدنظر خود به تالار‌های بورسی مراجعه و ساعت‌ها سر صف بمانند. علاوه‌بر واسطه‌گری کارگزاران در خریدوفروش سهام، حق تقدم سهام و کلیه اوراق بهادار در بازار‌های بورس و فرابورس، در بازار‌های کالایی؛ بورس کالا و بورس انرژی نیز متناسب با سیاست‌های خود فعالیت می‌کنند و واسطه انجام معاملات می‌شوند. البته چتر خدمات کارگزارها در چندسال اخیر گسترده‌تر شده و هرکدام از آنها بسته به منابع، امکانات و برنامه‌های در دسترس خود خدماتی، چون ارائه اعتبار معاملاتی، مشاوره سرمایه‌گذاری، ارائه کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی در سطح تکنیکال و بنیادی و پشتیبانی‌های آفلاین و آنلاین را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
براساس آخرین لیست اعلام‌شده توسط سازمان بورس، درحال‌حاضر ۱۰۸ شرکت کارگزاری در کشور مشغول فعالیت هستند که البته از این تعداد یک کارگزاری طی چندسال اخیر به‌حالت تعلیق درآمده و مازاد بر اینها ۱۰ کارگزاری نیز توسط سازمان بورس لغو مجوز شده‌اند.
کارگزاری‌ها چگونه درآمد کسب می‌کنند؟
همان‌طور که اشاره شد کارگزاران در بازار بورس نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کنند. آنها در این نقش، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را برعهده دارند. به‌عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. این مساله که خریدوفروش سهام شرکت‌های بورسی در بازار فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان‌پذیر است، نه‌تن‌ها موجب شفافیت معاملات بازار و در دسترس قرار گرفتن اطلاعاتی مانند تعداد سهام، تعداد خریدار و فروشنده و... می‌شود، بلکه برای صنعت کارگزاری و عاملان آن نیز درآمد‌هایی تحت‌عنوان کارمزد معاملاتی به‌همراه دارد.
درواقع کارمزد‌های معاملاتی اصلی‌ترین منبع درآمدی کارگزاران هستند که هرچه میزان حجم معاملات و بالطبع ارزش معاملات بالاتر باشد، درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. از طرفی شرکت‌های کارگزاری در بورس تهران علاوه‌بر کارمزد ناشی از خریدوفروش سهام برای مشتریان حقیقی و حقوقی در بورس و فرابورس، از چند محل و منبع دیگر درآمد‌های قابل‌توجهی به‌دست می‌آورند که شامل کارمزد دریافتی ناشی از معاملات از بورس کالا، فلزات، انرژی و کشاورزی، درآمد ناشی از عرضه سهام اولیه در تابلوی بورس، پذیره‌نویسی سهام، درآمد ناشی از ارائه خدمات مشاوره سهام، سبدگردانی و پرتفوگردانی برای مشتریان حقیقی و حقوقی، درآمد ناشی از مشاوره عرضه و درج شرکت جدیدالورود به بورس و... می‌شود.
سازمان بورس رقم دقیق کارمزد کارگزاری‌ها در بخش‌های مختلف بازار سرمایه را در آخرین اطلاعیه خود در فروردین‌ماه ۱۳۹۸ با ویرایش جدیدی منتشر کرده است که براساس آن کارمزد کارگزاری‌ها در معاملات سهام و حق تقدم سهام (چه به‌صورت خرد و چه بلوک) در بازار بورس و فرابورس (در تمامی بازار‌های اول، دوم، پایه و...) ۰.۷۶ درصد است، به این صورت که ۰.۳۸ درصد آن درحین خرید سهام از ارزش خرید شما کم و ۰.۳۸ درصد دیگر آن نیز درحین فروش از ارزش کل فروش شما کسر می‌شود. البته مازاد بر اینها در معاملات خرد و بلوک بازار بورس درمجموع خریدوفروش ۰.۰۶۴ درصد کارمزد برای سازمان بورس، ۰.۰۳ درصد برای سپرده‌گذاری، ۰.۰۲۵ درصد مربوط به مدیریت فناوری، ۰.۰۶ درصد حق نظارت سازمان بورس کسر می‌شود که درمجموع با کارمزد کارگزار رقم ۰.۰۱۴۳ درصد را نشان می‌دهد.
در بازار فرابورس نیز این رقم در حدود ۰.۰۱۴۲ درصد قرار گرفته است. علاوه‌بر اینها کارمزد کارگزاری‌ها در بورس کالا به این ترتیب است که از مجموع خریدوفروش محصولات پتروشیمی و فلزی ۰.۳۶ درصد، محصولات کشاورزی ۰.۴۴ درصد، قرارداد‌های آتی ۰.۰۱۶ درصد، قرارداد‌های اختیار معامله درحدود ۰.۲۴ درصد عاید کارگزاری‌ها می‌شود. در ادامه در بورس انرژی نیز کارمزد کارگزاران از مجموع خریدوفروش کالا‌ها و قرارداد‌های سلف موازی (فیزیکی_ برق) ۰.۳ درصد است. در جدول شماره ۱ لیستی از کارمزد‌های کارگزاران در بخش‌های مختلف بازار سرمایه درنظر گرفته شده است که برای سهولت تمرکز بر قسمت‌هایی است که بیشترین معاملات را به‌خود اختصاص داده‌اند.
عملکرد دوره‌ای کارگزاری‌ها حاوی چه اطلاعاتی است؟
براساس تصمیم‌گیری‌های صورت‌گرفته از سوی اداره آمار و اطلاعات شرکت بورس تهران، آمار‌های ماهانه و سالانه از عملکرد شرکت‌های کارگزاری و رتبه‌بندی این نهاد‌ها صورت می‌گیرد که این اطلاعات در راستای افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی عموم سرمایه‌گذاران منتشر می‌شود. اطلاعات مزبور علاوه‌بر رتبه‌بندی کارگزاری‌ها با تفکیک بازار سرمایه به چهار بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی به ارائه اطلاعات معاملات می‌پردازد. به این صورت که ارزش معاملات در بازار بورس در سه‌حوزه معاملات الکترونیکی، ارزش معاملات خرد و بلوک و برای فرابورس نیز ارزش معاملات خرد و بلوک سهام‌ها و اوراق بهادار ارائه می‌شود. این اطلاعات همچنین حاوی ارزش کامل معاملات فیزیکی، سلف، اختیار معامله و آتی در بورس کالا و معاملات مشتقه و فیزیکی در بورس انرژی هستند. جدول ۲ به ارائه گزیده‌ای از آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی کانون کارگزاران و سازمان بورس و اوراق بهادار پرداخته است.
درآمد ۱۳ هزار میلیارد تومانی کارگزاران از کارمزد معاملات
خدمات صنعت کارگزاری در ۲۲ ردیف اساسنامه آنها تعریف شده است که برای ارائه آن توسط هر کارگزاری نیاز به‌اخذ مجوز از سازمان ناظر یعنی سازمان بورس است. از مهم‌ترین خدمات کارگزاران می‌توان به فراهم کردن امکان معامله برای فعالان حقیقی و حقوقی بازار، خدمت تعهد پذیره‌نویسی، بازارگردانی، مشاور سرمایه‌گذاری و... اشاره کرد. با وجود درآمدزا بودن همه این خدماتی که در کارگزاری‌ها ارائه می‌شود، می‌توان به‌طور قطع این مساله را مطرح کرد که بخش اعظمی (بین ۶۵ تا ۷۵ درصد) از درآمد‌های گفته‌شده کارگزاران از محل کارمزد معاملات حقیقی‌ها و حقوقی‌ها بوده که این مولفه را به‌شدت وابسته به حجم و ارزش کل معاملات در هر کارگزاری می‌کند.
بر همین اساس هرچه ارزش معاملات در هر کارگزاری بیشتر باشد، درآمد کارمزدی نیز بیشتر خواهد شد و همچنین هرچه معاملات بیشتری در یک سال در مجموع بازار‌ها رخ دهد، مجموع درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. اشتیاق مردم به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه در سالهای اخیر تحول خیره‌کننده‌ای در تعداد و ارزش معاملات بازار به‌وجود آورده است، به‌طوری‌که ارزش ۲۱۰۰ هزار میلیاردی معاملات کل بازار‌ها در سال ۹۸ رشد تقریبی ۴۷۰ درصدی را نسبت به سال ۹۲ نشان می‌دهد؛ بنابراین طبق آن‌چه در جدول آمده است، در این گزارش با مدنظر قراردادن ارزش معاملات و نرخ کارمزد دریافتی کارگزاری‌ها در بازار‌های مختلف، ارقام درآمد کارمزدی کارگزاری‌ها برای بازار‌های مختلف و کل بازار محاسبه شده است. طبق این محاسبات، با مدنظر قراردادن ارزش ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومانی سال گذشته و تطبیق نرخ کارمزد‌ها در بازار‌های مختلف، به رقم جالب توجه ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان می‌رسیم که ۱۰۸ کارگزاری در سال ۱۳۹۸ از معاملات بازار سرمایه دشت کرده‌اند.
از طرف دیگر براساس گزارش کانون کارگزاران در سال ۹۷ که ارزش کل معاملات این سال را در حدود ۹۰۰ هزار میلیارد عنوان کرده، می‌توان تخمین زد که درآمد کارگزاران در سال ۹۸ نسبت به سال قبل خود ۲۰۰ درصد رشد داشته است. همچنین با توجه به‌ارزش کل معاملات در سال ۹۶ که رقم ۵۰۰ هزار میلیارد را ثبت کرده، به‌وضوح می‌توان گفت درآمد کارگزاران در سال ۹۸ نسبت سال ۹۶ برابر با ۴۰۰ درصد رشد را تجربه کرده است. مقایسه ارزش معاملات و ارزش کارمزد‌ها را هرچه در بازه‌های طولانی‌تر انجام دهیم، به اعداد جالب‌تری نیز دست پیدا می‌کنیم. تحلیل و توصیف این اعداد زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم از سال ۹۲ تا به حال که با رشد‌های چندصد درصدی در ارزش و کارمزد معاملات همراه بوده‌ایم، تعداد کارگزاران رسمی مورد تایید سازمان بورس در حدود ۱۰۸ کارگزار باقیمانده است.
۵۰ درصد درآمد کارمزدی بورس دراختیار ۱۵ کارگزاری
بررسی دقیق‌تر عملکرد کارگزاری‌های فعال در بازار سرمایه نشان می‌دهد این نهاد‌های مالی درحالی درآمد ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان را ثبت کرده‌اند که نیمی از این رقم یعنی در حدود ۶۲۰۰ میلیارد تومان را ۱۵ کارگزاری بالای جدول کسب کرده‌اند و نیمی دیگر عایدی ۹۳ کارگزاری از محل کارمزد‌ها بوده است. همچنین براساس روال سالیان گذشته، کارگزاری مفید در رتبه‌بندی ارزش معاملات و ارزش کارمزد‌ها در بالای جدول قرار گرفته و موفق به‌ثبت ۲۷۸ هزار میلیارد تومان معامله و ۱۹۰۰ میلیارد تومان درآمد کارمزدی شده است. کارگزاری مفید درحالی ۱۵ درصد از کل کارمزد‌های بازار سرمایه را به‌خود اختصاص داده که این کارگزاری در سطح کشور ۵۰۰ نیروی کار را به‌خدمت گرفته است.
کارگزاری آگاه با اختلاف ۱۲۰ هزاری در ارزش معاملات و ۹۰۰ میلیارد تومانی در کارمزد به‌نسبت با کارگزاری مفید در رتبه بعدی قرار گرفته است و ۸.۵ درصد از کارمزد‌ها را نیز در اختیار دارد. پس از آن نیز کارگزاری‌های مبین‌سرمایه، پاسارگاد، پارسیان و فارابی همچون سالهای پیش در رقابتی نزدیک به‌هم عملکرد تقریبا مشابهی را ثبت کرده‌اند، این کارگزاری‌ها هرکدام به‌ترتیب ۴۲۵، ۳۷۷، ۳۱۲ و ۴۱۴ میلیارد تومان درآمد از محل کارمزد‌های بازار‌ها نصیب خود کرده‌اند. در ادامه این رتبه‌بندی، کارگزاری‌های بانک صنعت‌ومعدن، اقتصادبیدار، خبرگان‌سهام، حافظ، بانک ملی ایران، صباتأمین، سهم‌آشنا و تدبیرگران فردا قرار دارند که رتبه‌های ۷ تا ۱۴ جدول را به‌خود اختصاص داده‌اند و درآمد این کارگزاری‌ها بین ۲۴۰ تا ۲۷۰ میلیارد تومان بوده است. در این جدول همچنین هر ۸۰ کارگزاری انتهای جدول درآمد زیر ۱۰۰ میلیارد تومان داشته‌اند که البته این اعداد بسیار پراکنده است.
درآمد یک کارگزاری برابر با ۶۰ کارگزاری
عملکرد چشمگیر ۱۵ کارگزاری اول، درحالی است که وضعیت ۶۰ کارگزاری انتهای جدول ۱۰۸ تایی ضعیف بوده است. درواقع با حرکت از نیمه‌های این جدول رتبه‌بندی به بالا، بیشتر به‌ضعف عده‌ای از کارگزاران پی خواهیم برد. براساس آمار، ۶۰ کارگزاری نیمه‌دوم جدول که ۱۶ درصد از ارزش کل معاملات را انجام داده‌اند، تنها ۱۶ درصد از کل کارمزد کارگزاری‌ها را نیز در اختیار داشته‌اند که تقریبا به‌اندازه کارمزد کارگزاری مفید در بالای جدول است (درآمد کارگزاری مفید ۱۹۰۰ میلیارد تومان و سهم این کارگزاری از کل بازار ۱۵ درصد است).
این کارگزاری‌ها درمجموع در حدود ۲۰۰۰ میلیارد عایدی از محل کارمزد‌ها برای خود ثبت کرده‌اند که این مقدار گرچه نسبت به سالهای گذشته پیشرفت را نشان می‌دهد، اما از آنجا که این کارگزاری‌ها عمدتا سابقه‌های بالای ۱۰ سال در بازار سرمایه را دارند، این مقدار از اختلاف با رقبا جالب‌توجه است. کارگزاری پارس‌نمودگر به‌عنوان ضعیف‌ترین کارگزاری در سال ۹۸ شناخته می‌شود. این نهاد مالی حدود ۱۵۴ میلیون خریدوفروش و تنها یک میلیون تومان عایدی از کارمزد‌ها داشته که تمام این ارقام در معاملات بازار بورس و فرابورس انجام شده است. کارگزاری ارزش‌آفرین الوند نیز درحالی به‌عنوان دیگر نهاد مالی با فعالیت اندک شناخته شده که حجم مبادلات آن ۵/۳ میلیارد تومان و کارمزد آن ۲۷ میلیون بوده است.
این کارگزاری نیز در بازار بورس کالا و بورس انرژی هیچ‌گونه فعالیتی نداشته است. کارگزاری شاخص سهام نیز در فهرست ضعیف‌ترین کارگزاری‌ها در سال ۹۸ قرار گرفت. حجم خریدوفروش این کارگزاری درحالی معادل ۳۳ میلیارد تومان بوده که عمده آن در اختیار معاملات عادی و آنلاین بازار بورس و فرابورس بوده است و از این محل ۲۵۵ میلیون کارمزد داشته است. کارگزاری‌های توسعه کشاورزی، آبتین‌استاک، سهم‌یار، دنیای‌نوین و جهان‌سهم نیز ازجمله دیگر کارگزاری‌های پایین جدول در سال ۹۸ بوده‌اند که کل کارمزد آنها با اختلاف زیادی از دیگر کارگزاری‌های یادشده قرار دارد، به‌طوری‌که کارمزد ۶۰۰ میلیون تومانی در کارگزاری توسعه کشاورزی، کارمزد ۵/۴ میلیاردی در کارگزاری آبتین‌استاک، ۷/۵ میلیاردی در کارگزاری سهم‌یار، ۶ میلیاردی در دنیای‌نوین و کارمزد ۵/۶ میلیاردی در جهان‌سهم شکل گرفت.
سال‌ها انحصار در صنعت کارگزاران
ایران سال‌ها است که گران‌ترین مجوز‌ها و سرقفلی‌های کارگزاری در بین تمام بورس‌های جهان را در اختیار دارد و دلیل اصلی آن هم اعطانکردن مجوز تاسیس شرکت کارگزاری به متقاضیان در فاصله سالهای ۹۱ تا ۹۸ است. همان‌طورکه در قسمت‌های پیش گفته شد، تعداد کارگزاری‌های بازار سرمایه ایران با این هجوم چشمگیر مردم و بالارفتن ارزش معاملات درحالی همچنان روی عدد ۱۰۸ منجمد شده که طی این مدت، ارزش معاملات بازار سرمایه ایران با رشد ۸۶۸ درصدی از ۲۱۷ هزار میلیاردتومان در سال ۱۳۹۱ به ۲۱۰۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ رسیده است.
برخی از شرکت‌های کارگزاری در روز‌های رونق بورس در سال ۹۸ که حجم معاملات به چندین هزار میلیارد تومان در روز می‌رسید، درآمد‌های روزانه ۲ تا ۶ میلیاردی را کسب می‌کردند، این درحالی است که در هیچ‌یک از کشور‌های دنیا شرکتی را پیدا نمی‌کنید که با یک دفتر مرکزی و چند شعبه معاملاتی بتواند روزانه چندین میلیارد درآمد بی‌دردسر کسب کند. این درآمد باتوجه به عطش سرمایه‌گذاران و ارزش معاملاتی ۱۰ هزار میلیاردی در سال‌جاری احتمالا به اعداد عجیب‌وغریبی نیز خواهد رسید. با این اوصاف تعجبی ندارد که کارگزاری‌های موجود در بورس برای اینکه این درآمد انحصاری را برای خود حفظ کنند، با صدور مجوز‌های جدید برای متقاضیان پرشمار به‌طور جدی و سازمان‌یافته و مستمر مخالفت کنند.
گذشته از اینکه بسیاری از درآمد‌های کارگزاران چه از محل کارمزد و چه دیگر خدمات عمدتا در ۱۵ کارگزاری اول نمود پیدا می‌کند. حال که ارزش معاملات نسبت‌به سال ۹۱ حدود ۸۶۸ درصد افزایش پیدا کرده، لازم است حداقل برای سهولت در معاملات خرد و عمده، با اعطای مجوز‌های جدید، تعداد کارگزاران نیز بیشتر شود.
۶۱۰۰ نفر در کارگزاری‌ها شاغلند
در دوسال اخیر، جابه‌جایی اعداد و ارقام بسیار چشمگیر در کارگزاری‌ها، منابع مالی و امکانات محدود سالیان پیش را وسعت بخشید است. این درآمد همان‌طور که چند بار تاکید شده است، وابستگی عظیمی به تعداد سرمایه‌گذاران فعال در بازار، حجم معاملات و درنهایت ارزش معاملات خواهد داشت. برهمین اساس با تقویت این جریان، کارگزاری‌ها نیاز روزافزونی به تقویت بخش فنی، تکنولوژی و فیزیکی (شعب) پیدا خواهند کرد که البته به‌نظر آنچنان موردتوجه نبوده است.
نکته قابل‌تامل اینکه کارگزاری‌ها طی سال گذشته درحالی فقط از بخش کارمزد معاملات درآمد ۱۳ هزارمیلیارد تومانی داشته‌اند که کل نیروی‌انسانی شاغل در ۱۰۸ کارگزاری کشور ۶ هزار و ۱۷۳ نفر است. همچنین کارگزاری مفید و آگاه هرکدام با بیش از ۱۹۰۰ و ۱۰۰۰ میلیارد تومان درآمد فقط از محل کارمزد، تنها ۵۰۰ و ۴۵۳ نفر نیروی‌انسانی داشته‌اند. از طرف دیگر، براساس اطلاعات کارگزاری‌ها می‌توان برآورد کرد که مجموعه انسانی ۱۵ کارگزاری که در بالای جدول رتبه‌بندی قرار دارند، کمتر از ۲۰۰۰ نفر است. قطع‌به‌یقین وضعیت در دیگر کارگزاری‌ها نیز بهتر از این نبوده، چراکه آنها از تعداد معاملات، ارزش معاملات و شعب کمتری نسبت‌به رقبای بالادستی خود برخوردار بوده‌اند.
با وجود اینها در دو سال اخیر شاهد صفوف بسیار طولانی سرمایه‌گذاران در شعبی بوده‌ایم که تنها یک یا دو نیرو در آن فعالیت می‌کنند، همچنین علاوه بر بی‌توجهی به بعد نیروی‌کار به‌نظر می‌رسد کارگزاری‌ها در بعد تکنولوژی نیز پیشرفت‌های خاصی نداشته‌اند، به‌طوری‌که معروف‌ترین کارگزاری و نرم‌افزار‌های الکترونیک آنها در هنگام شلوغی بازار به‌کندی کار می‌کند. اوج این مساله به هنگام عرضه اولیه‌هاست که تقریبا کار با بستر‌های الکترونیکی (مخصوصا نرم‌افزار‌های تلفن‌همراه) کارگزاری‌ها صفر می‌شود.
دست کارگزاری‌ها در جیب سرمایه‌گذاران
بر اساس دستورالعمل سازمان بورس، کارگزاران موظف هستند مانده ریالی باقیمانده در حساب سرمایه‌گذاران خود را پس از هر معامله، ۲۴ ساعت به‌حالت غیرقابل‌برداشت درآورده و پس از آن دسترسی درخواست برگشت پول به حساب سرمایه‌گذار را باز کنند. با این اوصاف هر سرمایه‌گذار پس از انجام خریدوفروش سهام خود و ثبت درخواست برای بازگشت وجه باقیمانده، حداقل باید ۴۸ ساعت برای دریافت آن در حساب بانکی خود منتظر بماند. البته این بازه زمانی در بخشی از کارگزاری‌ها که با محدودیت امکانات و تکنولوژی روبه‌رو هستند، به ۹۶ ساعت نیز می‌رسد. حتی برخی سرمایه‌گذاران از زمان‌های طولانی‌تر و یک هفته هم صحبت می‌کنند که کارگزاری‌ها بدون هیچ توضیحی دست در جیب سرمایه‌گذاران می‌کنند. دستورالعمل مذکور سازمان بورس که سال‌هاست بدون تغییر مانده، هرچند ابزاری برای کنترل ورود و خروج هیجانی نقدینگی به بازار سرمایه است، اما در شرایط فعلی اقتصاد کشور ما به‌ضرر سرمایه‌گذاران و به‌سود کارگزاران است.
دقیق‌تر آنکه باتوجه به وضعیت رکودی حاکم‌بر اقتصاد کشور ما و علاقه مردم به حفظ ارزش پول خود در بازار‌های مختلف، نقدینگی گاهی با سرعت بسیار زیادی بین آنها ردوبدل می‌شود. این سرعت در بازار سرمایه در بالاترین حد خود قرار دارد و این بازار اصطلاحا نقدشونده‌ترین بازار مالی ممکن است، بنابراین در شرایط حساس به‌خصوص در بحران‌های درآمدی پساکرونا، سرمایه‌گذاران نیاز خواهند داشت که سریع‌تر از ۴۸ ساعت به نقدینگی خود در بازار سرمایه دسترسی پیدا کرده و به برطرف‌کردن نیاز‌های اساسی‌تر خود بپردازند. همچنین با توجه به بالارفتن ارزش معاملات و ورود ۳۰ هزار میلیارد پول جدید در ۶ ماه گذشته به بازار سرمایه، کارگزاران می‌توانند از نقدینگی‌هایی که تبدیل به سهام نشده و در مانده قابل‌معامله سرمایه‌گذاران بلااستفاده مانده است، استفاده‌هایی را انجام دهند. در ساده‌ترین حالت، این قسمت از پول‌ها در حساب کارگزار نزد سیستم بانکی، مشمول سود‌های روزشماری خواهد شد که برآورد آن رقم قابل‌توجهی را نشان خواهد داد.
درآم ۲۰ هزار میلیاردی کارگزاری‌ها برای سال ۱۳۹۹
رسالت واقعی بازار سرمایه هیچ‌گاه و در هیچ کجای دنیا تعداد معاملات، ارزش معاملات و یا حتی هجوم سراسری افراد به آن نبوده است، بلکه قبل از اینها، سخن از اولویت‌هایی، چون اتصال به تولید و خلق ارزش‌های اقتصادی حتی با مشارکت کم افراد واسطه بوده است. البته آشنایی آحاد مردم با بازار سرمایه بسترساز سرمایه‌گذاری و به‌تبع تولید بیشتر بوده و خواهد بود، اما سبک‌وسیاق شکل‌گرفته در سالهای اخیر در بازار سرمایه مسیری دیگر را نشان می‌دهد. در همین راستا، بالا بودن ارزش معاملات و تعداد معاملاتی که سرمایه‌گذاران در روز انجام می‌دهند، نه‌تن‌ها فرصت بسیار خوبی برای سوء‌استفاده‌کنندگان (افرادی که به رانت‌های اطلاعاتی متصل هستند) بوده، از سویی کاملا به سود کارگزاری‌ها و درآمد آنها از محل کارمزد است.
البته این مساله به هیچ‌وجه غیرقانونی نبوده، اما در بازار جاری غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد. ارزش معاملات ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومانی و کارمزد ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومانی کارگزاران در سال ۹۸ در حالی رقم خورده است که برآورد‌ها برای سال ۹۹ بیش از اینهاست. آمار‌های منتشرشده نشان می‌دهد تنها در ۵۰ روز اخیر، ۲۳ هزار میلیارد نقدینگی جدید وارد بازار شده است که این رقم تنها ۷ هزار میلیارد با کل‌نقدینگی وارد شده در سال گذشته فاصله دارد. از نظر ارزش معاملات نیز در سال جاری تابه‌حال رقمی بیش از ۱۷۰ هزار میلیارد ثبت شده است که برابر با ۱۰ درصد از ارزش معاملات ۱۲ ماهه سال ۹۷ است. با این اوصاف می‌توان پیش‌بینی کرد در سال ۹۹ که سال عطش سرمایه‌گذاری در بازار سهام عجیب‌وغریب است، ارزش معاملات به ۱.۵ برابر نقدینگی یعنی چیزی در حدود ۳۰۰۰ هزار میلیارد و کارمزد کارگزاری‌ها از این محل به بیش از ۲۰ هزار میلیارد برسد.
اما بازار سرمایه در کنار سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، اضلاع دیگری هم دارد که اولین آنها، ناظر بازار یعنی سازمان بورس و دولت (در مفهوم عام) هستند، دیگر ضلع این بازار، شرکت‌هایی هستند که بخشی از سهام خود را با سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی شریک شده‌اند و درنهایت ضلع چهارم هم کارگزاری‌ها هستند که به‌عنوان واسطه خریدوفروش عمل می‌کنند. هرکدام از این اضلاع در جریان معاملات سودی از بازار دریافت می‌کنند که سهم سرمایه‌گذار و شرکت‌ها سود ناشی از صعود یا افت ارزش سهام است، سهم دولت مالیات ناشی از نقل‌وانتقال سهام و سهم کارگزاری‌ها نیز کارمزدی است که برای انجام و تسهیل نقل‌وانتقال دریافت می‌کنند. در گزارش حاضر صرفا به بررسی درآمد کارگزاران از کارمزد دریافتی معاملات در سال ۱۳۹۸ و برآورد آن در سال‌جاری پرداخته شده است.
کارگزار بورس کیست و چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
بازار بورس به‌همراه بیمه و بانک، اضلاع اصلی اقتصاد یک کشور را تشکیل می‌دهند، اما از نظر میزان شناخت جامعه از این مثلث، بورس با تمام پیشرفت‌های اخیر همچنان ضلع کمتر شناخته‌شده در ایران است. در کشور ما با توجه به گستردگی نقش بانک‌ها در مراودات مالی و همچنین اهمیت و گسترش بحث بیمه به‌ویژه بیمه عمر، عامه مردم شناخت مناسبی از آنها پیدا کرده‌اند. همان‌طور که شما جهت افتتاح حساب بانکی به یکی از شعب بانک‌ها یا جهت اخذ خدمات بیمه به شعب شرکت‌های بیمه مراجعه می‌کنید، نیاز است برای بورس و آغاز سرمایه‌گذاری در آن به کارگزاری‌های مورد تایید سازمان بورس مراجعه کنید. درواقع کارگزارها، شخصیت‌های حقوقی هستند که در حکم وکیل شما و البته با دستور شما (سفارش) اقدام به سرمایه‌گذاری و خریدوفروش اوراق بهادار یا سایر خدمات در بازار سرمایه می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سهام چه شرکت‌هایی امروز بیشترین رشد را داشت؟
با این اوصاف متوجه می‌شویم که بدون‌واسطه کارگزاران هیچ‌کس نمی‌تواند در بازار بورس فعالیت مستقیمی داشته باشد، چراکه در این صورت باید همه فعالان بازار سرمایه برای خرید یا فروش سهام‌های مدنظر خود به تالار‌های بورسی مراجعه و ساعت‌ها سر صف بمانند. علاوه‌بر واسطه‌گری کارگزاران در خریدوفروش سهام، حق تقدم سهام و کلیه اوراق بهادار در بازار‌های بورس و فرابورس، در بازار‌های کالایی؛ بورس کالا و بورس انرژی نیز متناسب با سیاست‌های خود فعالیت می‌کنند و واسطه انجام معاملات می‌شوند. البته چتر خدمات کارگزارها در چندسال اخیر گسترده‌تر شده و هرکدام از آنها بسته به منابع، امکانات و برنامه‌های در دسترس خود خدماتی، چون ارائه اعتبار معاملاتی، مشاوره سرمایه‌گذاری، ارائه کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی در سطح تکنیکال و بنیادی و پشتیبانی‌های آفلاین و آنلاین را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
براساس آخرین لیست اعلام‌شده توسط سازمان بورس، درحال‌حاضر ۱۰۸ شرکت کارگزاری در کشور مشغول فعالیت هستند که البته از این تعداد یک کارگزاری طی چندسال اخیر به‌حالت تعلیق درآمده و مازاد بر اینها ۱۰ کارگزاری نیز توسط سازمان بورس لغو مجوز شده‌اند.
کارگزاری‌ها چگونه درآمد کسب می‌کنند؟
همان‌طور که اشاره شد کارگزاران در بازار بورس نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کنند. آنها در این نقش، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را برعهده دارند. به‌عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. این مساله که خریدوفروش سهام شرکت‌های بورسی در بازار فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان‌پذیر است، نه‌تن‌ها موجب شفافیت معاملات بازار و در دسترس قرار گرفتن اطلاعاتی مانند تعداد سهام، تعداد خریدار و فروشنده و... می‌شود، بلکه برای صنعت کارگزاری و عاملان آن نیز درآمد‌هایی تحت‌عنوان کارمزد معاملاتی به‌همراه دارد.
درواقع کارمزد‌های معاملاتی اصلی‌ترین منبع درآمدی کارگزاران هستند که هرچه میزان حجم معاملات و بالطبع ارزش معاملات بالاتر باشد، درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. از طرفی شرکت‌های کارگزاری در بورس تهران علاوه‌بر کارمزد ناشی از خریدوفروش سهام برای مشتریان حقیقی و حقوقی در بورس و فرابورس، از چند محل و منبع دیگر درآمد‌های قابل‌توجهی به‌دست می‌آورند که شامل کارمزد دریافتی ناشی از معاملات از بورس کالا، فلزات، انرژی و کشاورزی، درآمد ناشی از عرضه سهام اولیه در تابلوی بورس، پذیره‌نویسی سهام، درآمد ناشی از ارائه خدمات مشاوره سهام، سبدگردانی و پرتفوگردانی برای مشتریان حقیقی و حقوقی، درآمد ناشی از مشاوره عرضه و درج شرکت جدیدالورود به بورس و... می‌شود.
سازمان بورس رقم دقیق کارمزد کارگزاری‌ها در بخش‌های مختلف بازار سرمایه را در آخرین اطلاعیه خود در فروردین‌ماه ۱۳۹۸ با ویرایش جدیدی منتشر کرده است که براساس آن کارمزد کارگزاری‌ها در معاملات سهام و حق تقدم سهام (چه به‌صورت خرد و چه بلوک) در بازار بورس و فرابورس (در تمامی بازار‌های اول، دوم، پایه و...) ۰.۷۶ درصد است، به این صورت که ۰.۳۸ درصد آن درحین خرید سهام از ارزش خرید شما کم و ۰.۳۸ درصد دیگر آن نیز درحین فروش از ارزش کل فروش شما کسر می‌شود. البته مازاد بر اینها در معاملات خرد و بلوک بازار بورس درمجموع خریدوفروش ۰.۰۶۴ درصد کارمزد برای سازمان بورس، ۰.۰۳ درصد برای سپرده‌گذاری، ۰.۰۲۵ درصد مربوط به مدیریت فناوری، ۰.۰۶ درصد حق نظارت سازمان بورس کسر می‌شود که درمجموع با کارمزد کارگزار رقم ۰.۰۱۴۳ درصد را نشان می‌دهد.
در بازار فرابورس نیز این رقم در حدود ۰.۰۱۴۲ درصد قرار گرفته است. علاوه‌بر اینها کارمزد کارگزاری‌ها در بورس کالا به این ترتیب است که از مجموع خریدوفروش محصولات پتروشیمی و فلزی ۰.۳۶ درصد، محصولات کشاورزی ۰.۴۴ درصد، قرارداد‌های آتی ۰.۰۱۶ درصد، قرارداد‌های اختیار معامله درحدود ۰.۲۴ درصد عاید کارگزاری‌ها می‌شود. در ادامه در بورس انرژی نیز کارمزد کارگزاران از مجموع خریدوفروش کالا‌ها و قرارداد‌های سلف موازی (فیزیکی_ برق) ۰.۳ درصد است. در جدول شماره ۱ لیستی از کارمزد‌های کارگزاران در بخش‌های مختلف بازار سرمایه درنظر گرفته شده است که برای سهولت تمرکز بر قسمت‌هایی است که بیشترین معاملات را به‌خود اختصاص داده‌اند.
عملکرد دوره‌ای کارگزاری‌ها حاوی چه اطلاعاتی است؟
براساس تصمیم‌گیری‌های صورت‌گرفته از سوی اداره آمار و اطلاعات شرکت بورس تهران، آمار‌های ماهانه و سالانه از عملکرد شرکت‌های کارگزاری و رتبه‌بندی این نهاد‌ها صورت می‌گیرد که این اطلاعات در راستای افزایش شفافیت و اطلاع‌رسانی عموم سرمایه‌گذاران منتشر می‌شود. اطلاعات مزبور علاوه‌بر رتبه‌بندی کارگزاری‌ها با تفکیک بازار سرمایه به چهار بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی به ارائه اطلاعات معاملات می‌پردازد. به این صورت که ارزش معاملات در بازار بورس در سه‌حوزه معاملات الکترونیکی، ارزش معاملات خرد و بلوک و برای فرابورس نیز ارزش معاملات خرد و بلوک سهام‌ها و اوراق بهادار ارائه می‌شود. این اطلاعات همچنین حاوی ارزش کامل معاملات فیزیکی، سلف، اختیار معامله و آتی در بورس کالا و معاملات مشتقه و فیزیکی در بورس انرژی هستند. جدول ۲ به ارائه گزیده‌ای از آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی کانون کارگزاران و سازمان بورس و اوراق بهادار پرداخته است.
درآمد ۱۳ هزار میلیارد تومانی کارگزاران از کارمزد معاملات
خدمات صنعت کارگزاری در ۲۲ ردیف اساسنامه آنها تعریف شده است که برای ارائه آن توسط هر کارگزاری نیاز به‌اخذ مجوز از سازمان ناظر یعنی سازمان بورس است. از مهم‌ترین خدمات کارگزاران می‌توان به فراهم کردن امکان معامله برای فعالان حقیقی و حقوقی بازار، خدمت تعهد پذیره‌نویسی، بازارگردانی، مشاور سرمایه‌گذاری و... اشاره کرد. با وجود درآمدزا بودن همه این خدماتی که در کارگزاری‌ها ارائه می‌شود، می‌توان به‌طور قطع این مساله را مطرح کرد که بخش اعظمی (بین ۶۵ تا ۷۵ درصد) از درآمد‌های گفته‌شده کارگزاران از محل کارمزد معاملات حقیقی‌ها و حقوقی‌ها بوده که این مولفه را به‌شدت وابسته به حجم و ارزش کل معاملات در هر کارگزاری می‌کند.
بر همین اساس هرچه ارزش معاملات در هر کارگزاری بیشتر باشد، درآمد کارمزدی نیز بیشتر خواهد شد و همچنین هرچه معاملات بیشتری در یک سال در مجموع بازار‌ها رخ دهد، مجموع درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. اشتیاق مردم به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه در سالهای اخیر تحول خیره‌کننده‌ای در تعداد و ارزش معاملات بازار به‌وجود آورده است، به‌طوری‌که ارزش ۲۱۰۰ هزار میلیاردی معاملات کل بازار‌ها در سال ۹۸ رشد تقریبی ۴۷۰ درصدی را نسبت به سال ۹۲ نشان می‌دهد؛ بنابراین طبق آن‌چه در جدول آمده است، در این گزارش با مدنظر قراردادن ارزش معاملات و نرخ کارمزد دریافتی کارگزاری‌ها در بازار‌های مختلف، ارقام درآمد کارمزدی کارگزاری‌ها برای بازار‌های مختلف و کل بازار محاسبه شده است. طبق این محاسبات، با مدنظر قراردادن ارزش ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومانی سال گذشته و تطبیق نرخ کارمزد‌ها در بازار‌های مختلف، به رقم جالب توجه ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان می‌رسیم که ۱۰۸ کارگزاری در سال ۱۳۹۸ از معاملات بازار سرمایه دشت کرده‌اند.
از طرف دیگر براساس گزارش کانون کارگزاران در سال ۹۷ که ارزش کل معاملات این سال را در حدود ۹۰۰ هزار میلیارد عنوان کرده، می‌توان تخمین زد که درآمد کارگزاران در سال ۹۸ نسبت به سال قبل خود ۲۰۰ درصد رشد داشته است. همچنین با توجه به‌ارزش کل معاملات در سال ۹۶ که رقم ۵۰۰ هزار میلیارد را ثبت کرده، به‌وضوح می‌توان گفت درآمد کارگزاران در سال ۹۸ نسبت سال ۹۶ برابر با ۴۰۰ درصد رشد را تجربه کرده است. مقایسه ارزش معاملات و ارزش کارمزد‌ها را هرچه در بازه‌های طولانی‌تر انجام دهیم، به اعداد جالب‌تری نیز دست پیدا می‌کنیم. تحلیل و توصیف این اعداد زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم از سال ۹۲ تا به حال که با رشد‌های چندصد درصدی در ارزش و کارمزد معاملات همراه بوده‌ایم، تعداد کارگزاران رسمی مورد تایید سازمان بورس در حدود ۱۰۸ کارگزار باقیمانده است.
۵۰ درصد درآمد کارمزدی بورس دراختیار ۱۵ کارگزاری
بررسی دقیق‌تر عملکرد کارگزاری‌های فعال در بازار سرمایه نشان می‌دهد این نهاد‌های مالی درحالی درآمد ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان را ثبت کرده‌اند که نیمی از این رقم یعنی در حدود ۶۲۰۰ میلیارد تومان را ۱۵ کارگزاری بالای جدول کسب کرده‌اند و نیمی دیگر عایدی ۹۳ کارگزاری از محل کارمزد‌ها بوده است. همچنین براساس روال سالیان گذشته، کارگزاری مفید در رتبه‌بندی ارزش معاملات و ارزش کارمزد‌ها در بالای جدول قرار گرفته و موفق به‌ثبت ۲۷۸ هزار میلیارد تومان معامله و ۱۹۰۰ میلیارد تومان درآمد کارمزدی شده است. کارگزاری مفید درحالی ۱۵ درصد از کل کارمزد‌های بازار سرمایه را به‌خود اختصاص داده که این کارگزاری در سطح کشور ۵۰۰ نیروی کار را به‌خدمت گرفته است.
کارگزاری آگاه با اختلاف ۱۲۰ هزاری در ارزش معاملات و ۹۰۰ میلیارد تومانی در کارمزد به‌نسبت با کارگزاری مفید در رتبه بعدی قرار گرفته است و ۸.۵ درصد از کارمزد‌ها را نیز در اختیار دارد. پس از آن نیز کارگزاری‌های مبین‌سرمایه، پاسارگاد، پارسیان و فارابی همچون سالهای پیش در رقابتی نزدیک به‌هم عملکرد تقریبا مشابهی را ثبت کرده‌اند، این کارگزاری‌ها هرکدام به‌ترتیب ۴۲۵، ۳۷۷، ۳۱۲ و ۴۱۴ میلیارد تومان درآمد از محل کارمزد‌های بازار‌ها نصیب خود کرده‌اند. در ادامه این رتبه‌بندی، کارگزاری‌های بانک صنعت‌ومعدن، اقتصادبیدار، خبرگان‌سهام، حافظ، بانک ملی ایران، صباتأمین، سهم‌آشنا و تدبیرگران فردا قرار دارند که رتبه‌های ۷ تا ۱۴ جدول را به‌خود اختصاص داده‌اند و درآمد این کارگزاری‌ها بین ۲۴۰ تا ۲۷۰ میلیارد تومان بوده است. در این جدول همچنین هر ۸۰ کارگزاری انتهای جدول درآمد زیر ۱۰۰ میلیارد تومان داشته‌اند که البته این اعداد بسیار پراکنده است.
درآمد یک کارگزاری برابر با ۶۰ کارگزاری
عملکرد چشمگیر ۱۵ کارگزاری اول، درحالی است که وضعیت ۶۰ کارگزاری انتهای جدول ۱۰۸ تایی ضعیف بوده است. درواقع با حرکت از نیمه‌های این جدول رتبه‌بندی به بالا، بیشتر به‌ضعف عده‌ای از کارگزاران پی خواهیم برد. براساس آمار، ۶۰ کارگزاری نیمه‌دوم جدول که ۱۶ درصد از ارزش کل معاملات را انجام داده‌اند، تنها ۱۶ درصد از کل کارمزد کارگزاری‌ها را نیز در اختیار داشته‌اند که تقریبا به‌اندازه کارمزد کارگزاری مفید در بالای جدول است (درآمد کارگزاری مفید ۱۹۰۰ میلیارد تومان و سهم این کارگزاری از کل بازار ۱۵ درصد است).
این کارگزاری‌ها درمجموع در حدود ۲۰۰۰ میلیارد عایدی از محل کارمزد‌ها برای خود ثبت کرده‌اند که این مقدار گرچه نسبت به سالهای گذشته پیشرفت را نشان می‌دهد، اما از آنجا که این کارگزاری‌ها عمدتا سابقه‌های بالای ۱۰ سال در بازار سرمایه را دارند، این مقدار از اختلاف با رقبا جالب‌توجه است. کارگزاری پارس‌نمودگر به‌عنوان ضعیف‌ترین کارگزاری در سال ۹۸ شناخته می‌شود. این نهاد مالی حدود ۱۵۴ میلیون خریدوفروش و تنها یک میلیون تومان عایدی از کارمزد‌ها داشته که تمام این ارقام در معاملات بازار بورس و فرابورس انجام شده است. کارگزاری ارزش‌آفرین الوند نیز درحالی به‌عنوان دیگر نهاد مالی با فعالیت اندک شناخته شده که حجم مبادلات آن ۵/۳ میلیارد تومان و کارمزد آن ۲۷ میلیون بوده است.
این کارگزاری نیز در بازار بورس کالا و بورس انرژی هیچ‌گونه فعالیتی نداشته است. کارگزاری شاخص سهام نیز در فهرست ضعیف‌ترین کارگزاری‌ها در سال ۹۸ قرار گرفت. حجم خریدوفروش این کارگزاری درحالی معادل ۳۳ میلیارد تومان بوده که عمده آن در اختیار معاملات عادی و آنلاین بازار بورس و فرابورس بوده است و از این محل ۲۵۵ میلیون کارمزد داشته است. کارگزاری‌های توسعه کشاورزی، آبتین‌استاک، سهم‌یار، دنیای‌نوین و جهان‌سهم نیز ازجمله دیگر کارگزاری‌های پایین جدول در سال ۹۸ بوده‌اند که کل کارمزد آنها با اختلاف زیادی از دیگر کارگزاری‌های یادشده قرار دارد، به‌طوری‌که کارمزد ۶۰۰ میلیون تومانی در کارگزاری توسعه کشاورزی، کارمزد ۵/۴ میلیاردی در کارگزاری آبتین‌استاک، ۷/۵ میلیاردی در کارگزاری سهم‌یار، ۶ میلیاردی در دنیای‌نوین و کارمزد ۵/۶ میلیاردی در جهان‌سهم شکل گرفت.
سال‌ها انحصار در صنعت کارگزاران
ایران سال‌ها است که گران‌ترین مجوز‌ها و سرقفلی‌های کارگزاری در بین تمام بورس‌های جهان را در اختیار دارد و دلیل اصلی آن هم اعطانکردن مجوز تاسیس شرکت کارگزاری به متقاضیان در فاصله سالهای ۹۱ تا ۹۸ است. همان‌طورکه در قسمت‌های پیش گفته شد، تعداد کارگزاری‌های بازار سرمایه ایران با این هجوم چشمگیر مردم و بالارفتن ارزش معاملات درحالی همچنان روی عدد ۱۰۸ منجمد شده که طی این مدت، ارزش معاملات بازار سرمایه ایران با رشد ۸۶۸ درصدی از ۲۱۷ هزار میلیاردتومان در سال ۱۳۹۱ به ۲۱۰۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ رسیده است.
برخی از شرکت‌های کارگزاری در روز‌های رونق بورس در سال ۹۸ که حجم معاملات به چندین هزار میلیارد تومان در روز می‌رسید، درآمد‌های روزانه ۲ تا ۶ میلیاردی را کسب می‌کردند، این درحالی است که در هیچ‌یک از کشور‌های دنیا شرکتی را پیدا نمی‌کنید که با یک دفتر مرکزی و چند شعبه معاملاتی بتواند روزانه چندین میلیارد درآمد بی‌دردسر کسب کند. این درآمد باتوجه به عطش سرمایه‌گذاران و ارزش معاملاتی ۱۰ هزار میلیاردی در سال‌جاری احتمالا به اعداد عجیب‌وغریبی نیز خواهد رسید. با این اوصاف تعجبی ندارد که کارگزاری‌های موجود در بورس برای اینکه این درآمد انحصاری را برای خود حفظ کنند، با صدور مجوز‌های جدید برای متقاضیان پرشمار به‌طور جدی و سازمان‌یافته و مستمر مخالفت کنند.
گذشته از اینکه بسیاری از درآمد‌های کارگزاران چه از محل کارمزد و چه دیگر خدمات عمدتا در ۱۵ کارگزاری اول نمود پیدا می‌کند. حال که ارزش معاملات نسبت‌به سال ۹۱ حدود ۸۶۸ درصد افزایش پیدا کرده، لازم است حداقل برای سهولت در معاملات خرد و عمده، با اعطای مجوز‌های جدید، تعداد کارگزاران نیز بیشتر شود.
۶۱۰۰ نفر در کارگزاری‌ها شاغلند
در دوسال اخیر، جابه‌جایی اعداد و ارقام بسیار چشمگیر در کارگزاری‌ها، منابع مالی و امکانات محدود سالیان پیش را وسعت بخشید است. این درآمد همان‌طور که چند بار تاکید شده است، وابستگی عظیمی به تعداد سرمایه‌گذاران فعال در بازار، حجم معاملات و درنهایت ارزش معاملات خواهد داشت. برهمین اساس با تقویت این جریان، کارگزاری‌ها نیاز روزافزونی به تقویت بخش فنی، تکنولوژی و فیزیکی (شعب) پیدا خواهند کرد که البته به‌نظر آنچنان موردتوجه نبوده است.
نکته قابل‌تامل اینکه کارگزاری‌ها طی سال گذشته درحالی فقط از بخش کارمزد معاملات درآمد ۱۳ هزارمیلیارد تومانی داشته‌اند که کل نیروی‌انسانی شاغل در ۱۰۸ کارگزاری کشور ۶ هزار و ۱۷۳ نفر است. همچنین کارگزاری مفید و آگاه هرکدام با بیش از ۱۹۰۰ و ۱۰۰۰ میلیارد تومان درآمد فقط از محل کارمزد، تنها ۵۰۰ و ۴۵۳ نفر نیروی‌انسانی داشته‌اند. از طرف دیگر، براساس اطلاعات کارگزاری‌ها می‌توان برآورد کرد که مجموعه انسانی ۱۵ کارگزاری که در بالای جدول رتبه‌بندی قرار دارند، کمتر از ۲۰۰۰ نفر است. قطع‌به‌یقین وضعیت در دیگر کارگزاری‌ها نیز بهتر از این نبوده، چراکه آنها از تعداد معاملات، ارزش معاملات و شعب کمتری نسبت‌به رقبای بالادستی خود برخوردار بوده‌اند.
با وجود اینها در دو سال اخیر شاهد صفوف بسیار طولانی سرمایه‌گذاران در شعبی بوده‌ایم که تنها یک یا دو نیرو در آن فعالیت می‌کنند، همچنین علاوه بر بی‌توجهی به بعد نیروی‌کار به‌نظر می‌رسد کارگزاری‌ها در بعد تکنولوژی نیز پیشرفت‌های خاصی نداشته‌اند، به‌طوری‌که معروف‌ترین کارگزاری و نرم‌افزار‌های الکترونیک آنها در هنگام شلوغی بازار به‌کندی کار می‌کند. اوج این مساله به هنگام عرضه اولیه‌هاست که تقریبا کار با بستر‌های الکترونیکی (مخصوصا نرم‌افزار‌های تلفن‌همراه) کارگزاری‌ها صفر می‌شود.
دست کارگزاری‌ها در جیب سرمایه‌گذاران
بر اساس دستورالعمل سازمان بورس، کارگزاران موظف هستند مانده ریالی باقیمانده در حساب سرمایه‌گذاران خود را پس از هر معامله، ۲۴ ساعت به‌حالت غیرقابل‌برداشت درآورده و پس از آن دسترسی درخواست برگشت پول به حساب سرمایه‌گذار را باز کنند. با این اوصاف هر سرمایه‌گذار پس از انجام خریدوفروش سهام خود و ثبت درخواست برای بازگشت وجه باقیمانده، حداقل باید ۴۸ ساعت برای دریافت آن در حساب بانکی خود منتظر بماند. البته این بازه زمانی در بخشی از کارگزاری‌ها که با محدودیت امکانات و تکنولوژی روبه‌رو هستند، به ۹۶ ساعت نیز می‌رسد. حتی برخی سرمایه‌گذاران از زمان‌های طولانی‌تر و یک هفته هم صحبت می‌کنند که کارگزاری‌ها بدون هیچ توضیحی دست در جیب سرمایه‌گذاران می‌کنند. دستورالعمل مذکور سازمان بورس که سال‌هاست بدون تغییر مانده، هرچند ابزاری برای کنترل ورود و خروج هیجانی نقدینگی به بازار سرمایه است، اما در شرایط فعلی اقتصاد کشور ما به‌ضرر سرمایه‌گذاران و به‌سود کارگزاران است.
دقیق‌تر آنکه باتوجه به وضعیت رکودی حاکم‌بر اقتصاد کشور ما و علاقه مردم به حفظ ارزش پول خود در بازار‌های مختلف، نقدینگی گاهی با سرعت بسیار زیادی بین آنها ردوبدل می‌شود. این سرعت در بازار سرمایه در بالاترین حد خود قرار دارد و این بازار اصطلاحا نقدشونده‌ترین بازار مالی ممکن است، بنابراین در شرایط حساس به‌خصوص در بحران‌های درآمدی پساکرونا، سرمایه‌گذاران نیاز خواهند داشت که سریع‌تر از ۴۸ ساعت به نقدینگی خود در بازار سرمایه دسترسی پیدا کرده و به برطرف‌کردن نیاز‌های اساسی‌تر خود بپردازند. همچنین با توجه به بالارفتن ارزش معاملات و ورود ۳۰ هزار میلیارد پول جدید در ۶ ماه گذشته به بازار سرمایه، کارگزاران می‌توانند از نقدینگی‌هایی که تبدیل به سهام نشده و در مانده قابل‌معامله سرمایه‌گذاران بلااستفاده مانده است، استفاده‌هایی را انجام دهند. در ساده‌ترین حالت، این قسمت از پول‌ها در حساب کارگزار نزد سیستم بانکی، مشمول سود‌های روزشماری خواهد شد که برآورد آن رقم قابل‌توجهی را نشان خواهد داد.
درآم ۲۰ هزار میلیاردی کارگزاری‌ها برای سال ۱۳۹۹
رسالت واقعی بازار سرمایه هیچ‌گاه و در هیچ کجای دنیا تعداد معاملات، ارزش معاملات و یا حتی هجوم سراسری افراد به آن نبوده است، بلکه قبل از اینها، سخن از اولویت‌هایی، چون اتصال به تولید و خلق ارزش‌های اقتصادی حتی با مشارکت کم افراد واسطه بوده است. البته آشنایی آحاد مردم با بازار سرمایه بسترساز سرمایه‌گذاری و به‌تبع تولید بیشتر بوده و خواهد بود، اما سبک‌وسیاق شکل‌گرفته در سالهای اخیر در بازار سرمایه مسیری دیگر را نشان می‌دهد. در همین راستا، بالا بودن ارزش معاملات و تعداد معاملاتی که سرمایه‌گذاران در روز انجام می‌دهند، نه‌تن‌ها فرصت بسیار خوبی برای سوء‌استفاده‌کنندگان (افرادی که به رانت‌های اطلاعاتی متصل هستند) بوده، از سویی کاملا به سود کارگزاری‌ها و درآمد آنها از محل کارمزد است.
البته این مساله به هیچ‌وجه غیرقانونی نبوده، اما در بازار جاری غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد. ارزش معاملات ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومانی و کارمزد ۱۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومانی کارگزاران در سال ۹۸ در حالی رقم خورده است که برآورد‌ها برای سال ۹۹ بیش از اینهاست. آمار‌های منتشرشده نشان می‌دهد تنها در ۵۰ روز اخیر، ۲۳ هزار میلیارد نقدینگی جدید وارد بازار شده است که این رقم تنها ۷ هزار میلیارد با کل‌نقدینگی وارد شده در سال گذشته فاصله دارد. از نظر ارزش معاملات نیز در سال جاری تابه‌حال رقمی بیش از ۱۷۰ هزار میلیارد ثبت شده است که برابر با ۱۰ درصد از ارزش معاملات ۱۲ ماهه سال ۹۷ است. با این اوصاف می‌توان پیش‌بینی کرد در سال ۹۹ که سال عطش سرمایه‌گذاری در بازار سهام عجیب‌وغریب است، ارزش معاملات به ۱.۵ برابر نقدینگی یعنی چیزی در حدود ۳۰۰۰ هزار میلیارد و کارمزد کارگزاری‌ها از این محل به بیش از ۲۰ هزار میلیارد برسد.
منبع: روزنامه فرهیختگان
خبر های مرتبط
