نقش بانک‌ها در جهش قیمت‌ها و خروج ارز از کشور

رویداد۲۴  بانک‌ها با استفاده از دو ابزار «شرکت فروشی» و «تسعیر ارز» اقدام به خلق پول می‌کنند و توضیح داد در بسیاری از بانک‌ها که شعب خارج از کشور دارند، ۵۰ تا ۹۰ درصد دارایی‌های ارزی، مشکوک الوصول-معوق است اما بانک هر سال با استفاده از تسعیر نرخ ارز، از محل این دارایی‌های مشکوک الوصول-معوق، سود شناسایی می‌کند و به همین دلیل است که بانک‌ها هر سال به شدت به دنبال بازنگری در نرخ تسعیر ارز هستند. این مدرس دانشگاه تصریح کرد که این عملکرد زیان ده در واحدهای خارجی بانک‌ها، هزینه‌های ارزی بالایی را طی سال‌های اخیر به خصوص ده سال اخیر بر بازار ارز کشور تحمیل کرده است.

اینک درباره «نقش شعب خارج از کشور بانک‌ها در خلق پول و نوسانات بازار ارز» با «احسان راکعی» کارشناس مسائل بانکی که در عملکرد شعب خارج از کشور برخی بانک‌ها را مورد بررسی قرار داده است، گفتگویی انجام داده ایم که مشروح آن از نظر گرامی‌تان می‌گذرد:

*در مصاحبه‌ای که اخیراً با دکتر دادجوی توکلی داشتیم، ایشان یکی از ابزارهای مورد استفاده بانک‌ها برای خلق پول و شناسایی سودهای موهومی را شعب خارج از کشور بانک‌ها معرفی کردند و توضیح دادند که بانک‌ها با استفاده از تسعیر نرخ ارز، از محل دارایی‌های بی کیفیت خود سود شناسایی می‌کنند؛ در حالی که ۵۰ تا ۹۰ درصد دارایی‌های ارزی‌شان، مشکوک الوصول و معوق است. تحلیل شما چیست؟

بله، متأسفانه همینطور است. طی سه سال اخیر بسیاری از بانک‌های کشور توانستند به طرق مختلف از جمله فروش شرکتهای بانکی و غیر بانکی زیر مجموعه خود بصورت غیربورسی و یا عرضه آنها در بورس، فروش اموال تملیکی و همچنین سود حاصل از تسعیر ارز، سودهای بسیار زیادی را در صورت‌های مالی خود شناسایی کنند و بخش عمده ای از زیان خود را پوشش دهند. به نوعی می‌توان گفت «تورم دارایی‌ها و افزایش سرسام‌آور نرخ ارز»، ذینفعان خاص خود مانند برخی بانک‌ها را منتفع کرده تا آنها بتوانند خود را از بند ورشکستگی و زیان نجات دهند.

بیشتر بخوانید: پیش‌بینی رشد اقتصادی ایران

اما متأسفانه سودهایی که بانک‌ها طی چند سال اخیر شناسایی کردند از کیفیت چندانی برخوردار نبوده و این شاید مسأله‌ای باشد که بسیاری از سهامداران، تحلیل گران و سایر استفاده کنندگان از صورت‌های مالی این صنعت (بانکداری) از آن مطلع نباشند. شناسایی سود بی کیفیت اگرچه به نفع بانک‌ها و سهامدارانشان بوده و توانسته‌اند ساختارهای مالی خود را بهبود ببخشند اما آثار مخربی را در اقتصاد کشور بر جای گذاشته است. یکی از مسائلی که سودآوری بانک‌ها را طی چندسال اخیر تحت تأثیر قرار داده و باعث شده بسیاری از بانک‌ها به یکباره سودآور شوند، استفاده از نوسانات ارزی است.

*این سودهای بی‌کیفیت چگونه شناسایی می‌شوند؟

اگر از سال ۱۳۹۷ به بعد توجه کنید شاهد این بوده ایم که اکثر بانک‌ها با رشد سودآوری بسیار بالایی مواجه بوده اند و یا توانسته اند زیان خود را طی یک سال یکباره به سود تبدیل کنند. بررسی صورت‌های مالی اکثر این بانک‌ها حاکی از این است که دلیل سود آوری اکثر آنها رشدهای بسیار بالا در سه فاکتور درآمد حاصل از فروش سرمایه گذاری، فروش اموال تملیکی و یا نتیجه معاملات ارزی می‌باشد که دو مورد اول (درآمد حاصل از فروش سرمایه گذاری ها و درآمد حاصل از فروش اموال تملیکی) بیشتر در راستای اجرای دستور العمل قانون رفع موانع تولید مصوب شورای پول و اعتبار در تاریخ ۲۸/‏۰۷/‏۱۳۹۴‬ می‌باشد که البته سودآوری صحیح و غیرصوری از این محل، ایرادی ندارد.

بسیاری از دارایی‌های ارزی از نوع تسهیلات ارزی معوق و مشکوک الوصول بوده که سالهاست هیچ عایدی برای بانک نداشته و به لطف تسعیر ارز، ارزش آن مدام در حال افزایش کاذب است. همچنین در بسیاری از سال‌ها برخی بانک‌ها با داشتن پوزیشن منفی ارزی، در حال شناسایی سود تسعیر ارز هستند که محل ابهام گسترده ای استاما آنچه باعث شده که سودآوری از این محل صوری، بی کیفیت و همراه با خلق نقدینگی بی کیفیت باشد، نحوه شناسایی این سودها است.

متأسفانه بعضی از بانک‌ها طی چند سال اخیر با ایجاد شرکت‌های «تو در تو» و سرمایه گذاری در آنها، به بنگاه داری پرداخته اند و اکنون که قانون رفع موانع تولید، بانک‌ها را از بنگاه داری و سرمایه گذاری‌های غیر بانکی و نگهداری اموال مازاد منع کرده، آنها اقدام به فروش این اموال و سرمایه گذاری بانکی و غیر بانکی خود کرده‌اند. اما بحث جالب توجه درباره نحوه فروش آنها است، که بررسی صورت‌های مالی بعضی از بانک‌ها حاکی از این امر است که بسیاری از آنها شرکت‌های زیر مجموعه خود را به شرکت‌هایی فروخته اند که همان بانک‌ها بصورت غیر مستقیم در آنها (شرکت‌های خریدار) سهامدار هستند؛ حتی در بعضی موارد بانک اقدام به اعطای تسهیلات به شرکت خریدار کرده است تا همان شرکت خریدار که به نوعی به طور غیر مستقیم زیر مجموعه بانک است بتواند آن شرکت را از بانک خریداری کند.

در این صورت، هم بانک توانسته است از بابت اعطای تسهیلات به شرکت خودی سود تسهیلات شناسایی کند و هم قانون رفع موانع تولید را اجرا کند و اموال مازاد خود را بفروشد؛ ضمن اینکه توانسته از بابت فروش سرمایه گذاری‌های خود سود مشاع کسب کند و همین اینکه هنوز هم بصورت غیر مستقیم در آن شرکت‌های فروحته شده خود می‌تواند اعمال نفوذ و مدیریت کند؛ البته همین روند شناسایی سود اغلب درباره فروش اموال تملیکی بانک‌ها هم صدق می‌کند و نکته جالب آن است که بانک‌ها از محل همین سودها که اغلب مشاع هم هستند اقدام به شناسایی حق الوکاله برای خود می‌کنند که اغلب این سودها سودهای بی کیفیت هستند.