گزارشی خواندنی از حاشیه های نشست نفتی / پاسخ سعودی به واشنگتن از الجزیره

 در را نیمه‌باز نگه داشت. چشمانش قرمز شده بود که با تاکید پرسیدم: «با نقل قول مستقیم بنویسم؟» کمی مکث کرد و قبل از بستن در گفت: «بنویس.» اغلب 14 وزیر عضو اوپک، دور یک میزه دایره‌ای شکل نشسته بودند. ساعت به وقت تهران، نزدیک نیمه‌شب بود انبوهی از خبرنگاران بیرون سالن پشت میله‌های جداکننده، منتظر ایستاده بودند. وزیر نفت ایران برای رایزنی مهمی، چند دقیقه‌ای اتاق وزراء را ترک کرد تا در اتاق کناری، سرپایی مذاکره کند. طوری که صدایش را نشنوم کنار اتاق ایستادم تا مذاکره چهار نفره‌شان تمام شود. در را که بست به سرعت نوشتم: «زنگنه: خوشحالم امروز یک تصمیم استثنایی در اوپک گرفته شد و پس از دو سال و نیم اوپک برای مدیریت بازار به اجماع رسید.» جلسه فوق‌العاده اوپک هنوز رسما تمام نشده بود. به محض اینکه از سالن خارج شدم تعدادی از خبرنگاران، آخرین خبر را می‌خواستند. در این میان خبرنگار شبکه المیادین لبنان نزدیکی‌اش به ایران را واسطه می‌کرد تا اخبار تکمیلی را زودتر به او بگویم. خواستم صبر کند. استرس در میان خبرنگاران رسانه‌های بین‌المللی که به‌طور سنتی رقیب هم‌اند قابل لمس بود. خبر را که به تهران فرستادم، وزراء یکی یکی محل اجلاس را ترک کردند. «اوپک سقف تولیدش را در حد 32 میلیون و 500 هزار بشکه تا 33 میلیون بشکه تعیین و مقرر کرد گروهی از کارشناسان منتخب کشورها سهمیه پیشنهادی هر کشور را به جلسه بعدی اوپک در ماه نوامبر گزارش کنند.» زنگنه بعد از گذر از تونل تنگ خبرنگاران به «هتل شراتون» رفت و ساعتی بعد با خطوط هوایی ترکیه، به تهران بازگشت. اینجا الجزیره است. پایتخت کشوری 40 میلیون نفری که سالها جنگ داخلی را پشت سر گذاشته است.

گفت‌وگو با وزیر قبل از جلسه

وقتی تمام وزرای عضو اوپک، بسیاری از وزرای کشورهای تولید کننده نفت غیر اوپک و روسای شرکت‌های بین‌المللی نفتی در جلسه حاضرند سنت این است که رئیس‌جمهور کشور میزبان اجلاس را افتتاح کند. حال عبدالعزیز بوتفلیقه اما ظاهرا آنقدر مساعد نبود که به جلسه افتتاحیه پانزدهمین نشست مجمع جهانی انرژی بیاید. وقتی از سفیر ایران در الجزایر می‌پرسم که چه خبر از رئیس‌جمهور الجزایر؟ می‌گوید: «ساختمان بزرگ محل برگزاری اجلاس IEF را در مراسمی که از تلویزیون ملی پخش شد، رئیس‌جمهور الجزایر افتتاح کرد.» صبح سه شنبه است. زنگنه وارد سالن اجلاس می‌شود. قبل از شروع جلسه افتتاحیه کنارش می‌نشینم و از آخرین وضعیت مذاکرات اوپکی‌ها می‌پرسم. زنگنه حرفهایی می‌زند که احساس می‌کنم در الجزیره احتمال توافق بالاست. اما به جهت حساسیت و پر ریسک بودن خبر نمی‌توانم از احتمالات بنویسم. فحوای سخنان زنگنه این بود که اگر اوپکی‌ها سهم حدود 4 میلیون بشکه‌ای ایران را بپذیرند ایران به نفع قیمت به شکل گیری توافق کمک می‌کند. شب قبلش نوشته بودم که از یکماه پیش نمایندگان ملی ایران، عربستان و روسیه در مسکو و اعضای هیات عامل ایران، قطر، عربستان و الجزایر در وین با هم ملاقات کرده‌اند و ایران با ارائه طرحی خواهان سهم 12.7 درصدی از تولید اوپک شده که متضمن تولید حدود 4 میلیون و 137 هزار بشکه‌ای باشد. خبری که در رسانه‌های بین‌المللی انعکاس زیادی داشت. طرح ایران را سعودی‌ها رد کرده بودند. جلسه افتتاحیه که تمام شد خبرنگاران دیگر حق حضور در جلسات مجمع جهانی انرژی را نداشتند تا جلسه اختتامیه که عصر چهارشنبه برگزار شد. اینجا الجزایر است کشوری که در ماه آگوست روزانه یک میلیون و 89 هزار بشکه نفت تولید کرده است و 4/2 درصد ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد.

  الجزیره چطور شهری است؟

پنج روز مانده به اجلاس الجزایر مطلع شدم که ویزای الجزایرم تایید شده است. کشوری غیر توریستی که سخت‌گیری‌اش برای صدور ویزای خبرنگاری چند برابر است. معماری سفارت الجزایر در تهران بی‌شباهت به معماری عربی نیست. پس از حدود هشت ساعت پرواز غیر مستقیم حوالی ساعت چهار عصر به وقت محلی به فرودگاه الجزیره می‌رسم. فرودگاهی کوچک و نه چندان تمیز. یک نفر تابلوی مخصوص IEF را در دست گرفته است. وقتی خودم را معرفی می‌کنم فرم کوچکی در اختیارم قرار می‌دهد تا مشخصاتم را بنویسم. چند خبرنگار دیگر هم از راه رسیده‌اند. پاسپورتهایمان را می‌گیرد و ما را به اتاقی که خبرنگاران در آن جمع شده‌اند هدایت می‌کند. در آنجا مدت زیادی منتظر می‌شویم تا تشریفات مخصوص صدور پروانه خبرنگاری صادر شود. کاغذ مقوایی بزرگی به‌عنوان مجوز خبرنگاری در اختیارمان قرار می‌گیرد. پاسپورت‌هایمان را می‌گیریم و به سمت هتلی که از قبل برای اقامت خبرنگاران مشخص شده است حرکت می‌کنیم. همه خبرنگاران موظفند در همان هتل که ترتیبات امنیتی برایش در نظر گرفته شده است اقامت کنند. هزینه یک شب اقامت در الجزیره چندان ارزان نیست. برای صرفه‌جویی در هزینه، ترجیج می‌دهم اتاق روبه‌روی دریا را رها کنم. در الجزیره تبدیل ارز خارجی جز در بانک و هتل، ممنوع است و جرم محسوب می‌شود. شنیدم که افراد یا مغازه‌های کوچکی در شهر هستند که بصورت بازار سیاه ارز تبدیل می‌کنند. شنیدم که تفاوت تبدیل ارز در بانک و هتل و داخل شهر به ازای هر دلار بیش از 50 دینار است. در همان هتل هم می‌توان کسی را یافت که با نرخ بهتری دلار را به دینار تبدیل کند. این اما ترجیح من نیست. از متصدی هتل برای معرفی رستوران راهنمایی می‌خواهم. تاکسی مرا از خیابان‌های تاریک و باریک الجزیره جلوی رستورانی پیاده می‌کند. غذای سنتی الجزایری‌ها برنج همراه با نخود و نوعی گوشت است، همراه با خوراک سبزیجات. رستورانی است که خارجی‌ها در آن تردد دارند. صندلی‌ها و میزهای کوتاهی دارد. هزینه یک پرس غذا همراه با یک قوطی نوشابه، یک بطری آب و یک پیش‌غذای ساده حدود 34 دلار است. دلار آنجا هم به نرخ بانک تبدل می‌شود. دلاری 108 دینار. اینجا جایی در میانه پایتخت الجزایر است.

دیپلماسی هتلی یا ...؟

هتل محل اقامت وزراء بسته به ترافیک نیم ساعت تا چهل دقیقه با هتل محل اقامت خبرنگاران فاصله دارد. هتل خبرنگاران به مرکز شهر نزدیک‌تر است. طبیعت الجزیره به غایت زیباست. اما شهر به زیبایی طبیعتش تمیز نیست. مرکز شهر مملو از ساختمان‌های کهنه و قدیمی است. در مسیر هتل «اوراسی» تا هتل «شراتون» باید از خیابان‌های باریک و پر ترافیک عبور کنید و به بزرگراه برسید. آنجاست که می‌توانید ساختمان‌های جدیدتر را ببینید. وقتی از هتل تاکسی بگیرید باید نرخی را که تاکسی متر مشخص کرده است فراموش کرده و بسیار بیشتر از آن را به راننده بپردازید. راننده‌ها فاصله بین بین دو هتل را نرخ دیگری تعیین کرده‌اند و بین 2000 تا 2500 دینار کرایه می‌گیرند. فاصله هتل محل اقامت وزراء تا محل اجلاس اما اندک است. تمام مسیر را نیروهای امنیتی و پلیس در کنترل خود گرفته‌اند. برای عمده وزرای اوپکی و غیر اوپکی در یک طبقه اتاق رزرو شده است. خبرگزاری بلومبرگ پس از توافق الجزیره، یکی از دلایل شکل‌گیری این توافق را تدبیر وزیر نورالدین بوطرفه، وزیر انرژی الجزیره در اسکان همه وزراء در یک هتل اعلام کرد. هر چند این نکته ظریف را نمی‌توان در مواجهه بیشتر وزراء انکار کرد اما، سیاست‌های کلان کشورها در شکل‌دهی به توافق اوپک فراتر از مواجهه‌های چهره به چهره تعریف می‌شود. مخصوصا توافقی که پس از چند سال بدست آمده است.

معضلی به نام اینترنت

عصر دوشنبه است. خبرنگاران در انتظار ورود وزراء، در لابی هتل شراتون نشسته‌اند. در لابی هتل نه اینترنت آزاد وجود دارد و نه غیر ساکنین هتل می‌توانند برای دسترسی به اینترنت پول پرداخت کنند. اغلب خبرنگاران به این شیوه معترضند. صحبت با مسئولان هتل هم بی‌فایده است. امکان دسترسی به اینترنت وجود ندارد. تا اینکه یکی از متصدیان پذیرش هتل، آرام آرام به خبرنگارانی که به او مراجعه می‌کنند رمز اتصال به اینترنت را می‌دهد. مشکل اینترنت محدود به هتل شراتون نبود. صبح اولین روز اجلاس، در سالن خبرنگاران هم اینترنت آنقدر کند بود که به سختی می‌توانستی صفحه‌ای را باز کنی. هر چند در راهروهای کنار محل جلسه، این مشکل کمتر مشهود بود. الجزایر به‌دلیل حضور داعش در لیبی و هم‌مرزی با این کشور، ترتیبات امنیتی گسترده‌ای دارد. به‌طور مثال در اغلب نقاط دنیا، گیت پرواز برای سوار شدن به هواپیما را یک ساعت قبل از پرواز باز می‌کنند. گیت پرواز در فرودگاه الجزیره 2 ساعت و نیم قبل از پرواز باز می‌شود و مسافران را آرام آرام سوار هواپیما می‌کنند. وقتی می‌خواهید فرودگاه الجزیره را ترک کنید پلیس از شما می‌پرسد چقدر دلار یا یورو همراه دارید.

واسطه‌گری به نام الجزایر

شب روزی که قرار بود جلسه وزرای اوپک تشکیل شود الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، با بیان اینکه اوپکی‌ها اول باید با خودشان به توافق برسند الجزیره را ترک کرد. مذاکره زنگنه با نواک هم چندان رضایت‌بخش نبود. روسیه بعد از توافق اوپک هم موضع همراهانه‌ای نگرفت. هر چند اوپک امیدوار است غیراوپکی‌ها از جمله روسیه و قزاقستان بتوانند 300 هزار بشکه نفت از بازار خارج کنند تا مجموعا یک میلیون بشکه از نفت مازاد موجود در بازار کم شود. نوواک که رفت شرایط برای توافق اوپکی‌ها سخت‌تر شد. روز بعد وقتی بیانیه پایانی اجلاس IEF خوانده شد، یوسف یوسفی، وزیر انرژی سابق الجزایر زنگنه را به گوشه سالن برد و بیش از بیست دقیقه با او گفت‌وگو کرد. هیچکس نمی‌داند بین زنگنه و یوسف یوسفی چه صحبت‌هایی رد و بدل شد. اما وزیر نفتی که توسط بوتفلیقه برکنار شده بود به کمک کشورش آمده بود تا نگذارد اجلاس کشورش به شکست بیانجامد. الجزایری‌ها واسطه‌گری را خوب می‌دانند. اجلاس قبلی سال 2008 اوپک در الجزیره هم شکست نخورده بود. امیدها به احتمال شکل‌گیری یک توافق در اوپک زمانی بیشتر شد که خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، اعلام کرد ایران می‌تواند در حد معقولی تولیدش را افزایش دهد. وقتی رئیس کنفرانس اوپک، پس از پایان اجلاس ایران، لیبی و نیجریه را از توافق کاهش تولید مستثنی کرد ایرانی‌ها امیدوار شدند که سهم تولیدشان در اوپک مورد پذیرش قرار گرفته است. چه، زنگنه پیش از اجلاس اوپک گفته بود که ایران سهم تولید حدود 4 میلیون بشکه‌ای را می‌خواهد. غیراوپکی‌ها هفته گذشته با اوپکی‌ها در استانبول دور یک میز نشستند تا توافق الجزایر را تکمیل کنند.

پاسخ سعودی به واشنگتن از الجزیره

سؤال مهم این است که چرا عربستان در اجلاس الجزایر با تغییر موضع میزان تولید ایران‌ را به رسمیت شناخت تا توافق اوپکی‌ها شکل گیرد. گمانه مهم، فرستادن سیگنال قوی به واشنگتن پس از رد وتوی اوباما و دادن حق شکایت به شهروندان آسیب دیده این کشور در حوادث یازدهم سپتامبر بود. به این معنا که سعودی‌ها ممکن است بخواهند در آستانه انتخابات ریاست جموری ایالات متحده، با اهرم اوپک، قیمت نفت را بالا بکشند تا شهروندان آمریکایی بهای بیشتری برای تامین سوخت مورد نیازشان بپردازند. مشکلات اقتصادی گریبانگیر عربستان هم چنان برجسته شده است که پادشاه این کشور بسیاری از مزایای شاهزادگان و کارمندان دولت را کاهش داده است. کاستن از بودجه سرمایه‌گذاری در طرح‌های توسعه‌ای سعودی هم گواه مشکلات بزرگ عربستان است. این تنها عربستان نیست که با مشکل اقتصادی مواجه شده است. بورس‌های منطقه‌ای کشورهای هم پیمان عربستان هم، چنان دچار مشکل شده‌اند که متحدان هم ممکن است عربستان را تحت فشار قرار داده باشند. آن طرف هم شرکت‌های نفتی غربی نشسته‌اند. کاهش قیمت نفت در دو-سال اخیر روند کاهش نیروی کار و سرمایه‌گذاری در طرح‌های جدید را در این شرکت‌ها تسریع کرده است. اینجاست که سعودی‌ها نمی‌توانند در چند جبهه بجنگند. پس اوپک به توافق می‌رسد. در جایی که اسمش الجزیره است.

هواپیما که برخاست نفت چقدر بود؟

از خاطرات ماندگارم در الجزایر، حضور در محلی بود که قرارداد مرزی 1975 بین ایران و عراق در آنجا مذاکره شد. جایی که مراسم شام رسمی اجلاس مجمع جهانی انرژی برگزار شد. کنفرانس فوق‌العاده الجزایر تمام شد اما تا پایان ماه نوامبر و تشکیل جلسه اوپک زیاد نمانده است. اگر ایران نتواند سهمش را در جلسه نوامبر تثبیت کند توافق الجزیره به کار ایران نخواهد آمد. زنگنه قبل از ترک الجزیره خوشحال بود. آیا او برای گرفتن سهم ایران، پشت پرده توافق کرده است؟ کمی بیش از یکماه دیگر صبر کنید. هواپیما باند فرودگاه الجزیره را ترک می‌کند. در حالیکه بشکه‌ای بیش از 2 دلار بر قیمت نفت اقزوده شده و درآمد کشورهای اوپکی بالا رفته است. آیا قیمت نفت در محدوده 50 تا 60 دلار تثبیت خواهد شد؟ آن هم در سالی که انتخابات
ریاست‌جمهوری ایران پیش روست.