بابک زنجانی کیست؟

رویداد۲۴ مریم وحیدیان: نام بابک زنجانی، «اَبَر اختلاسگر ایرانی» که اختلاس افسانه‌ای‌اش بالغ بر ۲/۷ میلیارد دلار بود، در دهه گذشته بار‌ها شنیده شده است. او را به عنوان چهره‌ای که در دور زدن تحریم‌ها در دولت محمود احمدی‌نژاد نقش داشته نیز می‌شناسند. بابک زنجانی ۱۳ آذر سال ۹۵، به اعدام محکوم شد. پرونده‌اش مسیر درازی را پیمود تا اینکه دادگستری استان تهران ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ درخواست عفو بابک زنجانی را پذیرفت و با تائید رئیس قوه قضاییه و موافقت رهبر انقلاب حکم اعدامش نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد. در پی اعلام رسمی انتقال دارایی‌های بابک زنجانی به ایران و انتقال آن به خزانه، خبر نقض حکم اعدام وی نیز منتشر شد. وکیل زنجانی معتقد است که حالا او امکان بهره‌مندی از آزادی مشروط را دارا است. کوهپایه‌زاده گفت: با توجه به اینکه بیش از ۱۰ سال از مدت حبس می‌گذرد، دوران تحمل زندان به پایان رسیده است و امکان بهره‌مندی از آزادی مشروط را دارد. 

بازگشت دارایی‌های خارج از کشور بابک زنجانی در اسفند ماه سال ۱۴۰۲ صورت گرفت. البته ذکر نشده که دارایی‌های خارجی او از چه کشورهایی وارد شده است اما می‌دانیم که مجموعه شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ سورینت که در اختیار بابک زنجانی بوده در کشورهای ایران، امارات متحده عربی، ترکیه، تاجیکستان، مالزی، چین و انگلیس اداره می‌شدند. این اقدام علاوه بر میزان دارایی‌های ضبط شده از وی در داخل کشور بوده است. به گفته وکیل بابک زنجانی، اموالی که به تهران بازگردانده شده، بیش از مبلغی است که در حکم بابت «رد مال» ذکر شده و وی امیدوار است که زمینه عفو و آزادی موکلش به زودی فراهم شود. مبلغ ضبط شده از  بابک زنجانی در بهمن ماه سال ۹۲، رقم ۹ هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع حدود ۵۰۰ میلیون دلار از اموال بابک زنجانی به وزارت نفت بازگردانده شده بود که مجموع رد مال متهم به شرکت نفت به رقم یک میلیارد و ۹۶۶ میلیون یورو رسیده بود. 

بابک زنجانی سمبل بزرگترین فساد بعد از انقلاب است. وزارت نفت ۲/۷ میلیارد دلار پول نفت را به بابک زنجانی داد؛ در حالی که بیش از یک میلیارد دلار آن پول نقد بود. در نهایت پس از گذشت یک دهه از یکی از بزرگترین فسادهای تاریخ ایران، هرگز مشخص نشد چه کسی پشت او بوده است و او با چه پشتوانه‌ای این رقم نجومی را در اختیار گرفته است. حالا یک دهه پس از بازداشت، بابک زنجانی ممکن است از زندان آزاد شود تا این پرونده پر حاشیه با مجازات ۱۰ سال حبس و رد مال به پایان برسد. با وجود نبود شفافیت در پرونده زنجانی مشخص نیست آیا بدهی او به روز پرداخت شده است یا خیر. حال آنکه قیمت دلار از زمان ارتکاب جرم از سوی زنجانی تا امروز که ردمال صورت گرفته، بیش از ۱۵ برابر شده است. 

بابک زنجانی کیست؟

بابک زنجانی متولد اول فردین ماه ۱۳۵۳ ساکن تهران است. او بازرگان و ثروتمندترین مرد ایرانی بود که بزرگترین اختلاس قرن را در ایران رقم زد. زنجانی مدیرعامل گروه سورینت و از دارندگان بزرگترین شرکت خوشه‌ای ایرانی بود. او در جریان تحریم‌های نفتی علیه ایران در فعالیت‌های مرتبط با دور زدن تحریم‌ها دست داشت و رقم بالایی بابت دور زدن تحریم‌ها از دارایی‌های نفتی ملت ایران به وی سپرده شده بود که منجر به اختلاسی گسترده شد. پس از افشای فساد چای دبش، اختلاس زنجانی به رتبه دوم سقوط کرد اما از آنجا که این اختلاس مربوط به دارایی‌های حاصل از فروش نفت بوده است، همچنان جزو ممتازترین اختلاس‌ها از جیب مردم ایران به شمار می‌رود. 

انواع تجارت بابک زنجانی

مشهورترین شرکت بابک زنجانی «هولدینگ توسعه سورینت قشم» نام دارد که در سال ۱۳۹۰ تاسیس شده است. علاوه بر بابک زنجانی افراد دیگری همچون حمید فلاح هروی، فواد شکوری گنجوی از اعضای هیات‌مدیره و موسس این شرکت بودند که در جریان رسیدگی به پرونده زنجانی، از حمید فلاح هروی نیز به عنوان «جعبه سیاه» بابک زنجانی یاد شده بود. بابک زنجانی همچنین صاحب شرکت دیگری تحت عنوان «اهرم تراک قشم» بوده است. در این شرکت علاوه بر زنجانی صفرعلی عزیزآبادی فراهانی نیز به عنوان عضو هیات رییسه و همچنین مدیرعامل حضور داشت. فواد شکوری گنجوی نیز دیگر عضو هیات مدیره این شرکت بود. شرکت «سرمایه‌گذاری توسعه ساختمان آماج قشم» نیز جز شرکت‌های زنجانی بود که خودش در سمت رئیس هیات مدیره آن قرار داشت. اما شرکت‌های منتسب به او بیش از این‌ها بوده است. تنها یک قطعنامه اتحادیه اروپا ۱۵ شرکت منتسب به او نام برده شده است. در بین شرکت‌هایی که به او منتسب کرده است، انواع تجارت‌ها از ساخت و ساز، هتل‌‎های زنجیره‌ای (هتل مریم، هتل سورینت تاپ رز کیش، هتل سورینت صدف، هتل بین‌المللی سورینت قشم)، شرکت هواپیمایی (کترینگ هواپیمایی قشم ایر، شرکت هواپیمایی یورو جت، شرکت هواپیمایی اسیا اکسپرس، شرکت هواپیمایی انور ایر ترکیه)، حفاری دریایی (دکل حفاری دریایی) تا حوزه سینما (شرکت سورینت فیلم و استودیو صدابرداری سورینت) و خرید باشگاه فوتبال (باشگاه ورزشی راه آهن)، حمل و نقل (ترمینال اتوبوسرانی اسیا اکسپرس تاجیکستان، آسیا اکسپرس تاکسی تاجیکستان)، بانکداری (فرست اسلامیک بانک مالزی، کنت بانک تاجیکستان) و ... را شامل می‌شود.

پروژه بزرگ تجاری اداری خیابان ایران‌زمین واقع در شهرک غرب تهران، متعلق به هلدینگ سورینت متعلق به بابک زنجانی، مهر ماه ۹۲، به دلیل نشست زمین و تخریب قسمتی از پروژه و آسیب جدی به خیابان‌ها و ساختمان‌های اطراف متوقف شد. این حادثه به دلیل گود برداری غیراصولی و بیش از حد این پروژه روی داد

زنجانی ابتدا تجارت را با واردات آدامس و شامپو گرفته تا چرم سالامبور و فروش ارز آغاز کرده است و البته در طی این تجارت پایش به خاطر چک برگشتی به زندان باز می‌شود اما چندی بعد از آزادی با کمک یک قاچاقچی به ترکیه می‌شودد و آنجا  کارخانه لوازم آرایشی «سورینت» که اولین کارخانه او بود، تاسیس می‌کند. به گفته خودش وقتی که بیست سال داشته و از هنرستان رسالت واقع در منطقه ۶ تهران فارغ التحصیل شده کار کردن در بازار را با کارگاه طلاسازی و خرید و فروش سکه، طلا و جواهر شروع کرده است. او در دوران سربازی ابتدا در قرارگاه سپاه پاسداران در تهران و سپس بانک مرکزی فعالیت کرده است و سپس به عنوان راننده نوربخش رئیس موقت بانک مرکزی انتخاب شده است. زنجانی می‌گوید «آن وقت‌ها دلار رسمی ۳۰۰ تومان بود و بیرون قیمت دلار در حال رشد بود و همه می‌گفتند ارزش یک دلار می‌خواهد معادل یک هزار تومانی شود... به خاطر اینکه قیمت دلار بالا نرود آقای نوربخش به من گفت شما هم بیا در این مجموعه‌هایی که دارند کار می‌کنند [دلار به بازار تزریق می‌کنند]و ۴ یا ۵ نفر بودند کار کن. به من اعتماد پیدا کرده بود.»

زنجانی همچنین با رستم قاسمی ارتباط داشت و با قرارگاه خاتم به ریاست وقت رستم قاسمی فعالیت کرده است. گفته شده است که رستم قاسمی از او برای جابه جایی ۴۰ میلیارد دلار پول بابت خرید یک کالا، کمک خواسته است. همچنین کار زنجانی با قرارگاه خاتم الانبیا به همین ترتیب ادامه پیدا کرده است. در طی قراردادهای متعدد با قرارگاه خاتم‌الانبیا است که او پروژه دیگری از رستم قاسمی می‌گیرد تا  «ال. سی»‌های یکساله از بانک‌های ملی بگیرد و در خارج از کشور با درصد پایین دیسکانت کند. برای تحقق اینکار او یک بانک در تاجیکستان تاسیس می‌کند و از طریق این بانک می‌تواند بانک دیگری در مالزی تاسیس کند، تا فعالیت‌هایش را به کمک بانک مالزی به انجام برساند. 

بابک زنجانی در زمان ریاست سعید مرتضوی بر سازمان تامین اجتماعی یک شبه بخشی از کارخانجات شستا را که حدودا ۵۰ هزار میلیارد تومان قیمت داشته به ۱۷ هزار میلیارد تومان خریداری کرد. تفاهم و توافقی که میان مرتضوی و بابک زنجانی صورت گرفته مصوبه هیات‌مدیره را نداشته است و مقدمات قانونی به هیچ‌وجه انجام نشده و چک‌هایی رد و بدل کردند که خلاف قانون بوده است.

بعد از اینکه رستم قاسمی وزیر نفت دولت احمدی‌نژاد می‌شودف قرار می‌شود از آنجا ایران تحریم بوده، زنجانی به عنوان واسطه نفت ایران را بخرد و به مالزی بفروشد. این نقطه‌ای است که اختلاش بزرگ بابک زنجانی اتفاق می‌افتد. بابک زنجانی نفت را ۶۰ دلار از وزارت نفت خریداری می‌کند و ۹۰ دلار به مشتری می‌فروشد. هرچند بابک زنجانی این خبر‌ها را در گفتگو با هفته نامه آسمان رد کرده و مدعی است که کارمزد او از فروش نفت، «۰.۰۷ درصد» بوده است. در نهایت او در سال دی ماه سال ۱۳۹۲ پرونده فساد اقتصادی برای بابک زنجانی به اتهام‌های «افساد فی‌الارض از طریق اخلال در نظام اقتصادی کشور، کلاهبرداری از شرکت ملی نفت، بانک مسکن و تامین اجتماعی، پولشویی، جعل ۲۴ فقره اسناد بانکی و صورت حساب‌های بانکی، جعل حواله‌های ارزی، جعل دستور انتقال بین بانک‌ها» گشوده می‌شود و او از همان زمان تاکنون در زندان بوده است.

دادگاه‌ها و حکم بابک زنجانی 

رسیدگی به پرونده و اتهامات بابک زنجانی، از مهرماه ۱۳۹۴ در دادگاه انقلاب اسلامی تهران به ریاست قاضی صلواتی آغاز شد و بعد از برگزاری ۲۶ جلسه، در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۴ به پایان رسید. در اسفند ماه سال ۹۴ مبنی بر محکومیت وی به اعدام، رد مال به شاکی (شرکت نفت) و جزای نقدی معادل یک چهارم مبلغ پولشویی صادر شد. اما بعد از اعتراض بابک زنجانی در دیوان عالی کشور بنا شدبا این قید که اگر محکوم‌علیه، کلیه اموال را مسترد کند و خسارات را جبران کند، می‌تواند از ارفاقات قانونی ذیل ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی بهره‌مند شود. این بود که بابک زنجانی اموال قابل‌توجهی را در خارج از کشور معرفی کرد. اموال «بابک زنجانی» در خارج از کشور شناسایی و به تهران منتقل شد. رئیس کل بانک مرکزی نیز در روز اول اسفندماه این خبر را تأیید کرد و گفت: اموال بازگردانده شده بابک زنجانی که به‌صورت دارایی‌های ارزی است، تماماً به خزانه بانک مرکزی منتقل شده است؛ بنابراین بدهی زنجانی به مبلغ یک میلیارد و ۹۶۷ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو تسویه شد و این اموال به عنوان پشتوانه پولی کشور به خزانه بانک مرکزی بازگشت.

در نهایت نیز سخنگوی قوه قضائیه در نشست خبری (۱۱ اردیبهشت‌ماه) در این رابطه گفت: با گزارش مقامات ذی‌صلاح در مورد استرداد اموال، درخواست تخفیف مجازات «بابک زنجانی» از سوی دادگستری استان تهران مطرح شد و با تائید رئیس قوه قضائیه و موافقت رهبر انقلاب حکم اعدام وی نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد.