ادوارد جانسون، مامور ناشناس سیا که دیپلمات‌های آمریکایی را از تهران فراری داد، که بود؟
رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: ادوارد بی جانسون، که به عنوان افسر جاسوس سیا در سال ۱۹۸۰ به نجات ۶ دیپلمات آمریکایی در جریان بحران گروگانگیری در ایران کمک کرد و آنها را تحت عنوان یک گروه تولید فیلم هالیوودی که در حال جستجوی مکانی برای فیلمبرداری در خاورمیانه بودند، از ایران فراری داد، در تاریخ ۲۷ آگوست و در ۸۱ سالگی درگذشت.
نیویورک تایمز گزارش درباره نقش جانسون در فرار دیپلمات‌های آمریکایی از ایران منتشر کرده است. بر اساس اسناد مربوط به نجات دیپلمات‌های آمریکایی از ایران توسط سازمان سیا که در سال ۱۹۹۷ از طبقه بندی خارج شد، آنتونیو جی. مندز، طراح نقشه فرار دیپلمات‌ها از ایران، جانسون را برای این ماموریت استخدام کرده بود.
مندز در سال ۲۰۱۹ بدون اینکه نام همکارش را فاش کند، درگذشت. جانسون در کتابی مندز درباره این عملیات نوشته، با نام مستعار «جولیو» معرفی شده بود درفیلم آرگو که اقتباسی از این کتاب و ماجرا بوده نیز هیچ اشاره‌ای به او اشاره‌ای نشد. حتی در دفتر مرکزی سازمان سیا در لنگلی، ویرجینیا، هم یک نقاشی وجود دارد که نشان می‌دهد دو افسر جوان C.I.A. درحال جعل ویزا برای دیپلمات‌ها هستند، اما چهره آقای جانسون در این نقشی هم مشخص نیست.
بیشتر بخوانید:
عملیات نجات دیپلمات‌های آمریکایی در بحران اشغال سفارت چگونه انجام شد؟
در این نقاشی دقیق، که بیشتر شبیه یک عکس است، این دو مامور پشت میزی نشسته اند که روی آن کاغذ، مداد، قیچی و موارد دیگر پر شده است. آقای جانسون در پایین به تصویر کشیده شده، اما نقاشی به‌گونه‌ای‌ست که پشت او به دوربین باشد و صورتش مبهم است.
یک سال پیش، در فصل پایانی پادکست «فایل‌های لنگلی»، یک پادکست رسمی سازمان سیا، یکی از مقامات این آژانس به نقش کلیدی جانسون در عملیات نجات دیپلمات‌های آمریکایی اشاره کرد و به این ترتیب نام او برای اولین بار فاش شد.
در بیانیه‌ای که توسط سازمان سیا منتشر شد آمده بود که خانواده او از او با عنوان «نامی که در راهرو‌های اطلاعاتی زمزمه می‌شد» یاد می‌کردند.
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، جانسون زبان‌شناس تحصیل‌کرده سوربن و متخصص در استخدام خبرچین‌ها و دیگر ماموران مخفی و سیا در طول جنگ سرد بود. زمانی که مندز پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران از جانسون کمک خواست، او در دفتر خدمات فنی در اروپا مشغول بود.
در جریان این عملیات، شش کارمند کنسولگری آمریکا فرار کرده و به خانه کنت دی. تیلور، سفیر کانادا پناه برده بودند. چالش این بود که چگونه این شش نفر را به طور مخفیانه از ایران خارج کنند.
یکی از طرح‌های وزارت امور خارجه آمریکا این بود که آنها با دوچرخه از شهر خارج شوند و خود را به عنوان معلم جا بزنند، اما این ایده کنار گذاشته شد. پس از آن مقامات آمریکایی و کانادایی به یک طرح مشترک در مورد گروه فیلم سازی رسیدند.
مندز یک گریمور هالیوود و یک متخصص جلوه‌های ویژه به نام جان چمبرز را استخدام کرد تا فیلمنامه یک فیلم علمی تخیلی به‌عنوان «آرگو» را طراحی کنند. در اساطیر یونانی، آرگو کشتی است، که توسط آرگوس و با کمک آتنا ساخته شد و آرگونوت‌ها بوسیلهٔ آن برای پیدا کردن پشم زرین سفر کردند.
قرار شد دو افسر سیا و مقامات کنسولی وانمود کنند که برای «استودیوی شش»، کار می‌کنند. چمبرز حتی برای این استدیوی خیالی، دفتری در بلوار سانست اجاره کرد. او وسایل فیلمسازی و لباس‌های مبدل تهیه کرد تا دیپلمات‌ها را شبیه چهره‌های هالیوودی کند.
جانسون در تاریخ شفاهی سیا درباره دیپلمات‌های آمریکایی گفته که «این‌ها آماتور بودند. آنها افرادی بودند که برای دروغ گفتن به مقامات آموزش ندیده بودند. آنها برای مخفی شدن آموزش ندیده بودند.»
نقشه فرار در تاریخ ۲۵ ژانویه ۱۹۸۰، زمانی که مندز و جانسون با گذرنامه‌های کانادایی و مدارک جعلی وارد فرودگاه بین المللی مهرآباد تهران شدند، آغاز شد.
اما روز اجرای نقشه به دلیل مشکلاتی که به وجود آمد تغییر کرد. افسران سیا در حالی که سعی می‌کردند با نقشه محلی، آدرس را پیدا کنند، در سفارت سوئد، یعنی درست مقابل محوطه محاصره شده سفارت آمریکا به جای سفارت کانادا، زخمی شدند. با این حال یک دانشجوی ایرانی تظاهر کننده سرگردان آنهارا راهنمایی کرده و برای آنها تاکسی گرفته است.
جانسون در تاریخ شفاهی سیا گفته «باید از ایرانی‌ها تشکر کنم که ما را راهنمایی کردند و به مکان درست رساندند.»
روز دوشنبه، ۲۸ ژانویه، دیپلمات‌های آمریکایی به جای تاکسی، با وانت‌های ماموریت کانادا مرکز شهر را ترک کردند.
در فرودگاه، جانسون در حالی که آمریکایی‌ها را در گمرک برای سوار شدن به هواپیمای سوئیس ایر به زوریخ همراهی می‌کرد، به باربر‌ها انعام می‌داد. پس از یک نقص امنیتی نهایی و یک نقص مکانیکی که برای مدت کوتاهی پرواز را به تاخیر انداخت، دو افسر سیا و دیپلمات‌ها به سمت خانه پرواز کردند.
جانسون درباره دیپلمات‌ها گفته بود که «بزرگترین کاری که من فکر می‌کنم ما انجام دادیم این بود که آنها را متقاعد کنیم که شما می‌توانید این کار را انجام دهید. به همین سادگی.»
او گفته هنگام سوار شدن به هواپیما از اینکه دید نام هواپیما «آراگو»، برگرفته از نام یکی از ایالت‌های سوئیس، است، بسیار تعجب کرده بود.
جانسون می‌گوید با خودم گفتم «چه قدر عجیب! ما سوار هواپیما شدیم، نشستیم و بعد از مدتی روزنامه هرالد تریبون را برداشتم و شروع به حل کردن جدول کردم. یکی از سوالات درباره آرگونوت‌ها بود!»
خاطرات مندز و مقاله‌ای که او در مجله Wired در سال ۲۰۰۷ با جاشوا بیرمن نوشت، الهام‌بخش فیلم هالیوودی «آرگو» شد.
جانسون و مندز هر دو جایزه ستاره اطلاعاتی C.I.A را دریافت کرده اند. این جایزه دومین جایزه برتر سیا است. جانسون در سال ۱۹۹۵ از سیا بازنشسته شد و به عنوان یک پیمانکار دولتی فعالیت می‌کرد.
ادوارد برنارد جانسون در ۲۹ جولای ۱۹۴۳ در بروکلین به دنیا آمد. پدرش، ادوارد، حسابدار بود. مادرش مری جانسون معلم بود.
او مدرک لیسانس زبان فرانسه را از کالج Assumption در ووستر، ماساچوست دریافت کرد. جانسون به زبان اسپانیایی هم مسلط بود. او در ارتش خدمت کرد، انگلیسی را در عربستان سعودی تدریس کرد، مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته تمدن فرانسه از دانشگاه پاریس گرفت و به C.I.A ملحق شد.
جانسون به مدت چهار دهه ترجیح داده بود ناشناس بماند تا اینکه خانواده‌اش او را متقاعد کردند که نقش خود را در پادکست سیا، علنی کند. خانواده او در بیانیه خود گفتند: «حتی وقتی جهان، قهرمانی او را جشن می‌گرفت، او ناشناس باقی ماند. برای چندین دهه، هویت او یک راز کاملا محافظت شده بود.»
آنها قدر داشته های خود را می‌دانند و می‌فهمند مخ یعنی چه و فردی که نبوغ دارد و به اینجا رسیده چه ارزشی دارد نه مثل ما که همه دانشمندان و بهترین نیروهای نظامی خود را راحت در تیررس دشمن قرار می‌دهیم و بعد هم که کشتنش میگیم شهید شد و به آرزوش رسید و همه چیز رو اینجوری ماست مالی می کنیم تا بره برای ترور نخبه بعدی