ایدی امین؛ دیکتاتور آدمخوار!

رویداد۲۴ | ایدی امین فردی بی‌سواد، پرحرف و قوی‌هیکل بود که به اندازه‌ای که ترسناک به نظر می‌رسید، مضحک نیز بود. او که به عنوان «قصاب اوگاندا» شناخته می‌شد، یکی از دیکتاتور‌های بی‌رحم و خون‌خوار قرن بیستم بود و لقب «آخرین پادشاه اسکاتلند» را برای خود برگزیده بود!. او با تصمیماتش کشور اوگاندا را که زمانی به عنوان «جواهر آفریقا» شناخته می‌شد، به ورطه فقر و ناامنی کشاند.

کودکی و سال‌های نخست زندگی

ایدی امین در سال ۱۹۲۵ در اوگاندا به دنیا آمد. پدر امین وی را در دوران کودکی رها کرد و امین موفق به کسب تحصیلات نشد. او در سال ۱۹۴۶ به نیرو‌های تفنگداران آفریقایی پیوست و به دلیل مهارت در تیراندازی و توانایی‌های ورزشی‌اش به شهرت رسید. او به مدت ۹ سال قهرمان بوکس سنگین‌وزن اوگاندا بود. در دهه ۱۹۵۰، امین در سرکوب قیام «ماو ماو» در کنیا که علیه استعمار بریتانیا بود، شرکت کرد. وی علی‌رغم موفقیت‌هایش، به دلیل خشونت بیش از حد مورد انتقاد قرار گرفت. با این وجود، او در سال ۱۹۶۱ به عنوان دومین افسر بومی اوگاندا به درجه افسری ارتقا یافت.

پس از استقلال اوگاندا از بریتانیا در سال ۱۹۶۲، امین به یکی از افسران ارشد نظامی تحت نخست‌وزیری میلتون اوبته تبدیل شد و در سال ۱۹۶۴ به فرماندهی نیروی زمینی رسید. این دوران، همراه با رشد اقتصادی و توازن میان خودمختاری منطقه‌ای و قدرت دولت مرکزی بود. با این حال، اوبته این ساختار را تخریب کرد. او در سال ۱۹۶۶ چندین وزیر دولت را بازداشت و پارلمان و قانون اساسی را معلق کرد و خود را رئیس‌جمهور اجرایی با اختیارات گسترده معرفی کرد.

رسیدن به قدرت

در ژانویه ۱۹۷۱، زمانی که اوبته خارج از کشور بود، امین با حمایت بریتانیا قدرت را به دست گرفت. در ابتدا مردم از این تغییر استقبال کردند، زیرا از حکومت مستبدانه او ناراضی بودند. اقدامات اولیه امین، شامل آزادی زندانیان سیاسی و کاهش قوانین اضطراری، امید‌هایی برای اصلاحات ایجاد کرد. با این حال، به زودی موجی از کشتار‌ها آغاز شد. در سال ۱۹۷۲، حمله ناموفق طرفداران اوبته از تانزانیا باعث شد امین گروه‌هایی ویژه برای تعقیب مخالفان ایجاد کند. او یک پلیس مخفی قدرتمند به نام «واحد ایمنی عمومی» تشکیل داد که به شدت بر خشونت تکیه داشت. امین به تدریج به حذف فیزیکی وزرا، وکلا و هر شخص برجسته‌ای دست زد. او یک گروه دیگر به نام «واحد تحقیق دولتی» تحت فرماندهی سرگرد فاروق مینائورا تشکیل داد. این گروه در کشتار‌هایی که شامل مخالفان سیاسی، قبایل لانگی و آچولی بود، نقش عمده‌ای داشت.

امین حکومت خود را بر پایه حمایت از اقلیت‌های مسلمان و قبایل خاصی مانند نوبیان بنا کرد. او بسیاری از رهبران قبایل بزرگ مانند لانگی و آچولی را از میان برداشت و تلاش کرد ترکیب قدرت سیاسی و نظامی اوگاندا را به نفع اقوام مورد اعتماد خود تغییر دهد. این سرکوب‌های قومی باعث شد تنش‌های قومی و مذهبی در اوگاندا به شدت افزایش یابد و میراثی از اختلافات اجتماعی به جا بگذارد که حتی پس از سرنگونی او نیز ادامه یافت.

خوردن گوشت مخالفان

قربانیان رژیم امین شامل بنیدیکتو کیوانوکا، رئیس دادگستری، جوزف موبیرو، رئیس سابق بانک مرکزی اوگاندا، اسقف اعظم جانانی لووم، و تعدادی از وزرای کابینه او بودند. گزارش‌هایی نیز وجود داشت که امین آیین‌های قبیله‌ای با استفاده از اجساد قربانیان انجام می‌داد و حتی آدم‌خواری می‌کرد.

اجساد بسیاری از قربانیان، که در رود نیل یا خیابان‌ها رها شده یا به درختان بسته شده بودند، با علائم آشکاری از برداشته شدن اندام‌های داخلی پیدا شدند. امین همچنین بار‌ها از سردخانه‌ها بازدید می‌کرد و به نظر می‌رسید به اجساد دست می‌زد و گا‌ها آنها را می‌خورد! او در اظهاراتی جنجالی گفته بود: «من گوشت انسان خورده‌ام، شورتر از گوشت پلنگ است.»

ایدی امین با زنان اطراف خود نیز رفتار بی‌رحمانه‌ای داشت. او حداقل پنج همسر رسمی و تعداد زیادی معشوقه داشت. امین بار‌ها به زنان متهم به خیانت دستور اعدام داد و برخی از همسرانش نیز قربانی خشونت مستقیم او شدند. یکی از همسران او، به نام مدینا، پس از آن که به بی‌وفایی متهم شد، مجبور به فرار از کشور شد. درواقع حتی همسران امین نیز از خشونت او در امان نبودند. یکی از همسرانش، به نام کِی، در جریان یک عمل سقط جنین جان خود را از دست داد، اما امین دستور داد بدن او را تکه‌تکه کرده و دوباره به هم بدوزند. زنان دیگری که به بی‌وفایی مظنون بودند، به سادگی به قتل می‌رسیدند.

فروپاشی اقتصاد کشور

امین به تدریج حکومت خود را بر اساس استبداد و تصمیمات ناگهانی بنا کرد. همچنین بخش قابل توجهی از منابع مالی کشور صرف جلب حمایت ارتش اوگاندا می‌شد. با کاهش منابع مالی، امین به بانک مرکزی دستور داد پول بیشتری چاپ کند. این اقدام باعث افزایش تورم شد، اقتصاد کشور را به ورطه سقوط کشاند و کالا‌های اساسی را کمیاب کرد. با افت شدید محبوبیت، امین به دنبال یافتن یک قربانی برای مشکلات کشور بود و در نهایت جامعه آسیایی ثروتمند اوگاندا را هدف قرار داد؛ جامعه‌ای که کنترل بخش زیادی از تجارت و صنعت کشور را در اختیار داشت. در اوت ۱۹۷۲، او فرمان داد آسیایی‌هایی که تابعیت بریتانیا داشتند، ظرف سه ماه کشور را ترک کنند. در پی این دستور، حدود ۵۰ هزار نفر، شامل بخش بزرگی از نیروی کار متخصص، اوگاندا را ترک کردند و این امر فروپاشی اقتصاد کشور را تسریع کرد.

جنون دیکتاتور

در همین زمان، امین رفتار‌هایی از خود نشان داد که حاکی از ازهم‌گسیختگی روانی بود. او یحتمل از عوارض ناشی از سیفلیس پیشرفته رنج می‌برد. امین مدال‌های مختلفی به خود اعطا کرد، از جمله نشان «صلیب ویکتوریا»، و القابی مانند «ارباب همه جانوران زمین و ماهیان دریا‌ها و فاتح امپراتوری بریتانیا در آفریقا به طور عام و اوگاندا به طور خاص!» را برای خود برگزید. او حتی دستور داد روی یک تخت روان حمل شود و مهاجران بریتانیایی (به رهبری سرگرد باب استلز، یکی از نزدیک‌ترین یاران بریتانیایی او) مسئول حمل او شدند.

بیشتر بخوانید: آدولف هیتلر، مردی که جهان را به آتش کشید، چگونه قدرت گرفت و محبوب شد؟

از دیگر رفتار‌های عجیب او، نامه‌نگاری‌های غیرمتعارف با رهبران جهانی بود. به عنوان مثال، به تد هیث، نخست‌وزیر سابق بریتانیا، پس از شکست در انتخابات ۱۹۷۴ پیشنهاد کرد که به عنوان رهبر گروه موسیقی او فعالیت کند. در موقعیتی دیگر، به گولدا مئیر، نخست‌وزیر اسرائیل، توصیه کرد «دامنش را بالا بزند» و به آمریکا فرار کند. او همچنین از تروریست‌هایی که در المپیک ۱۹۷۲ مونیخ ورزشکاران اسرائیلی را به قتل رساندند، تمجید کرد و برخورد هیتلر با یهودیان را ستود.
روابط بین‌المللی امین

ایدی امین روابط دیپلماتیک پر تنشی با کشور‌های دیگر داشت. او که ابتدا توسط بریتانیا حمایت می‌شد، به سرعت رابطه خود را با این کشور تیره کرد. امین بریتانیا را متهم به استثمار اقتصادی و دخالت در امور اوگاندا کرد و حتی به ارتش خود پیشنهاد داد «ملکه الیزابت» را به عنوان گروگان بگیرد تا خسارات استعماری را جبران کند. او همچنین دستور داد پرتره‌های ملکه از ساختمان‌های دولتی برداشته شود.

امین روابط نزدیکی با لیبی و معمر قذافی برقرار کرد و از حمایت‌های مالی و نظامی لیبی برای بقای حکومت خود استفاده کرد. او همچنین با کره شمالی روابط خوبی داشت و از آن کشور کمک‌های نظامی دریافت کرد. اما روابط او با اسرائیل پس از اخراج جامعه آسیایی اوگاندا و حمایت او از فلسطینی‌ها به شدت تیره شد.

ایدی امین و بنیامین نتانیاهو!

در ژوئن ۱۹۷۶، ایدی امین به هواپیمای شرکت «ایر فرانس» که توسط تروریست‌های فلسطینی و آلمانی ربوده شده بود، اجازه داد در فرودگاه انتبه اوگاندا فرود آید. هواپیماربایان پس از فرود، مسافران غیر یهودی را آزاد کردند و بقیه را گروگان گرفتند. آنها خواستار آزادی حدود ۴۰ زندانی فلسطینی در اسرائیل و ۱۳ نفر دیگر در کشور‌های کنیا، فرانسه، سوئیس و آلمان غربی شدند. کاپیتان میشل بکوس، به همراه خدمه، از ترک هواپیما بدون گروگان‌ها امتناع کرد. یکی از راهبه‌های فرانسوی نیز پیشنهاد داد جای یکی از گروگان‌ها را بگیرد، اما این درخواست توسط نیرو‌های اوگاندا رد شد.

هواپیماربایان تهدید کردند که اگر تا اول ژوئیه به خواسته‌هایشان عمل نشود، گروگان‌های یهودی و سایر گروگان‌ها را اعدام خواهند کرد. در شب سوم ژوئیه، اسرائیل عملیاتی تحت عنوان «عملیات تندر» را به اجرا گذاشت. این عملیات به قدری غافلگیرکننده بود که هیچ‌کس تصور نمی‌کرد اسرائیل بتواند چنین مسافتی را طی کند و گروگان‌های خود را نجات دهد.

این عملیات که بعد‌ها به افتخار یوناتان نتانیاهو (برادر نخست‌وزیر آینده اسرائیل، بنیامین نتانیاهو) «عملیات یوناتان» نامیده شد، توانست تقریبا همه گروگان‌ها را نجات دهد. در این عملیات، سه گروگان، یک سرباز اسرائیلی و یوناتان نتانیاهو کشته شدند. تمام این حمله در کمتر از ۳۰ دقیقه انجام شد.. با این حال، یکی از گروگان‌ها به نام دورا بلوخ، که پیش از عملیات در بیمارستانی در کامپالا بستری بود، به دستور ایدی امین از بیمارستان بیرون کشیده و توسط دو افسر اوگاندایی به قتل رسید.

پایان کار دیکتاتور دیوانه

در سال ۱۹۷۹، با فروپاشی کامل اقتصاد و جامعه اوگاندا و کاهش شدید محبوبیت امین، او تلاش کرد توجه مردم را از مشکلات داخلی منحرف کند و به کشور تانزانیا حمله کرد. این حمله به ضدحمله تانزانیا منجر شد. نیرو‌های تانزانیایی با پشتیبانی مخالفان اوگاندایی، به ارتش امین حمله کردند و ارتش امین نیز با وجود کمک نظامی معمر قذافی لیبی و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف)، عقب نشینی کرد.
با شکست ارتش اوگاندا، امین مجبور به فرار شد و ابتدا به لیبی گریخت و تا سال ۱۹۸۰ در آنجا ماند. وی نهایتا به عربستان سعودی رفت، جایی که خانواده سلطنتی عربستان به او پناه دادند و در ازای دور ماندن از سیاست، مبلغ چشمگیری به او پرداخت می‌کردند. امین چندین سال در طبقه بالای هتل نووتل در در جده زندگی کرد.

در ژانویه ۱۹۸۹، امین تبعید خود را بدون مجوز از سوی دولت عربستان سعودی ترک کرد و همراه با یکی از پسرانش به زئیر پرواز کرد. در آنجا، او قصد داشت یک نیروی شورشی را برای فتح مجدد اوگاندا، در آن زمان درگیر جنگ داخلی دیگری بود، بسیج کند.
امین پس از ورود به زئیر سریعا شناسایی شد و دستگیر شد. دولت زئیر سریعا به امین دستور داد از کشور خارج شود و امین دوباره قصد بازگشت به عربستان را کرد. دولت عربستان سعودی ابتدا از قبول بازگشت او امتناع کرد چرا که بابت خروج بدون اجازه از امین آزرده خاطر بود. در نتیجه امین در ابتدا به سنگال رفت، اما دولت سنگال او را به زئیر بازگرداند. عربستان نیز همچنان به امتناع از پذیرش امین ادامه داد. نهایتا پس از درخواست پادشاه مراکش، حسن دوم، دولت عربستان سعودی به امین اجازه بازگشت داد. در مقابل امین باید قول می‌داد که دیگر در هیچ فعالیت سیاسی و نظامی شرکت نکند و مصاحبه نکند. در نتیجه او بقیه عمر خود را در انزوا طی کرد.

ایدی امین تا سال ۲۰۰۳ در عربستان زندگی کرد و سرانجام به دلیل بیماری کلیوی جان باخت.

میراث ایدی امین

ایدی امین به معنای واقعی کلمه اوگاندا را نابود کرد. او موجب مرگ حدود ۳۰۰ هزار نفر شد و میلیون‌ها نفر دیگر را مجبور به فرار از کشور کرد. رنج مردم اوگاندا حتی پس از برکناری او ادامه داشت. اوبته در انتخابات پرحاشیه ۱۹۸۰ به قدرت بازگشت و کشور را وارد جنگ داخلی کرد؛ جنگی که تا زمان سرنگونی او در سال ۱۹۸۵ به کشته شدن صد‌ها هزار نفر دیگر انجامید. این فاجعه میراث امین بود.
حکومت ایدی امین الهام‌بخش تولیدات فرهنگی بسیاری شده است. فیلم‌ها، کتاب‌ها و مستند‌های متعددی درباره او ساخته شده‌اند. از جمله فیلم «آخرین پادشاه اسکاتلند» که بر اساس دوران حکومت او ساخته شده است.